İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE II - Deneme Sınavı - 15

Heteroseksüel, duygusal veya cinsel yönden karşı cinsiyete ilgi duyan kadın veya erkeği tanımlamaktadır. Heteroseksüellik, farklı tarihsel dönemlerde ve farklı toplumlarda ege­men olan ve dolayısıyla halkın çoğunluğu tarafından “onaylanan” yönelimdir. Bu nedenle heteroseksüel bireyler günlük hayatlarında heteroseksüel olduklarını belirtme veya ken­dilerini bu şekilde tanımlama çabası veya kaygısı taşımazlar.

Eş­cinsel bireyler, tıbbın kendileri için ürettiği “homoseksüel” kelimesinden ayrılmak için kendi cinsel yönelimlerini kendileri tanımlamıştır. Bu tanımlardan ilki erkek eşcinselliği betimleyen “gey” dir. Başlangıçta hem kadın hem erkek eşcinselleri kapsamak amacıyla kullanılırken, günümüzde sadece erkek eşcinsellerin kendilerini ifade etmek için kullan­dıkları bir terimdir.

Cinsel yönelim, belirli bir cinsiyetteki bireye karşı süregelen duygusal, romantik ve cinsel çekim anlamına gelir.

Cinsel yönelim, sadece cinsel davranışa indirgenerek değerlendirilmemelidir. Örneğin bir erkeğin, erkeklerle ilgili cinsel fantezilerinin olması ya da bir erkeği cinsel olarak çekici bulma­sı, o kişinin eşcinsel olduğunu göstermez. Öte yandan bir kadının, erkeklerle cinsel etkinlikte bulunması da heteroseksüelliğin kesin bir kanıtı değildir. Diğer bir ifadeyle bireylerin tek başına bu davranışları, cinsel yönelimlerinin bir kanıtı olamaz. Cinsel yönelim kavramı, bireylerin kendilik kavramlarını, duygularını ve cinsel davranışlarını da içeren kapsayıcı bir kavram ve pratikte bir yaşam biçimi şeklinde algılanmalıdır. Nitekim bir kişinin cinsel yöneliminin değerlendirilmesi, yaşamının farklı alanlarındaki birçok davranışının, duygularının, tutumlarının ve hatta önyargılarının çok boyutlu bir şekilde incelenmesini gerektirmektedir.

Cinsel yönelim değerlendirilirken dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, bu yaşantı­nın bir tercih olmadığıdır. Bazı kaynaklarda veya gündelik konuşmalar dâhilinde cinsel yönelim yerine cinsel tercih kelimesinin kullanıldığı görülmektedir. Bu kullanım birçok yönden hatalıdır. Cinsel yönelim bir tercih olarak nitelendirilemez. Cinsel yönelimin bir tercih olduğunu düşünmek, yıllar boyunca birçok eşcinsel bireyi psikolojik ve fizyolojik alanlarda çeşitli tedavilerle baş başa bırakmıştır. Bireyler, tercih zannettikleri bu yönelimlerini değiştirmek veya “normal” olanı yani heteroseksüelliği tercih edebilmek için yıllar boyunca uğraşmış fakat başarısız olmuşlardır.

Bireylerin cinsel yönelimlerini tercih ettikleri yönündeki düşünceler, bireyler arası veya gruplar arası ilişkiler bağlamında değerlendirildiğinde, heteroseksüel olmayan tüm yönelimlere karşı her türlü ayrımcılığı meşrulaştıran bir zemin de hazırlamaktadır. Eşcinsel bireylerin, toplumun çoğunluğundan farklı olan cinsel yönelimlerini, kendi ira­deleri dâhilinde seçtiklerini düşünmek, yaşamlarının farklı alanlarında maruz kaldıkları ayrımcılıkları da “hakettikleri” gibi yanlış bir yargının paylaşılmasına neden olmaktadır. Örneğin, “eğer eşcinsel olmasaydın, başına gelmezdi”, “eşcinselliği seçmeseydin bunlar ya­şanmazdı”, “Bunu sen seçtin ve her şeyin bir bedeli vardır” gibi olumsuz ifadeler bu tarz meşrulaştırma stratejilerine örnek olarak gösterilebilir.

