İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE I

Yetişkinlik yıllarındaki gelişim dönemlerinde yetişkinlerin karşılaştıkları başlıca gelişim ödevleri şu şekilde belirtilebilir:

Bedensel, zihinsel, ruhsal ve duygusal olgunluğa erişmiş olması

Bir mesleğe hazırlanma ve öğrenimini tamamlaması

Çalışma hayatına atılması, bir işe girmesi, bu işte ilerlemesi ve kariyer yapması

Ekonomik ve kişisel özgürlüğünü kazanması

Eş seçmesi, bir aile kurması

Çocuk sahibi olma ve çocuklarını yetiştirmesi

Toplumun onayladığı bir sosyal gruba girmesi

Yakın dostluklar kurması

Evin yönetimine katılma ve sorumluluklar üstlenebilmesi

Toplumsal sorumluluklarını yerine getirmesi beklenir.

Doğru yanıt A'dır.

Gençlik (genç yetişkinlik) dönemi sağlık ve fiziksel performansın en üst seviyeye çıktığı dönemdir. Aynı zamanda fiziksel performansın gerilemeye başladığı dönemdir. Bundan sonra işitmede aşamalı bir azalma olur. Kişilere göre farklılık olsa da fiziki gerileme daha ilk yetişkinlik yıllarının sonlarında başlar. Azami kas gücüne 25 ve 30 yaşlar arasında erişilir ve genellikle bundan sonra aşamalı olarak fiziksel yeterlilikler gittikçe azalmaya başlar. Otuzdan sonra çoğunlukla bacak, kol ve sırt kaslarında güç azalması meydana gelir. Göz mercekleri gibi bedenin bazı kısımlarında yaşlanma sürecinin daha erken başladığı ifade edilir. Dolayısıyla fiziksel yeterliliklerdeki değişme veya yaşlanma, büyüme gibi yaşamın ilk yıllarından itibaren başlayan bir süreklilik göstermektedir. Örneğin, kas gücü, tepki zamanı, duyusal keskinlik ve kalp etkinliği, 25-30 yaş arasında en üst düzeyde iken otuzlu yılların ortasında zayıfamaya başlar ve gitgide gücü azalır.

Doğru yanıt A'dır.

Gisele Lobouvie genç yetişkinin daha pragmatik (faydacı) olduğunu ileri sürer. Ona göre genç yetişkin kararlı olmada, özelleştirerek düşünmede ve enerjiyi kanalize etmede daha yetkindir. Karmaşık iş ve sosyal problemlerin çözümünde ergene göre daha başarılıdır. Gençler ergen gibi ideal mantığı değil pragmatik (faydacı) mantığı kullanır. Mantıklı ve pragmatik düşünceyi uyum içinde bir arada kullanır. Doğru yanıt D'dir.

Warner Schaie genç yetişkinin yeni bilgiler kazanma yetkinliğini 4 evrede ele alır. Bunlar:
1. Kazanma Evresi: Zekânın içinde bulunulan durumlara uygulanma sürecidir. Mesleki açıdan bilgi ve kazanma açısından uzun vadeli planlar yapılır.
2. Sorumluluk Evresi: Bilişsel (zihinsel) becerileri yönetmek için bağımsız olmak gerekir. Aile, eş ve iş yaşantısında başkalarına ilişkin sorumluluklar bilişsel yapının daha verimli kullanılmasını sağlar.
3. Yönetici Evresi: Bu evre sosyal organizasyonların çalışması, aralarındaki karmaşık ilişkilerin kurulması (devlet ve iş vb.), bunlarla ilgili şemaların kullanılması süreç- lerinde bilişsel yapının işlemesini ifade eder. Bireylerin yönetim kademelerindeki (yönetim kurulu üyeliği, daire başkanlığı, fabrika müdürlüğü vb.) bilişsel yapıları bu şekilde işler.
4. Yeniden uyum Sağlama Evresi: Bu evrede bireyler anlamlı buldukları görev ve eylemler için enerji harcarlar.

Doğru yanıt E'dir.

