İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE II - Deneme Sınavı - 10

İnsan haklarının düşüncesi ve buna dayanan politik pratiklerin yüzlerce yıllık tarihi vardır. İnsan hakları düşüncesini doğal haklar adı altında ilk dile getiren 17. yüzyıl filozofu John Lock‘tur. Doğru yanıt C'dir.

Adil dünya inancı kuramını geliştiren Lerner (1977) insanların, belirli biçimlerde davranırlarsa istediklerini elde edebileceklerine ya da olumsuz durumlardan kaçınabileceklerine ilişkin bir yanılsamaya sahip olduklarını ve bu yanılsamayı sürdürmek için dünyanın adil bir
yer olduğunu düşünmeye ihtiyaç duyduklarını ortaya koymuştur. Bireyler bu ihtiyaçlarının bir uzantısı olarak, çevrelerindeki ayrımcılık yaşantılarını değerlendirirken genellikle ayrımcılığın mağdurunun başına gelenleri hak ettiğini düşünme eğilimindedirler. Bir tür yanılsama olarak değerlendirilebilecek olan bu inanç, bireylerin yaşamın katı gerçekliğiyle başa çıkmalarına ve dünyayı öngörülebilir, adil ve düzenli bir yer olarak anlamlandırmalarına imkân tanımaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Ayrımcılığın oluşmasında etkili olan diğer bir faktör ise kalıpyargılardır (stereotipler). Kalıpyargılar, belirli bir objeye ya da gruba ilişkin bilgi boşluklarını dolduran, böylece onlar hakkında karar vermeyi kolaylaştıran, önceden oluşturulmuş birtakım izlenimler, atıflar bütünü olarak zihnimizde oluşturduğumuz imgelerdir. Bu imgeler tıpkı dış dünyadaki objelerin gerçek özellikleri gibi rol oynarlar. Özellikle yeni olgu, obje ya da grup ile karşılaştığımızda, onlarla ilgili bilgimiz bu tür imgeler ışığında biçimlenir. Böylece kalıpyargılarımız yoluyla, yeni olguyu/grubu gerçekte olduğu gibi ya da gerçek özellikleriyle değil, zihnimizdeki şemalarla algılarız.

III ve V önyargıların özelliklerindendir. Doğru yanıt D'dir.

Ayrımcılık toplumdaki kalıp yargıların ve önyargıların davranışsal ifadesi olarak karşımıza çıkar. Ayrımcılık; bir bireyin ya da grubun doğuştan gelen ya da sonradan edinilmiş özellikleri ve farkları bahane edilerek toplumun geri kalan kısmı tarafından bilinçli olarak dışlanması, belirli haklardan mahrum bırakılmasıdır. Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık; bu durumun toplumsal cinsiyete atfedilmiş rol ve özellikler üzerinden uygulanmasıdır. Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık, erkek egemen sistem içerisinde sistemli bir biçimde işleyen, kadına yönelik ayrımcılık olarak karşımıza çıkar. Ayrımcılık, toplumsal cinsiyet ekseninde gerçekleştiğinde cinsiyetçilik adını alır.

Genel olarak insanın doğuştan cinsiyetli olan ve cinsiyetli olarak üreyen bir tür olduğu kabul etmektedir. Kadın ve erkek olarak ayrılan bu cinsiyetler, biyolojik kökene dayanmaktadır. İnsanlar üreme sistemlerinde, kromozomlarında ve hormonlarında görülen farklılıklardan dolayı bir cinsiyet bölünmesi yaşamaktadırlar. Bundan dolayı literatürde cinsiyet kavramı yerine, özellikle de toplumsal cinsiyet kavramıyla karıştırılmaması adına, “biyolojik cinsiyet” kavramı da kullanılmaktadır. Toplumsal cinsiyet kavramı ise cinsiyetten farklı olarak kadınlık ve erkeklik durumlarının ortaya çıkmasında, sosyo-kültürel ve tarihsel sürecin rolünü vurgulamak amacıyla kullanılmaktadır. Dolayısıyla kavram, kadınlık ve erkekliğin bireyin doğumundan sonra içinde bulunulan toplum tarafından inşa edildiği; bireylerin toplumda erkek ve kadın cinsiyetlerine yüklenen değer ya da beklenti lere göre “kadın” ve “erkek” yapıldıkları anlamında kullanılır. Toplumsal cinsiyet, cinsiyeti reddetmemekte ancak kadınlık ve erkekliğin oluşumunda sosyo-kültürel alanın etkisine vurgu yapmaktadır. Cinsiyet, biyolojik; toplumsal cinsiyet ise sosyo-kültüreldir.