Etiketleme Teorisi: Bir toplumda sosyal normlardan sapan kişilerin veya grupların “suçlu, marjinal, sapkın, anormal veya deli” gibi olumsuz nitelendirmelerle adlandırılmasıdır. Bu şekilde, söz konusu grup veya kişiler toplumun çoğunluğu tarafından cezalandırılır ve dışlanırlar. Bu durum etiketlenen bireyin davranışlarını da etkilemektedir. Çünkü bir kişiye yapıştırılan etiketler, diğerlerinin bu kişi karşısındaki davranışlarını etkilemekte ve sonuçta, kişinin diğerleriyle etkileşimi etiketin damgasını taşımaktadır

Eşcinselliği ve eşcinselleri, toplumun geri kalanından ayırarak sınıflandırmaya çalışan her türlü tanım veya davranış cinsel yönelim ayrımcılığı olarak değerlendirilebilir. Eşcin­sellerin, ahlâki ve dini açıdan toplumun dayattığı normlara uymayan “ahlâksızlar” veya “günahkârlar” olarak nitelendirilmesi, eşcinselleri toplumun çoğunluğundan ayırdığı ve toplumun dışına ittiği için bir tür “dışlayıcı ayrımcılık”tır. Diğer taraftan eşcinsellere hoş­görüyle yaklaştığını veya onlara acıdığını, bir şekilde tedavi edilirlerse bu dertten kurtula­caklarını belirten, diğer yaklaşıma göre daha insani gibi görünen anlayışlar da bir nevi “iç­leyici ayrımcılıktır”. İçleyici ayrımcılıkta, dışlayıcı ayrımcılıktan farklı olarak, ayrımcılığın hedefindeki grup açıkça değil, örtük olarak olumsuz anlamdaki nitelendirmelerle (aciz, hasta vb.) değerlendirilmektedir (Somay, 2012). Her iki koşulda da temelde eşcinsellerin varoluşları reddedilmektedir

Bireylerin cinsel yönelimlerinden ziyade cinsiyet kimlikleriyle ilişkilidir. Kendisini karşı cinsten biri olarak tanımlayan kişidir. Hem erkek hem de kadın için geçerlidir. Kişi erkek olduğu halde kadın olmayı isteyebilir, kadın olduğu halde erkek olmayı isteyebilir. Ancak transseksüel, daha çok ruhsal eğilimler için belirleyici bir kelimedir. Kişinin davranışlarından çok iç dünyasında kendisini karşı cinsten biri gibi görmesi, hissetmesidir.

Homofobi: Genel olarak, eşcinsellik, biseksüellik ve transseksüellik gibi farklı cinsel yönelimleri veya kimlikleri bulunan insanlara yönelik olumsuz duygular, tutumlar ve /veya davranışlar olarak tanımlanmaktadır.

Bazı kaynaklarda veya gündelik konuşmalar dâhilinde cinsel yönelim yerine cinsel tercih kelimesinin kullanıldığı görülmektedir. Bu kullanım birçok yönden hatalıdır. Cinsel yönelim bir tercih olarak nitelendirilemez. Cinsel yönelim, birey­lerin bilinçli kararlarından veya seçim yapma yetilerinden bir anlamda bağımsız olarak, daha iyi bir ifadeyle kendiliğinden oluşan bir yaşantıdır. Bireylerin cinsel yönelimlerinin, henüz cinselliği yaşamadıkları ergenliğin ilk dönemlerinde oluştuğu söylenebilir. Dolayı­sıyla bu yönelim, iradi bir tercihten farklıdır. Bireyler, hangi mesleği seçeceklerini, ne tarz kıyafetler giyeceklerini veya nasıl besleneceklerini seçebilir, bu hususta neyi istediklerine bilinçli bir şekilde karar verebilirler. Ayrıca bu konulardaki tercihleri, farklı mekân, za­man ve bağlamlarda değişebilirdir. Fakat bireylerin cinsel yönelimleri bu şekilde tercih ettikleri değil, ancak fark ettikleri veya karşı karşıya kaldıkları bir durumdur.

