İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE I

Bir diğer önemli nokta ise yaşam boyu gelişim yaklaşımı söz konusu olduğunda tarihsel perspektifin de değerlendirilmesi gerektiğidir. İnsanın içinde yaşadığı sosyal çevre, daha geniş anlamıyla ülke veya coğrafyanın özelliklerine ve tarihsel olarak yaşanan olaylara göre gelişim süreçleri de değişkenlik gösterir. Çocukluk döneminde ülkesinde savaş olan bir birey ile çocukluğunda savaşa hiç şahit olmamış bir bireyin yetişkinlikteki gelişimleri mutlaka birbirinden farklı olacaktır. Yaşam boyu gelişim bakış açısı tarihsel perspektifi ihmal etmeden gelişimi değerlendirmeye çalışır.

İnsanın gelişimini, davranışlarını ve sosyal çevresinin özellikleri ve insana olan etkisini anlayabilmek için kullanılan birçok yaklaşım bulunmaktadır. Bunlardan bazıları sosyal hizmetin de temel olarak kullandığı yaklaşımlardan sistem kuramı ve ekolojik yaklaşımdır. Diğerleri ise sosyal hizmetin de faydalandığı kişilik kuramları, ahlaki, psikoseksüel, psikososyal ve bilişsel gelişim kuramı ve yaklaşımlarıdır.

Alt sistem, daha büyük bir sistemin parçası veya bileşeni olan sistemdir. Örneğin, aile sistemi içindeki iki kişiden oluşan ebeveyn sistemi bir alt sistemdir

Denge veya homeostaz ise belirli bir sistemin istikrarlı olarak sürekli bir denge durumunda kalmayı sağlayabilmesidir. Sistemin dengesini bozacak bir şeyler olduğu zaman, sistem bunlara uyum sağlayarak yeniden denge konumuna gelmeye çalışacaktır. Örneğin, denge durumundaki bir aile sisteminde çocukların evden ayrılması ile geçici bir süre aile sisteminin denge durumu kaybolur. Fakat aile, zamanla bu yeni koşullara uygun olan şekilde tekrar denge durumuna gelebilecektir.

Her şeyin olduğu gibi sistemlerin de sonları vardır. Bir sistemin yok olma eğilimine entropi denilmektedir.

İnsan davranışı ve sosyal çevrenin anlaşılması için yardımcı olacak bir diğer yaklaşım ise ekolojik sistem yaklaşımıdır. Bu yaklaşım sistem teorisinin bir alt parçası olarak görülebilir. En basit ifadeyle ekolojik sistem yaklaşımı bireyi incelerken onun çevresine odaklanır. Bu kuram insan davranışının anlaşılması için kritik bir öneme sahip olan “çevresi içinde birey” kavramı ile bütünlük göstermektedir.

Bastırma, inkâr, gerileme, yansıtma ve rasyonalizasyon psikanalitik kuram tarafından kabul edilen savunma mekanizmalarındandır. Aslında savunma mekanizmalarının tümünün genel amacı hoşa gitmeyen ve stres yaratan olay ve deneyimleri bastırmak ve bilinç dışına itmektir.

Kimliğe karşı kimlik karmaşası psikososyal gelişimin aşamalarından biri olup, diğer seçeneklerdeki maddeler psikoseksüel gelişimin aşamalarıdır.

Fallik Dönem: Üç ve altı yaş arası dönemdir. Bu dönemde çocuğun haz bölgesi cinsel organlar ve çevresidir. Çocuk kendi kendisini uyarmayı öğrenir, dener ve bundan zevk alır. Freud’a göre fallik dönem oldukça kritik bir öneme sahiptir. Çocuk bu dönemde Oedipus kompleksi geliştirebilir. Oedipus kompleksi, çocuğun karşı cinsiyetten ebeveyn ile yer değiştirme isteği duymasıdır. Örneğin, erkek çocuk annesinden daha fazla ilgi görmek ve annesiyle birlikte olmak için babasının yerine geçmek ister. Kendisinin bu düşünceleri nedeniyle “hadım edilerek” cezalandırılacağını düşünen çocuk endişe duyar. Freud’un
Oedipus kompleksi düşüncesi bazı psikanalistler ve düşünürler tarafından oldukça eleştirilmiştir.

Yaşam Boyu Gelişim; bireyin, doğum öncesinden başlayarak bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik, yaşlılık, ölüm ve yas evrelerini içine alan geniş bir bakış açısıdır.

Her bir birey yaşadığı ve/veya büyüdüğü sosyal çevre, biyolojik olarak kendisine aktarılan genler, fiziksel çevresi, sosyal, kültürel ve tarihi birikimleri ile yaşam boyu devam eden gelişim basamaklarından farklı hızlarla ve farklı zamanlarda geçer.

Denge veya homeostaz; belirli bir sistemin istikrarlı olarak sürekli bir denge durumunda kalmayı sağlayabilmesidir.

Sosyal çevre, işlem, enerji, uyum (adaptasyon) sağlama, baş etme ve karşılıklı bağımlılık; Ekolojik Sistem Yaklaşımının elemanlarıdır. Rol ve İlişki kavramları ise “Sistem Teorisi”nin kavramlarıdır.

Birey olarak insanın hayatını insanlardan izole ve tek başına yaşaması imkânsız olduğundan hayatta kalabilmek ve iyilik halini devam ettirebilmek için diğer insanlara ve sistemlere ihtiyaç duyar.

Freud, 1900’lü yıllara kadar süre gelen hipnoz uygulamasından ayrılarak, hastaları ile konuşarak yeni bir yöntem denemiştir. Bu yönteme “Psikanaliz” denir. Bunun sonucunda bir süre sonra hastaların sorunları hakkında daha açık ve gerçekçi olarak konuşabildiklerini, anılarını derinlemesine incelediklerini ve içsel engellerini aşabildiklerini gözlemlemiştir.

Psikodinamik teori açısından Freud, insan kişiliğinin üç parçadan oluştuğunu öne sürmüştür. Bunlar en ilkel dürtülerle çalışan “id”, id’in mantık dışı ve ilkel olan isteklerini kontrol altında tutmaya çalışan “ego” ve toplumsal norm ve kurallara göre hareket etmeye çalışan “süperego”dur.

Kişinin kendi davranışlarından dolayı tepki ve eleştiriye maruz kalması durumunda, bu davranışının gerçek nedenleri yerine kendince kurduğu nedenlere inanmasına Rasyonalizasyon (mantığa büründürme) denir.

Oral Dönem ilk 12-18 aylık süreci kapsar. Bebeğin haz bölgesi ağız ve çevresidir. Bebek emme, çiğneme ve ısırma gibi temel aktiviteler ile haz duyar.

Diğer insanların onayını elde edebilmek en önemli amaçtır. Çevresindeki kişilerle iyi ilişkiler kurmak oldukça büyük bir öneme sahiptir. Bu evre Geleneksel Seviye’nin, Kişiler Arası Uyum evresidir.

İnsan gelişimine geleneksel yaklaşım, insanın gelişim sürecinin ergenliğin bitişi ile sonlandığını öngörmektedir. Bu bakış açısına göre insanlar yetişkinlikte çok az değişiyordu. Bu bakış açısına tam ters olarak ise yaşam boyu gelişim yaklaşımı; insan gelişimini doğum öncesinden ölüme kadar sürekli değişen ve gelişen bir süreç olarak görür.