Geleneksel bağlanma örüntüleri üç tür bağlanma stili içermektedir. Bunlar:
Güvenli Bağlanma Stili: Bebeklerin çevreyi incelemek ve çevreyle etkileşim kurmak için bakım sağlayan kişileri (genellikle anneler) güvenli bir dayanak olarak gördükleri modeldir. Diğerleri ile kolay yakınlaşır, diğerlerine bağlı olmaktan rahatsızlık duymaz, yalnız olmaktan ve diğerlerinin onu reddetmesinden dolayı üzüntü yaşamaz. Güvenli bağlanma stiline sahip bireyler, ilişkileri hakkında daha olumlu görüşleri olan, diğerlerine yakınlaşmayı kolay bulan ve romantik ilişkiyle aşırı derecede ilgilenmeyen ya da bu nedenle aşırı stres altına girmeyen yetişkinleri tanımlayan bir bağlanma stilidir.
Kaçınmacı Bağlanma Stili: Bakım sağlayanların (bakım verenin) çocuğun bağlanma ihtiyaçlarını reddedici ve çocuğun ilgisini bağlanılan kişiden uzaklaştırmaya çalışma eğiliminde olduğu modeldir. Kaçınan bireyler romantik ilişkilere girmekte isteksizdirler, kararsızdırlar ya da kendilerini partnerlerinden uzaklaştırmaya çalı- şırlar.
Kaygılı Bağlanma Stili: Bakım sağlayanın (bakım verenin) pasif, tepkisiz ve etkisiz davranışlar göstererek çocuğun bağlanma ihtiyacını uygun olmayan şekilde kar- şılaması, bu nedenle çocuğun ebeveyne (bakım verene) karşı kızgın veya ikircikli tavır gösterdiği modeldir. Bu kişiler yakınlık kurmak isterler, az güvenen ve daha fazla duygusal, kıskanç ve tahakküm edicidirler.

Doğru yanıt E'dir.

Aşk ve sevgi gibi duygular herkes tarafından hissedilen ancak tanı olarak tanımlanamayan duygulardır. Sternberg’e göre aşk üç temel boyutu olan bir üçgen gibi düşünülmektedir. Bunlar:
1. Tutku: Birini, fizyolojik olarak yoğun bir biçimde arzu etme. Romantik aşkın ilk dönemlerini yansıtmakta ve karşı tarafa cinsel ve fiziksel çekicilik içermektedir.

2. Yakınlık: Birini, tüm duygu ve düşünceleri paylaşacak kadar yakın hissetme. Romantik aşkın ilk dönemlerini yansıtmakta ve karşı tarafa cinsel ve fiziksel çekicilik içermektedir.

3. Bağlılık: İyi ve kötü zamanlarda birlikte olmayı gönüllü olarak isteme. İlişki hakkında sorun yaşandığında ilişkinin sürdürülüp sürdürülmeyeceğine yönelik düşünceleri kapsamaktadır.

Doğru yanıt A'dır.

Levinson’a göre genç yetişkinler 22 yaşında belirli bir düzeyde duygusal, fiziksel ve tutumlarıyla ilgili olarak bağımsızlık kazanmış olurlar. İlişkilerin merkezi olunan genç yetişkinlik döneminde birey, 22-28 yaşları arasında yetişkinler dünyasına giriş aşamasına gelmiştir. Genç yetişkinlik döneminde bağımsızlığın kazanılması, yetişkinlik döneminde aileden bağımsız olmak ve sağlıklı ilişki kurabilmek için bir zemin oluşturmaktadır.

Doğru yanıt C'dir.

Yapılan boylamsal bir çalışmada 3 yaş civarında duygu kontrolünde başarılı ve strese karşı dayanıklılık sergileyen çocukların yetişkinlikte de duygularla baş etmede başarılı oldukları belirlenmiştir. Tam tersi olarak 3 yaşında iken duygu kontrolünde başarılı olamayan ve dayanıksız çocukların yetişkinlikte belirtilen alanlara ilişkin daha fazla sorun yaşadıkları tespit edilmiştir.

Doğru yanıt A'dır.

