İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE II - Deneme Sınavı - 17

Ayrımcılık kelimesinin, ilk anda zihinlerde iki şeyin birbirinden ayrılması, araya mesafe konması, bir şeyin hariç tutulması veya yok sayılması vb. anlamları çağrıştırdığından söz edilebilir. Ayrımcılık kavramı, esas ve yaygın olarak, insanlar arasındaki eşitlik fikrinin ihlâline dayanmaktadır. Ayrıca, insanlararası ilişkide dışlayıcı bir yapı oluşmasına hizmet etmektedir.  Her toplumun kendi kültürel repertuarında hainlik, kötülük ve günahkârlığın sembolü olan başka grupları ya da toplumları içeren örnekler vardır. Ayrımcılık açısından cinsiyete özgü farklar görülmezken, kültüre özgü farklar gözlenir. Doğru yanıt C'dir.

Önyargılar, diğer insanları, bireysel varoluşlarından değil, grup aidiyetlerinden hareketle değerlendiren olumsuz dogmatik kanaatleri ifade ederler. Bu düşünce ve kanaatler, herhangi bir deneyimden veya bilgiden önce alınan peşin kararlara dayanırlar. Önyargılar, geliştirildikleri grup ya da grup üyelerine yönelik salt olumsuz düşünceleri değil, olumsuz duyguları da içeren tutumlardır. Bu olumsuz tutumlar, önyargının hedefindeki kişi ya da gruba karşı fiziksel veya sosyal mesafe alınmasına yol açtıkları için ayrımcılıkla yakından ilişkilidirler. Örneğin; “Göçmenlerin, göç ettikleri yerdeki iş olanaklarını yerlilerin elinden aldıkları” veya “Göçmenlerin toplumsal huzuru bozdukları ve göç ettikleri yerdeki suç oranını arttırdıkları” yönündeki ayrımcı ifadeler önyargılı bir kavrayışa sahiptirler.

Özcü inançlar; ‘Latinler tutkulu’, ‘eşcinseller neşeli’, ‘kadınlar duygusal’, ‘erkekler katı’, ‘İtalyanlar yakışıklı’, ‘Çingeneler eğlencelidir’ gibi birçok ifadeyle örneklendirilebilir. Bazıları çok masum ve hatta olumlu gibi görünen bu kalıpyargılara
bakıldığında, söz konusu grupların ‘öz’üne dair bir ya da birkaç özelliğin, bu gruplara ait olan ya da olduğu varsayılan bireyleri, grup aidiyetleri üzerinden algılamamıza ve kolayca sınıflandırmamıza sebep olduğunu görürüz; bu süreçte bireylerin kişisel özellikleri tamamen göz ardı edilir. Birçok araştırmacı, özcülüğün ırkçılığa kaynak oluşturduğu yönünde hemfikirdir. Doğru yanıt D'dir.

Adil dünya inancı kuramını  Lerner (1977) geliştirmiştir.  Doğru yanıt A'dır.

Adil dünya inancı kuramına göre, insanlar, belirli biçimlerde davranırlarsa istediklerini elde edebileceklerine ya da olumsuz durumlardan kaçınabileceklerine
ilişkin bir yanılsamaya sahiptirler ve bu yanılsamayı sürdürmek için dünyanın adil bir yer olduğunu düşünmeye ihtiyaç duyarlar. İnsanlar adaletsizlik durumu karşısında ise , olayın sonucundan ziyade, bu olumsuzluğa yol açan ‘nedeni’ tekrar yorumlama eğilimindedirler. Bu süreç iki farklı şekilde yaşanabilir.

Birisinde ayrımcılığın kurbanı olan kişi, başına gelenleri “kötü” veya “ahlâksız” davranışları nedeniyle hak etmiş olarak görülebilir.

İkincisinde de,  gözlemcilerin, kurbanın “karakterini” yeniden yorumlamaları şeklinde olabilir. Bu yolla kurban değersizleştirilir. Doğru yanıt E'dir.

Önyargıların oluşumunda etkili olan temel bilişsel süreç sosyal kategorilendirmedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Önyargılar, diğer insanları, bireysel varoluşlarından değil, grup aidiyetlerinden hareketle değerlendiren olumsuz dogmatik kanaatleri ifade ederler. Örneğin; “Göçmenlerin, göç ettikleri yerdeki iş olanaklarını yerlilerin elinden aldıkları” veya “Göçmenlerin toplumsal huzuru bozdukları ve göç ettikleri yerdeki suç oranını arttırdıkları” yönündeki ayrımcı ifadeler önyargılı bir kavrayışa sahiptirler. Verilen örnek de önyargılı bir kavrayışsa sahiptir. Doğru cevap A seçeneğidir.

