İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE I

Ergenlik dönemi, büluğ çağından farklı düşünülmelidir. Ergenlik insan ömrü içindeki genel bir zamanı ifade ederken, büluğ çağı bireylerin cinsel olarak olgunlaştıkları ve üreme yeteneği kazandıkları zaman dilimini anlatmak için kullanılır.

Büyüme ve gelişmenin hızı ve miktarı ile zamanı bireysel farklılık gösterir. Bazıları daha çabuk büyüyerek ergenliğe akranlarından önce girerken, bazıları daha geç girebilirler.

Bu yaşlarda kız ve erkek çocuklarda iştah artışı görülür. Adeta vücut hızlı geçecek bir büyüme dönemine hazırlık yapmaktadır. İştah artışı büluğ öncesinde biraz kilo almaya yol açar.

A ve B seçeneklerinde Erken Ergenliğe; C ve D seçeneklerinde Geç Ergenliğe örnekler verilmiştir.

Kızlar büluğ çağına erkek çocuklardan daha önce girdikleri için 11-13 yaş aralığında genellikle erkeklerden daha uzun, daha ağır ve daha güçlüdürler. Zamanla her iki cins de büluğ çağını tamamlayınca erkekler kızlardan daha iri olurlar.

İlk 4 seçenekte “İkincil” cins özelliklerine örnekler verilmiştir. “Birincil” cins özellikleri ise cinsel organlarla ve üremeyle doğrudan ilgilidir. Bu kız çocuklarında döl yatağının (rahim), vajinanın ve yumurtalıkların gelişimini içerir. Erkek çocuklarda ise birincil cins karakteristikleri penisin büyümesini, prostat bezleri ile testislerin gelişimini içerir.

Hayali Seyirci; ergenin, çevresindeki tüm insanların dikkatinin kendi üzerinde olduğuna ilişkin inancını tanımlamak için kullanılmaktadır. Gerçekte hayali seyirci, gerçekliğe ilişkin öznel ve nesnel bakışları ayırt edememekten kaynaklanmaktadır.

Moratoryum kategorisi kimlik krizleri boyunca yoğun kaygı yaşayan ancak kişisel değerleri ya da bir kariyer seçimi konusunda bir karar almayan kişileri kapsar. Karar alma sorunundan kaçınmak yerine sürekli olarak bundan söz ederler. Onlar neye inanmaları ve ne yapmaları konusunda güçlü ve çatışan duygularla karakterize olur.

IV nolu öncül hatalıdır; ergenlikte her iki cins de yalnız kalmak ister. Ebeveynlerinin ve arkadaşlarının birlikte olma isteğine karşı gelip içe dönebilir. Yalnız kalıp kendisindeki değişiklikleri düşünüp, yeni durumuna alışmak ister. VI nolu öncül de hatalıdır. Duygularda ani iniş çıkışlar olduğu gibi istikrarsızlık da vardır. Ergen, aynı olaya farklı zamanlarda değişik tepkiler gösterebilir. Çabuk öfkelenir, çabuk sevinir, çabuk sinirlenir. Tepkiler önceden kestirilemez.

Anoreksiya nervoza, genellikle 12-18 yaş aralarında başlayan ve şişmanlamaya karşı ağır korku yüzünden bilinçli olarak aşırı zayıf kalma çabasının görüldüğü bir bozukluktur. Hastalık genellikle ilk gençlik çağında başlar ve yıllarca sürer.

Ergenlikte büyümenin en hızlı olduğu duruma “Büyüme Hızı Doruğu (BHD)” adı verilmektedir.

Erinlik (büluğ-puberte) bedensel gelişimin yaşandığı evredir. Bu evrede boy uzaması, kilo artışı, iç organlarda gelişme ve bunlara bağlı fiziksel kapasite artışı görüldüğü evreye erken ergenlik evresi denilir.

