İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE I

Uzun süreli olaysal bellek, eski olayları ve kişisel bilgileri hatırlamaktır. Örnek olarak geçmiş doğum günününüzde yaşanan olayların hatırlanması verilebilir. Doğru cevap B'dir.

Kısa süreli hafıza, hâlihazırda ve aktif olarak düşündüğümüz şeylerin hafızasıdır.
Örnek olarak uzun süre baktıktan sonra bir telefon numarasını hatırlamak ve çevirmek verilebilir. Doğru cevap D'dir.

Dış görünüş, ses ve ses telleri, cilt ve saçlar ve dişler yaşlılıktaki başlıca fiziksel değişim unsurlarındandır. Solunum sistemi ise yaşlılıktaki fizyolojik ihtiyaçlardandır. Doğru cevap A'dır.

Yaşamdan geri çekilme kuramı, modernleşme kuramı, süreklilik kuramı, rol kaybetme kuramı yaşlanmanın psiko-sosyal boyutuyla ilgili kuramlardandır. Bunlardan başka bir de aktivite kuramı bulunur, ancak gerileme kuramı diye bir kuram yoktur. Yaşamdan geri çekilme kuramına göre yaşlılığın doğal bir sonucu olarak yaşlıların aktiviteleri ve sosyal etkileşimi azalır. Modernleşme Kuramı ise yaşlılığı tarihsel, ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik gelişmeler ışığında ele alır. Süreklilik kuramına göre bireyler, gençliklerindeki aktivite düzeyini yaşlılıkta da korur. Rol Kaybetme Kuramına göre ise bireylerin tutum, değer ve inançları doğrudan o bireyin içinde bulunduğu sosyal çevre ile ilişkilidir. Doğru cevap B'dir.

Din, yaşlıların duygusal iyilik halini güçlendirmektedir. Dini inanışı olan yaşlılar olmayanlara göre  yaşamdan daha tatminkâr ve yaşlılığa karsı daha olumlu bir tutum içindedirler. Dini inanışları kuvvetli olan yaşlı bireylerin moralleri daha yüksektir ve  kendilerini daha az yalnız hissederler. Doğru cevap E'dir.

Sigara, alkol ve madde kullanımı, egzersiz, sağlıklı bir cinsel yaşam sürmek ve düzenli uyku yaşlanmayı etkileyen faktörlerdir. Bunlardan başka stresle başa çıkmak da önemli faktörler arasındadır. Ancak sağlıklı bir sosyal iletişim içinde olmak ve çalışmak bu faktörlere dahil değildir. Doğru cevap C'dir.

Yaşlanmayla birlikte bazı hormon seviyelerinde azalma görülmesi ve bağışıklığın zayıflaması Immünolojik ve Endokrin Teorinin bir savıdır. Doğru cevap D'dir.

Yaşlılıkta polifarmasi yani çoklu ilaç kullanımıyla çok fazla karşılaşılır. Akut ağrı sıklığı yaşla birlikte değişmaz ancak kronik ağrı, yaşlılıkla birlikte ağrı algısını azaltıcı yönde değişiklikler olmasına rağmen, gençlere oranla yaşlılarda daha sık görülmektedir. Yaşla birlikte işitme, görme, dokunma, koku ve tat alma gibi duyuların işlevselliğinde ve keskinliğinde azalma görülür. Bunlardan başka yaşla birlikte psiko-motor becerilerde yavaşlama görülür. Kanser hastalığında ise en büyük risk faktörü yaş olarak belirtilmektedir ve yaş ilerledikçe kanser riski artmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Parkinson, yaşlılıkta ortaya çıkan sinir hücre harabiyeti sonucunda gelişen ve hareketlerde yavaşlamalar, eklem hareketlerinde katılık ve tütremenin belirti gösterdiği bir hastalıktır. Parkinson hastalığının en temel belirtisi hareketlerde yavaşlamadır. Alzheimer hastalığından sonra yaşlılıkta ikinci sırada görülür. Doğru cevap B'dir.

Geratri: Yaşlılık döneminde ortaya çıkan hastalıklar ile ilgilenen, yaşlılıktan kaynaklanan hastalıkların koruyucu, tedavi ve rehabilite edici yönlerİyle ilgilenen bir tıp dalı. Polifarmasi: Çoklu reçete ya da fazla sayıda ilaç kullanımı demektir. Homeostaz (dengeleşim) adlı mekanizma, karsılaştığı hastalık durumlarında ve olağan dışı durumlarda vücudun dengesini sağlamaya çalışır. Halk arasında “bunama” olarak bilinen “demans”“bellek, dil, aritmetik, karar verme yetisi, dikkat ve diğer bilişsel fonksiyonlarda ilerleyici kayıp” anlamına gelmektedir.

Yaşlılıkta meydana gelen bazı fiziksel değişiklikler genellikle gözle görülebilen dış görünüşle alakalı değişikliklerdir. Bu değişikliklerin bir kısmı vücutta işlev kaybına neden olsa da saçların beyazlaması gibi, cildin kırışması gibi durumlar günlük hayatı etkileyecek işlev bozukluklarına yol açmazlar. Ancak kas ve iskelet sistemindeki değişiklikler, diş ve ses kaybı gibi durumlar işlevselliği azaltan ve günlük hayatı etkileyen faktörlerdir. Bunların dışında yaşlılıkla birlikte birçok fizyolojik değişiklik görülmektedir. Bunlar; Homeostaz (Dengeleşim) Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Kalp ve Damar Sistemi Cinsellik Duyular (işitme, görme, dokunma, koku ve tat alma) Psiko-motor Beceriler olarak değerlendirilebilirler.