Yüzdeki ifade, el ve vücut hareketleri, vücudun duruşu, göz teması sözlü olmayan iletişimde önemli yer tutar. Sözlü iletişimde vokal sistem (ses telleri, dil, dişler vb.) gönderici olarak görev yaparken, sözsüz iletişimde yüz ve beden “gönderici” olarak görev yapar.

Doğru yanıt A'dır.

İnsanlar kendi çevrelerinde oluşturdukları boş mekanlar (alanlar) yoluyla da iletişimde bulunabilirler. Başka insanlara mesafemizi ayarlayarak, onlara uzak ya da yakın durarak mesajlar iletiriz. Yakın olduklarımızın özel alanımıza girmeleri bizi rahatsız etmezken, uzak bulduklarımıza daha fazla mesafe koyma eğilimi taşırız. İnsanlara karşı duruş mesafesini anlatan bazı kavramlar vardır.
Mahrem Alan: Bu alan cilt yüzeyinden başlar, 30-40 santim uzağa kadar devam eder.
Kişisel Alan: Kişisel alan kırk santimetreden 120 santimetreye kadar uzanır. Bu, kamuya açık alanlarda insanlar arasında bırakılan mesafedir.
Toplumsal Alan: Toplumsal alan yaklaşık olarak 120 santimetreden 3,5 metreye dek uzanır. İş görüşmeleri genellikle bu mesafeden gerçekleştirilir. Bu alanın (120 santimetreden 2,5 metreye kadar olan) yakın kısmı birlikte çalışanların, satıcıların ve tüketicilerin genellikle konuştuğu mesafedir. İki buçuk metreden 3,5 metreye kadar olan mesafe daha resmî durumlar içindir.
Genel Alan: 3,5 metreden daha uzun mesafeye uzanır. Öğretmenler ve halka hitap edenler dinleyicileriyle aralarına 3,5 ila 5,5 metre arasında bir mesafe bırakır. Genel alanın (7,5 metrenin ötesi olan) uzak mesafesinde karşılıklı iletişim güçtür.

Doğru yanıt E'dir.

Gelişim ödevleri yaşamın ilk yıllarında çoğunlukla büyüme ve olgunlaşmaya dayalı iken yetişkinlik yıllarında fiziksel yeterliliklerin doruk noktasına ulaşması nedeniyle çoğunlukla toplumsal istek ve beklentileri yerine getirmeyle ilgilidir. Dolayısıyla C seçeneği hariç diğer seçeneklerde görüyoruz ki ulaşılması gereken hedef toplumsal ve davranış odaklıdır. Fakat C seçeneğinde yetişkinlik döneminde zaten halihazırda fiziksel olarak olgunluk hali mevcuttur. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

A seçeneğine baktığımızda Hale için yetişkinliğe geçiş kimlik örüntüsünde temel değişimlerin sergilendiğini görüyoruz: Yeni evli, artık birinin eşi; yeni stajyer, artık iş hayatında yepyeni bir kimlik; annesinin hala küçük kuzusu; evlat etiketleri iç içe geçmiş. Dolayısıyla kimlik arayışında olduğunu görüyoruz. 

B seçeneğinde ise Hale'nin kararsız duygular içinde olduğunu görüyoruz; : gençlik dönemi ciddi değişimlerin yoğun yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde aynı zamanda evlilik, iş ve eğitim konularında sık kararsızlıklar gözlemlenir.

C seçeneğinde ise Hale'nin öze dönüklük özelliğini sergilediğini görüyoruz zira bu özellikte başkalarına karşı görev ve sorumluklarını göz ardı edebilmekte ve yaşamlarına şekil vermede bağımsız olmayı tercih etmektedir bireyler. Hale de aynı bu şekilde yazın babasına karşı olan ona bakım verme görevini ve sorumluluğunu göz ardı etmek ve kendi yaşamına kendisi söz geçirmek istemektir.

D seçeneğinde de görüyoruz ki bu dönemde aynı zamanda evlilik, iş ve eğitim konularında sık kararsızlıklar gözlemlenir. Hale de kariyerine odaklanma, iki kişilik ailesine zaman ayırma ya da bu aileye yepyeni bir birey getirerek odağını ona çevirme arasında git geller yaşamaktadır.