Toplumsal cinsiyet kavramının tanımlanması konusunda biyolojik (doğalcı) ve inşacı görüşler birbirinden farklı açıklamalar getirmişlerdir. Biyolojik görüşler cinsiyeti, tamamen fizyolojik, hormonal, doğuştan gelen farklılıklara indirgemiştir. Bu açıdan bakıldığında cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasında bir ayrım yapmak anlamlı ve gerekli değildir. Söz konusu görüşler, doğuştan gelip mutlak (değişmez) olduğu varsayılan biyolojik cinsiyet özellikleri olduğu, dolayısıyla kadın ve erkek arasındaki eşitliksizliğe dayanan toplumsal ilişkinin de değişmeyeceği düşüncesi üzerine kurulmuşlardır. Bu açıdan kuramlar, “özcü” ve “indirgemeci” oldukları için eleştirilmişlerdir. İnşacı görüşler ise cinsiyetin sosyo-kültürel ve tarihsel bağlamdan ayrı düşünülemeyeceği üzerinde durmaktadırlar. Buna göre toplumsal cinsiyetle cinsiyet arasındaki ilişki zayıftır ve cinsiyet toplumsal cinsiyeti belirlemez. Toplumsal cinsiyet kavramı da bu çerçevede, sosyo-kültürel ve tarihsel olarak inşa edilen ve cinsiyete yüklenen kadınlık-erkeklik rollerini ve eşitsizliğe dayalı ilişkileri tanımlamak amacıyla kullanılır.

Erkekleri egemen, kadınlarınsa ikincil konumunu meşrulaştırma işlevini gören cinsiyet kalıp yargıları en fazla şu dört alanda gözlenir: Kişilik özellikleri (girişkenlik, duygusallık, şefkatlilik, rekabetçi olmak vb.), rol davranışları (annelik, ev kadınlığı, çalışan kadın olmak, aile babası olmak vb.), meslekler (hemşirelik, sekreterlik, mühendislik, itfaiyeci olmak vb.) ve fiziksel özellikler (zayıflık, güzellik, atletiklik, kaslı olmak vb.) (Yoder, 2003). Diğer taraftan kalıp yargılar kadınları da namuslu-namussuz, iyi-kötü, ahlâklı-ahlâksız olarak ikiye ayırır.

Sosyal psikolojiden hareketle kalıp yargı, birey ya da bireyler grubunu tanımlamak için kullanılan basitleştirilmiş, betimsel kategoriler olarak açıklanabilir. Gruplar arası ilişkiler, inançlar ve sosyal temsiller bağlamında kullanılan kalıp yargı kavramı; bir birey, grup ya da bir topluluk hakkında temellendirilmemiş kanaatlerden oluşur. “Kadınlar duygusaldır”, “Erkekler ağlamaz” vb. kalıp yargılar basitleştirilmiş, yaygın inançlara göre oluşturulan ve söz konusu topluluklardaki farklılıkları dikkate almayan yargılara bir örnektir. Bunun yanı sıra bir topluluğa özgü olan temelsiz bir özet bilgi haline gelmiş, grup açısından dünyayı kısa yoldan tanımlamaya, davranışları ve beklentileri de daha önceden düzenlemeye yarayan bu inançlar, ayrımcılığın ve şiddetin önünü açarlar. Ayrımcılık ve şiddet bu açıdan kalıp yargıların ve önyargıların davranışsal ifadeleri olarak ortaya çıkar. Kalıp yargılar, önyargıdan farklı olarak olumlu ya da olumsuz olabilir ve bir dış gruba ilişkin olmak zorunda da değildirler. Yani kalıp yargılar genelde çeşitli meslek, yaş, ırk, cinsiyet, azınlık topluluklarını hedef alsa da topluluk üyeleri kendi toplulukları hakkında da kalıp yargılara sahip olabilmektedir.

Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet: Cinsiyet bölünmesinin ekseni, kadın ve erkeğin doğuştan gelen üreme sistemlerinde, kromozomlarında ya da hormonlarında görülen farklılıklardır. Toplumsal cinsiyet ise cinsiyetten farklı olarak kadınlık ve erkekliğin oluşum sürecinde sosyo-kültürel ve
tarihsel sürecin rolünü vurgular. Bireyler, toplumda erkek ve kadın cinsiyetlerine yüklenen değer ya da beklentilere göre “kadın” ve “erkek” yapılırlar.

Toplumsal cinsiyet kavramı cinsiyetten farklı olarak kadınlık ve erkeklik durumlarının ortaya çıkmasında, sosyo-kültürel ve
tarihsel sürecin rolünü vurgulamak amacıyla kullanılmaktadır. Dolayısıyla kavram, kadınlık ve erkekliğin bireyin doğumundan sonra içinde bulunulan toplum tarafından inşa edildiği; bireylerin toplumda erkek ve kadın cinsiyetlerine yüklenen değer ya da beklentilere göre “kadın” ve “erkek” yapıldıkları anlamında kullanılır. Toplumsal cinsiyet, cinsiyeti reddetmemekte ancak kadınlık ve erkekliğin oluşumunda sosyo-kültürel alanın etkisine vurgu yapmaktadır. Cinsiyet, biyolojik; toplumsal cinsiyet ise sosyo-kültüreldir.