İkincil cins özellikleri ise cinsleri birbirinden ayıran fakat üremede doğrudan bir rolü bulunmayan cinsiyete özgü bedensel özelliklerdir. Bu özellikler arasında üreme organlarının büyümesi, derideki değişiklikler (sivilceler),kızlarda regl (aybaşı) kanamaları, göğüs ve kalçaların gelişimi, erkeklerde kıllanma, kasların gelişimi, ses değişikliği görülür.

Döllenme gerçekleşmediği zaman döl yatağından aylık olarak kan ve ölü dokuların atılmasına regl denilir.

Erikson’un kuramına göre ergenlik dönemini kapsayan beşinci aşama “Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik Karmaşası”dır.

Aşama 3: İyi Çocuk Yönelimi (Kişilerarası Beklentiler, İlişkiler ve Kişilerarası Uyma): İkinci düzeyin üçüncü aşamasında iyi davranış başkalarını memnun eden, onlara yardımcı olan ya da onlar tarafından takdir edilen davranıştır. Yaygın davranış normlarına “uyma” ön plandadır. Davranış niyete göre değerlendirilir. “İyi niyetli” olmak önem kazanır. Ailenin veya kişi için önemli olan diğer insanların beklentisine uyma, “iyi olma” önem kazanır. Kendinin ve başkalarının gözünde iyi bir insan olma gereksinimi duyar. Başkalarına ilgi gösterir. Kuralları ve otoriteyi sürdürmeyi ister.

Ergenlik döneminde yaşanan sorunlar üç başlık altında incelenebilir:
- Maddenin kötüye kullanımı,
- İçe yönelim bozuklukları,
- Dışa yönelim bozukluklarıdır.

Genellikle yoğun yaşanan, olumlu ya da olumsuz duyguların organizmada durgun ve olağan durumunu bozmasına heyecan denir.

Ergenlik Döneminde Yaşanan Duygusal Özellikler:
- Duyguların Yoğunluğunda Artış: Ergenlikte duygu yoğunluğu artar. Kıskançlık, kızgınlık, mutluluk ve kaygılarını ifade ederken yoğunluk görülür. Ergenlikte artan coşku ve taşkınlıktan dolayı duygularını dışa vurma ihtiyacı hissederler.
- Duygulardaki İstikrarsızlık: Duygularda ani iniş-çıkışlar olduğu gibi istikrarsızlık da vardır. Ergen, aynı olaya farklı zamanlarda değişik tepkiler gösterebilir. Çabuk öfkelenir, çabuk sevinir, çabuk sinirlenir. Tepkiler önceden kestirilemez.
- Karşı Cinse İlgi: Her iki cinste de karşı tarafa beğenilme arzusu vardır. İlk zamanlar grupta bir arada olma isteği sonraları belli kişilere yönelir. Saf ve temiz duygular taşıyan gençlik aşkları bazen de karşı tarafa hissettirilmeden yaşanır.
- Sürekli Hayal Kurma: Ergen, hayal kurarak isteklerini kafasında canlandırır. Hayal konusu genellikle karşı cins olabildiği gibi üniversitede okuma, meslek sahibi olma, yuva kurma gibi gerçekleşmesini istediği şeylerde olabilir. Hayaller bazen öyle çok abartılır ki ergen, arkadaşlarını dinlerken derste ya da TV izlerken hayal kuruyor olabilir. Bu eylemin yoğun yaşanmasına psikolojide “gündüz rüyası” da denir.
- Yalnız Kalma İsteği: Ergenlikte her iki cins de yalnız kalmak ister. Ebeveynlerinin ve arkadaşlarının birlikte olma isteğine karşı gelip içe dönebilir. Yalnız kalıp kendisindeki değişiklikleri düşünüp, yeni durumuna alışmak ister.
- Ders Çalışmaya Karşı İsteksizlik: Çalışmaya karşı isteksizlik, evde sürekli sürtüşme ve kavgaya neden olur. Bu dönemde ergen daha çok arkadaşlarıyla birlikte olmak ister. Söz dinlememe, kurallara karşı gelme, bağırıp çağırma, vurup kırma, her şeyi boş verme, sorumsuzluk görülür.