Dolayısıyla E seçeneğinde Hale'nin söyledikleri ile bir bağdaşma görmüyoruz, doğru cevap E'dir.

Üniversitede okumakta olan gençler sene kaybetmediklerinde 21 yaşlarında üniversiteyi bitirmiş veya bitirmek üzeredirler. Yüksek öğrenim göremeyen genç erkekler ise askerlik hizmetini yerine getirirler. Bu yaşlardan sonra üniversiteli gençler için askerliğini yapma, okul dışındaki gençler için iş bulma gibi görevler için zamana ihtiyaç vardır. Ek olarak lisansüstü eğitim, iş bulma ya da iş kurmadaki gecikmeler gencin hayata atılmasını, ekonomik bağımsızlığını kazanmasını, evliliğini ve yetişkin rolleri kazanmasını ertelemesine yol açmaktadır. Bu duruma “uzamış gençlik” veya “üniversiteli gençlik” adı verilir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Yetişkinlerin artan yaşla birlikte fiziksel yeterliliklerinin de azaldığını rahatlıkla gözlemek olasıdır. Ancak, yetişkinlerin bilişsel gelişimlerindeki değişimleri belirlemek fiziksel değişimdeki belirtileri gözlemlemek kadar kolay değildir. Çünkü yetişkinler yaşlanırken aynı zamanda yaşantılar geçirerek bilgi birikimlerini ve deneyimlerini zenginleştirirler. Örneğin, çoğu kültürde yetişkinlerin çocuklar ve ergenlerden daha iyi kararlar verdikleri, yaşın artmasıyla birlikte deneyimlerin ve bilgilerin arttığı kabul edilir. Bu nedenle, çoğu zaman toplumlarda daha yaşlı bireylerin bilgi ve deneyimlerinden yararlanılmak istenir; onlara danışılır ve onlardan bilgelik beklenir. Soruda kullanılan cümlelerin hepsi de yaş arttıkça edinilen hayat tecrübesinin, bilgeliğin artacağını savunan sözlerdir. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Bazı kuramcılar, genç yetişkinlikte sergilenen değişimleri bir araya getirerek yeni bir bilişsel gelişim dönemi öne sürmektedir: Soyut işlemler (formel işlemler) sonrası düşünme (“postformal” dönem). Bu dönemde Piaget’nin öne sürdüğü soyut işlemler(formel) döneminden niteliksel olarak farklılıklar söz konusudur. Formel dönemde pek çok yönden 20’li yaşlarda düşünceler, ergen düşüncesine benzer. Yaşama idealist bir noktadan bakılır. Meydan okuma ve değer çatışmaları vardır. Soyut işlemsel dönemin etkisi ile beraber teorik problemler çözülür ve soyut düşünülür, geleceğe ilişkin olasılıklar üzerine kafa yorulur.

Post-formal dönem ise doğrunun durumdan duruma değişebileceği, çözümlerin mantıklı olabilmesi için gerçekçi olması gerektiği, belirsizliğin ve karşıtlığın istisnadan ziyade kural olduğu ve duygular ile sübjektif faktörlerin düşünmede rol oynadığının anlaşılmasıdır. Bu düşünme modelinin sonucunda yaşam problemlerinin çözümüne duyguyu ve mantığı katar. Örneğin: ben haklıyım, çünkü ben bunu yaşadım düşüncesinden, kimin haklı olduğuna emin değilim çünkü senin deneyimin benimkinden farklı noktasına ulaşır. Bu durum karar verme, çatışma çözme, yaşam problemleri ile başa çıkma gibi konularda farklılık yaratır. Dolayısıyla Mehmet'in sözlerini ele alacak olursak tümden hükümlü ve ben haklıyım düşüncesinin baskın olduğunu görüyoruz: Benimle konuşmuyor, yani beni sevmiyor.  