İç grup ve dış grup; sosyal psikoloji literatüründe bireylerin ait oldukları grup ile ait olmadıkları grupları betimleyen kavramlardır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Önyargılar sonucunda oluşan ayrımcı davranışlar tek tek bireylere yöneltilmiş olsa da, ayrımcılığı, insanlararası ilişkilerdeki hoşlanmama, uzak durma gibi ‘olumsuz’ ve ‘kötü’ davranışlardan ayıran şudur: Ayrımcılığın yöneldiği kişiler, kişisel özellikleri değil, ait oldukları grubun özellikleri nedeniyle bu davranışın hedefi olmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Her kadının “duygusal” olduğunu, bütün Türklerin “yardımsever” olduğunu, Arapların “temiz” olmadığını düşünmemize neden olan, bu gruplarla ilgili kalıpyargılardır. Örneklerden de anlaşıldığı gibi, kalıpyargılar her zaman olumsuz olmayabilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Özcü inançlar, insanların sosyal olarak inşa edilen kategorileri, sanki doğal özelliklermiş gibi algılama eğilimlerini yansıtır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Adil dünya inancı ve kurbanın değersizleştirilmesi süreci iki farklı şekilde yaşanabilir. Birisinde ayrımcılığın kurbanı olan kişi, başına gelenleri “kötü” veya “ahlâksız” davranışları nedeniyle hak etmiş olarak görülebilir. Örneğin; “Gece geç saatte yalnız başına dışarıda olan bir kadının tecavüze uğradığı” gerçeği, mağdurun geç saatte yalnız başına yürümesi veya saldırganın evine gitmiş olması gibi nedenlerle açıklanır. Ayrımcılığın diğer bir açıklama tarzıysa, gözlemcilerin, kurbanın “karakterini” yeniden yorumlamaları şeklinde olabilir. Aynı örnek üzerinden düşünürsek, mağdur olan kadının yaşadıkları, “akılsızlık” veya “ahlâksızlık” gibi olumsuz kişilik özellikleriyle anlamladırılabilir. Burada, yaşanan olay, mağdurun kötü kişilik özellikleriyle anlamlandırılmakta ve açıklanmaktadır. Sonucunda mağdurun değersizleştirildiği her iki açıklama tarzında da, ayrımcılığın esas aktörleri, yani failler ve olayın içinde gerçekleştiği durumsal faktörler gizlenmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

İnsanlıktan çıkarma, bir grubu aşağı ırklar, hayvanlar gibi insanaltı yaratık kategorileri, şeytanlar, canavarlar ya da satanistler gibi olumsuz değerlendirilen insanüstü yaratık kategorileri kullanarak insan olmayan biçimde sınıflandırmak anlamına gelir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Olumlu ayrımcılık, ayrımcılığın toplumsal alanda gruplar arasında yarattığı eşitsizliği bir anlamda dengelemek için kavramsallaştırılan ve uygulamaya konulan pratiklerdir. Diğer bir ifadeyle olumlu ayrımcılık, ayrımcılığa yol açan dezavantajlılığın ortadan kaldırılmasına hizmet etmektedir. Örneğin, kamusal alanda erkeklerin olduğu kadar kadınların da iş imkânlarından faydalanabilmesi için işverenlerin eşit sayıda kadın ve erkek çalışan almaları; bir iş yerinde farklı dini veya kültürel gruplara mensup olan çalışanların özel günlerinin gözetilmesi ve o günlerde kendilerine izin verilmesi; yaşlıların veya engellilerin kısıtlı hareket kapasiteleri düşünülerek, farklı mekanlarda sırada bekletilmemeleri veya kendilerine özel yer verilmesi gibi bir çok pratik olumlu ayrımcılık olarak nitelendirilebilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İnsan haklarının düşüncesi ve buna dayanan politik pratiklerin yüzlerce yıllık tarihi vardır. İnsan hakları düşüncesini doğal haklar adı altında ilk dile getiren 17. yüzyıl filozofu John Lock‘tur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Toplumun dışına atma, bir insanı nitelerken, onu, önemli toplumsal normları ihlâl ettikleri düşünülen gruplar içine dâhil ederek tanımlamak anlamına gelir. Örneğin, “katiller”, “hırsızlar”, “caniler” ya da “deliler” gibi gruplar oluşturulur ve ayrımcılığa uğrayan insanlar bu gruplar içinde tanımlanır. Doğru yanıt B'dir.