“Özürlülük” teriminin sakat kişileri dışlayıcı/yaralayıcı anlamlarından dolayı artık kullanılmadığı vurgulanmalıdır. Sakat kişilerin, “sakatlık” ve “engellilik” terimlerinden hangisini kullanacakları kendilerini nasıl adlandırmak istediklerine bağlıdır.

Tıbbileştirme tıbbi olmayan veya sosyal bir konunun tıbbi bir problem, hastalık ve tedavi edilmesi gereken bir durum olarak tanımlanmaktadır.

Sakatlık, Yeti yitimleri olan insanları dikkate almayan ya da çok az dikkate alan ve dolayısıyla ana akım toplumsal faaliyetlerden dışlayan, çağdaş bir toplumsal düzenin yol açtığı dezavantajlar veya faaliyet kısıtlamasıdır.

Bir uzvun tamamının ya da bir parçasının olmaması ya da kusurlu bir uzva, organizmaya ya da beden mekanizmasına sahip
olmasına yeti yitimi denir

Tıbbi model için sakatlık bireysel bir kusur ya da kişisel bir trajedidir

Sosyal model, sakatlığın, yeti yitimi olan insanlarla sakatlayıcı bir toplum arasındaki ilişkiden kaynaklandığını ileri sürer.

Herkesin tüm hak ve hizmetlerden eşit koşullarda, bağımsız bir şekilde faydalanabilmesinin, yaşamın tüm alanlarına tam ve etkin katılabilmesinin stratejik ve vazgeçilmez enstrümanına erişilebilirlik denir.

WHO, Dünya Sağlık Örgütü'nün kısaltmasıdır.

Sakatlar hareketi 1960larda başlamıştır.

Fiziksel şiddet; başkasının vücut bütünlüğüne zarar veren, ona acı çektiren her türlü saldırı olarak tanımlanmaktadır. Bireyin fiziksel olarak zarar görmesine neden olan her türlü eylemi kapsayan fiziksel şiddet, sağlıksız koşullarda yaşamaya mecbur bırakmadan…namus cinayetine kadar uzanmaktadır.

Cinsel şiddet; birini istemediği yerde, zamanda veya şekilde cinsel ilişkiye zorlamak; kişinin rızası olmaksızın cinsel nitelikli eylemlerde bulunmak; cinselliği bir tehdit, sindirme ve kontrol etme aracı olarak kullanmaktır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından cinsel şiddet ‘cinsel eylem gerçekleştirmek amacıyla girişim, istenmeyen cinsel içerikli konuşmalar, birini cinsel amaçlı kullanmak, mağdur ve fail arasındaki ilişkinin niteliğine bakmaksızın, ev ya da iş ortamında kişinin cinselliğine yönelik zorlayıcı yaptırımlar’ olarak tanımlamıştır.

Psikolojik şiddet; bağırmak, korkutmak, küfür etmek, tehdit etmek, hakaret etmek, eve kapatmak, küçük düşürmek, lakap takmak, kadının nasıl giyineceği, nereye gideceği, kimlerle görüşeceği konusunda baskı yapmak, öfkesini çocuklardan çıkarmak, çocuklarını göstermemekle tehdit etmek, silah göstermek gibi eylemleri kapsamaktadır.

Ekonomik şiddet; kadının para harcamasının kısıtlanması, çalışmasına izin verilmemesi, zorla çalıştırılması, ekonomik konulardaki kararların erkek tarafından tek başına alınması, kadının parasının elinden alınması, iş yerinde olay yaratmak suretiyle kadının işten atılmasına neden olunması, kadının iş bulmasını kolaylaştırıcı becerilerinin geliştirilmesinin engellenmesi, ev ihtiyaçlarını karşılayacak maddi kaynaktan yoksun bırakılması, engelli kadını zorla dilendirme gibi birini kontrol etmek ya da cezalandırmak amacıyla ekonomik olarak sınırlamak için yapılan her türlü eylemdir.”