Yaşlı bireylerde beyin işlevlerindeki fizyolojik gerilemeye bağlı olarak bellek, dikkat, algı gibi bilişsel işlevler olumsuz yönde etkilenmektedir. Bilişsel fonksiyon değişiklikleri genelde beynin bazı bölgelerinde oluşan hasarlar sonucu gelişir. Yaşlanmayla ortaya çıkan bilişsel değişikliklerin en belirgin olanları demans, hafıza ve öğrenme yeteneği, genel zeka, pratik zeka, dikkat ve konsantrasyon, konuşma, görsel-uzaysal algılama fonksiyonları, psikomotor fonksiyonlar ve üst seviye fonksiyonlardaki değişikliklerdir .Yaşlılıkla ilgili yanlış bilinen bir kanı ise yaşlı bireylerin düşünsel ve entelektüel kapasitelerinin azaldığıdır. Ancak bu doğru bir kanı değildir. Yaşlı bir birey genç bir bireyin düşünsel kapasitesine sahiptir; ancak, daha önce de belirtildiği gibi sinir sistemindeki yavaşlamalar, düşünsel aktivitelerin hızına da yansımaktadır.

1.Emeklilik ve gelir düşüşü
2. Emeklilikte eşle beraber yaşamak
3. Kişinin yaşıtlarıyla yakınlaşması veya yaşlılarla bağ kurması
4. Aile ve arkadaşlık bağlarının sürdürülmesi
5. Sosyal ve yurttaşlık sorumluluklarının devam ettirilmesi
6. Hastalık ve eşin/arkadaşların ölümü ile başa çıkmak
7. Geç yetişkinliğin farklı basamaklarında uygun yaşam koşullarını bulmak
8. Fiziksel güç ve sağlıktaki değişimlere adapte olmak ve bedensel kaygıların üstesinden gelmek
9. Kişisel değerlerin, benlik kavramının ve kişisel kıymetin yeni olaylar ışığında yeniden değerlendirilmesi
10. Ölümün geleceğini kabul etmek

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2013 yılında Türkiye nüfusunun %7,7’sini yaşlı nüfus (65+) oluşturmaktadır. Yapılan nüfus tahminlerine göre 2023 yılında bu oranın %10,2’ye, 2050 yılında %20,8’e, 2075 yılında ise %27,7’ye çıkması beklenmektedir (TÜİK, 2014). Bu istatistiklere göre Türkiye olgun toplum olmaktan çıkmış, yaşlı bir toplum hâline dönüş- mektedir. 2023 yılında ise Türkiye çok yaşlı toplumlar arasında yerini alacaktır.

Aktivite, yaşamdan geri çekilme, modernleşme, süreklilik kuramlarıdır. Bunların bazıları yaşlılıkla ilgili olumsuz duygular uyandırırken, bazıları da yaşlılığın uyum ve degişikliğe adaptasyon kısmına odaklanarak pozitif yönlerini ortaya çıkarmaktadır.

Depresyonda duygu durum belirtileri olan hüzün, elem, üzüntü gibi belirtiler yaşlılıkta ön planda olmayabilir. Kaygı, sinirlilik, huzursuzluk, çocuksu davranışlar, sızlanma, aşırı talepkarlık, inatçılık, sürekli yakınma da depresyonun gizli belirtileridir (Schulman, 1989). Bu belirtileri taşıyan yaslı bireyler depresyonda olduklarını kabul etmeyebilirler; ancak depresyon yaşlı bireylerin işlevselliklerini azalttığı için acil olarak tedavi edilmeleri şarttır. Yaşlı bireylerde görülen depresyonda bedenle ilgili yakınmalar ve kaygılar diğer belirtilere göre daha ön plandadır.

Toplam nüfusun %4’ünün yaşlı bireylerden (65 +) oluştuğu toplumlar genç toplum, bu oranın %4 ve %7 aralıgında oldugu toplumlar olgun toplum, %7 ve %10 aralıgındaki toplumlar ise yaşlı toplum olarak nitelendirilmektedir. Yaşlı bireylerin toplam nüfus içindeki oranının %10’u geçtiği toplumlar ise çok yaşlı toplum olarak nitelendirilmektedir.

Homeostaz (dengelesim) adlı mekanizma, karsılastıgı hastalık durumlarında ve olağan dışı durumlarda vücudun dengesini sağlamaya çalışır. Öncelikle hafıza olmak üzere Alzheimer hastalığı beynin tüm bilişsel fonksiyonlarında ilerleyici kayba neden olan ve beyinde anormal protein birikimiyle meydana gelen bir hastalıktır. Halk arasında “bunama” olarak bilinen “demans” ise “bellek, dil, aritmetik, karar verme yetisi, dikkat ve diğer bilişsel fonksiyonlarda ilerleyici kayıp” anlamına gelmektedir. İnkontinans idrar kaçırma demektir.

Yaşlılık tüm dünyada ve ülkemizde de 65 yaş sınırı ile belirlenmektedir. Dünya Sağlık Örgütü ise ortalama yasam süresinin uzamasıyla beraber yaşlılığı 3 evreyle sınırlandırmıştır. 65-74 yaş aralığındaki bireyler genç yaşlı, 75-84 yas aralığındaki bireyler ileri yaşlı, 85 yaş üzerindeki bireyler ise çok ileri yaşlı olarak degerlendirilmektedir (WHO, 2015).