Siyasi etiketlerin kullanılması, bir insanı nitelerken, onu, “Naziler”, “faşistler”, “komünistler” ya da “emperyalistler” gibi gayrimeşrulaştırılan, toplum tarafından tümüyle kabul edilemez olduğu düşünülen siyasi grupların içinde sınıflandırmayı
içerir. Bu grupların, toplumun var olan temel değerlerini tehdit ettikleri, dolayısıyla toplum düzenine yönelik bir tehdit oldukları düşünülür. Doğru yanıt C'dir.

Olumlu Ayrımcılık, dezavantajlı grupların haklarını gerçekleştirmeleri ve toplumsal kaynaklara ulaşabilmek bakımından diğer gruplarla denk bir konuma gelmesi için desteklenmelerini veya güçlendirilmelerini ifade etmektedir. Örneğin, kamusal alanda erkeklerin olduğu kadar kadınların da iş imkânlarından faydalanabilmesi için işverenlerin eşit sayıda kadın ve erkek çalışan almaları; bir iş yerinde farklı dini veya kültürel gruplara mensup olan çalışanların özel günlerinin gözetilmesi ve o günlerde kendilerine izin verilmesi; yaşlıların veya engellilerin kısıtlı hareket kapasiteleri düşünülerek, farklı mekanlarda sırada bekletilmemeleri veya kendilerine özel yer verilmesi gibi bir çok pratik olumlu ayrımcılık olarak nitelendirilebilir. Doğru yanıt D'dir.

Grup karşılaştırması yoluyla gayrimeşrulaştırma, gayrimeşrulaştırılan grubun, toplumda bir olumsuzluk örneği oluşturan bir başka grubun adıyla etiketlenmesi anlamına gelir. “Ermeni tohumu” ya da “Yahudiler” gibi kategorilerin kullanımı bu tür gayrimeşrulaştırmanın bir örneğidir. Her toplumun kendi kültürel repertuarında hainlik, kötülük ve günahkârlığın sembolü olan başka grupları ya da toplumları içeren örnekler vardır. Öte yandan, Nefret suçları da,  Bir kişi ya da gruba, ait olduğu kimliği, inancı, politik
görüşü, cinsiyeti ya da cinsel yönelimi gibi nedenlerle, farklı biçimlerde zarar verme amacıyla saldırılması sonucunda oluşan suçları olarak tanımlanabilir. Doğru yanıt A'dır.

Sistemin meşrulaştırılması kuramı, dezavantajlı grupların yoksunlukları ve olumsuz koşulları nedeniyle insanlar tarafından genellikle hor görüldüğünü vurgulamaktadır. Bu
bağlamda, maruz kaldıkları ayrımcılıklar ve adaletsizlikler o grupların kendi davranış ya da varoluş biçimlerinin bir sonucudur; başlarına gelenleri hak ettikleri düşünülür. Dezavantajlı grupların üyelerinin, sistemi meşrulaştırmaya ve gruplararası hiyerarşiyi sürdürmeye hizmet eden ideolojileri, mitleri ve inançları bilinçli ya da
bilinçli olmayan bir şekilde onayladıkları görülmüştür. Örneğin, kadınlar erkek egemen ideolojinin cinsiyetçi kalıpyargılarını içselleştirebilmektedir: “Kadınlar daha az akıllıdır”, “başıboş bırakılmaya gelmezler”, “kadın dayak yiyorsa bir sebebi vardır.” Dezavantajlı gruplar, yaşadıkları hayatın olumlu bir yönü olduğuna ilişkin yaygın inançlara sahiptir: “Paran çoksa derdin çok”, “azıcık aşım kaygısız başım”, “fakirim ama namusluyum”. Bu durum şuna işaret etmektedir: Sosyal ve ekonomik hiyerarşinin üretilmesi ve sürdürülmesi büyük ölçüde, yüksek ve düşük statülü gruplar arasındaki ortaklığa ve iş birliğine dayalıdır. Doğru yanıt C'dir.