Doğru cevap B'dir.

Toplumsal cinsiyet kavramının tanımlanması konusunda biyolojik (doğalcı) ve inşacı görüşler birbirinden farklı açıklamalar getirmişlerdir. Biyolojik görüşler cinsiyeti, tamamen fizyolojik, hormonal, doğuştan gelen farklılıklara indirgemiştir. Bu açıdan bakıldığında cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasında bir ayrım yapmak anlamlı ve gerekli değildir. Söz konusu görüşler, doğuştan gelip mutlak (değişmez) olduğu varsayılan biyolojik cinsiyet özellikleri olduğu, dolayısıyla kadın ve erkek arasındaki eşitliksizliğe dayanan toplumsal ilişkinin de değişmeyeceği düşüncesi üzerine kurulmuşlardır.

Doğru cevap A'dır.

İnşacı görüş cinsiyetin sosyo-kültürel ve tarihsel bağlamdan ayrı düşünülemeyeceği üzerinde durmaktadırlar. Buna göre toplumsal cinsiyetle cinsiyet arasındaki ilişki zayıftır ve cinsiyet toplumsal cinsiyeti belirlemez. Toplumsal cinsiyet kavramı da bu çerçevede, sosyo-kültürel ve tarihsel olarak inşa edilen ve cinsiyete yüklenen kadınlık-erkeklik rollerini ve eşitsizliğe dayalı ilişkileri tanımlamak amacıyla kullanılır.

Doğru cevap C'dir.

Günümüzde inşacı görüşle ilişkili bazı teoriler, toplumsal cinsiyet ve cinsiyet kavramlarının birbirinden ayrı biçimde kullanılmasına da eleştiri getirmektedir. Bunun nedeni cinsiyetin de sosyo-kültürel yapıdan ayrı olarak anlamlandırılamaması, dolayısıyla kültürel
olarak inşa edilmesidir. Bu görüş içinde yer alan “radikal” bir yönelime göre, toplumdaki erkeklik ve kadınlık hakkındaki söylem kuruluşları ve bunlara yüklenen anlamlar cinsiyeti kurmaktadır. Diğer bir deyişle biyolojiye ilişkin kabullerimiz de toplumsal olarak inşa edilmiştir. Bu görüş; erkekler-kadınlar, homoseksüeller-heteroseksüeller gibi ikili karşıtlık kategorilerinin aşıldığını söyleyerek, bu kategorilerin de “özcü” olduğunu savunur. Bu açıdan toplumsal cinsiyet, “erkek” ve “kadın” kategorileri de yerinden edilip dağıtılmalı, cinsiyetler alanı ise akışkan ve performansa dayalı bir oyun alanı olarak düşünülmelidir.

Emerson, milleti "kendilerini millet olarak hisseden insan topluluğu" şeklinde tanımlamıştır.

Kendisini bir “kadın”, bir “Türk”, bir “doktor” olarak tanımlarken dâhil olduğu sosyal gruplardan gelen sosyal kimliklerine vurgu yapmaktadır.

Benliğin, bilişsel olarak bir grubun üyesi olarak, o gruba yüklenilen duygular ve değerlerle birlikte yeniden tanımlanmasına sosyal kimlik denir.

Karşı taraf bizden iyi oynadı ve hakkıyla kazandı diyerek karşılaştırma yapmamak, bu durumdan kaçınma yollarından biri değildir.

Toplumsal cinsiyet kavramı literatürde özellikle 1970’li yıllardan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Bu açıdan toplumsal cinsiyete yapılan vurgu, tarihsel olarak 1960’ların sonlarında başlayan İkinci Dalga Feminizmin çabalarıyla gündeme gelmiştir. Bunun yanı sıra cinsiyet ve cinsiyet rollerinin oluşumunda, toplumsal alanın etkilerine yapılan vurgunun çok daha önceleri başladığını söylemek mümkündür.

Doğru cevap D'dir.

Cinsiyetçilik: Toplumdaki erkek egemenliğini ve kadının ikincil konumunu meşrulaştırmaya hizmet eden her türlü ayrımcı
davranış ve pratiktir.

Doğru cevap D'dir.

Cinsiyetçilik başka ayrımcılık biçimlerinden farklı olarak, kadınlara yönelik görünüşte “olumlu” olan tutumlarla da işleyen bir ideolojidir. Pek çok toplumda “sevecen, duygusal, narin vb.” kalıp yargılarla temsil edildikleri için kadınların “zayıf ”, erkekler tarafından “korunmaya muhtaç” varlıklar olduğu sonucuna varılır ve böylece korumacı cinsiyetçilik adı verilen davranış
pratikleri üretilir. Kadınlara yönelik düşmanlıkla karakterize olan cinsiyetçilik sosyal psikoloji literatüründe düşmanca cinsiyetçilik olarak adlandırılır ve açık, kaba ve kolayca teşhis edilebilen bir ayrımcılık formudur. Doğru cevap E'dir.