Fakat Rasim'in yaklaşımı post-formal dönemle ilişkilidir zira kimin haklı olduğuna peşin hüküm veremem, onun yaşadığı ve hissettiği deneyim ve duygular farklı bir bakış açısı ile değerlendirilmek gerektirir. Belki de kötü bir haber aldı, onu bünyesinde hazmetmeye çalışıyor olabilir gibi rasyonel ve duygusal açıdan anlam vermeye dayalı bir yaklaşımdır. Dolayısıyla cevap C'dir.

Bowlby’ye göre bağlanma yeni doğan bebeğin hayatta kalmasını ve “normal” gelişimini sağlamak için biyolojik olarak kurgulanmış olan anne (ya da bakan kişi) ve bebek arasındaki güçlü duygusal bağdır. Bağlanma kuramına göre çocukların güvenli bağlanma geliştirmeleri onları büyüten ebeveynlerin sunduğu bakımın kalitesine ve çocuğun ihtiyaçlarına karşı duyarlı olmalarına bağlıdır. Geleneksel olarak bebekler ve birinci bakım verenler arasındaki duygusal bağı tanımlamak için kullanılan bu terim ergenlik ve yetişkinlik gibi diğer gelişim dönemlerini kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Bir mesleğe başlama ve emekliliğe kadar geçen süreye “mesleki döngü” adı verilir. Bunlar:

a. Seçim ve başlama
b. Uyum
c. Devam
d. Emeklilik aşamalarıdır.

Sözsüz iletişimde konuşma ve yazı olmaksızın insanlar birbirlerine birtakım mesajlar iletirler. Bu iletişim türünde insanların birbirlerine ne söyledikleri değil “ne yaptıkları” öne çıkar. A seçeneğinde dik dik bakmak ile yüzümüzü mesaj vermek için kullandığımızı görüyoruz. Aynı şekilde B seçeneğinde de omuz silkerek karşımızdaki kişiyi, durumu önemsemediğimizi, duyarsız kaldığımızın mesajını veriririz. D seçeneğinde de insanların 30-40 santim yanına gelerek ,ki bu yüz mesafesi kadardır, onlara duygusal/cinsel olarak duyduğumuz ilgiyi belli ederiz. E seçeneğinde ise tuttuğu takımın formasını giyen kişi de hangi taraftan olduğunu, bir nevi sportif kimliğini haykırır. Fakat C seçeneğindeki dil ötesi iletişim sesin niteliği ile ilgilidir; ses tonu, sesin hızı, sesin şiddeti, hangi ke- limelerin vurgulandığı, duraklamalar vb. özellikleri içerir. Dille iletişimde insanların “ne” söyledikleri, dil ötesi iletişimde ise “nasıl” söyledikleri önemlidir. Dolayısıyla sözsüz iletişim sayılmaz. Cevap C'dir.

Levinson’ın kuramının merkezinde «yaşam yapısı” kavramı yer alır. Bu kavram “bir kişinin yaşamının bir döneminde altta yatan örüntü ya da tasarım” olarak tanımlanır. Bir kişinin yaşam yapısı kişinin çevresiyle karşılıklı etkileşimini şekil- lendirir ve onun tarafından da şekillendirilir. İnsan ömrü hep bir yapı kurmak ve yapı değiştirmek gibi süreçlerden ibarettir. Hayat yapısı oluşturmak ve hayatımızı onun içerisi- ne koymak, yapı kurma yapı değiştirme dizisidir. Yaşam yapısının bileşenleri arasında in- sanlar, kurumlar, yerler, düşler, değerler ve duygular yer alır.

Levinson’a göre, yaşam çocukluğun özgürlüğünden okula girmeye; okuldan iş dünya- sına; bir aşk ilişkisinden ayrılmaya ya da evlenmeye; evlenmeden boşanmaya uzanan bir dizi geçişsel yaşantıyı içerir. Levinson insanların yaşam yapılarının, birbiriyle çakışan, (her birinin uzunluğu 20 ila 30 yıl arasında değişen) dört dönemde biçimlendiğini ileri sürer. Doğru cevap A'dır.

Bowlby'ye göre geleneksel bağlanma biçimleri üç başlıktır:

-Güvenli bağlanma

-Kaçınmacı bağlanma

-Kaygılı bağlanma

Dolayısıyla doğru cevap D'dir.