Yetişkinlik

Yetişkinlik ebeveynlik sorumluluğunun alındığı, bir erkeğin ve kadının bir diğerinin güçlü ve zayıf yönlerini kabul ettiği ve enerjilerini ortak amaçlar doğrultusunda birleştirdiği bir dönemdir.

Olgunluk bireylerin yaşamın gereklerine ve zorunluluklarına başarılı bir şekilde uyum sağlamaları, bunun için de sürekli değişim gösterebilme yeteneğidir.

“Biyolojik yaşlanma”, insan organizmasının yapı ve işleyişinde zamanla ortaya çıkan değişmelerdir.

“Toplumsal yaşlanma” ise, bireyin rolleri üstlenmesi ve terk etmesinde zamanla oluşan değişimleri içerir.

Bu dönem son yıllarda yapılan çalışmalara göre, “beliren yetişkinlik” dönemi olarak da adlandırılmaktadır.

Bu dönem Tanner’a göre; yeni bir yaşam dönemini temsil etmekte ve yalnızca döneme ait özelliklerle tanımlanmakla kalmayıp daha önceki ve daha sonraki gelişim dönemleriyle ilişkilendirilmelidir. Bu bağlamda beliren yetişkinlik dönemi hem ergenlikten hem de yetişkinlikten farklıdır ve bu dönemdeki bireylerin kendilerine özgü özellikleri vardır. Bu özellikler: • Kimlik arama dönemidir. • Değişkenlik dönemidir. • Kişinin kendine en çok odaklandığı dönemdir. • Olanaklar dönemidir. • Ergenlik ve yetişkinlikte bir geçiş ve ara dönemdir. Bu dönemde insanlar sonraki gelişim aşamaları için bir temel kurarlar. Bu dönemin temel görevleri: • Eş seçimi, • Eşle birlikte yaşamayı öğrenme, • Bir aile kurma, • Çocuk yetiştirme, • Ev idare etme, • Bir uğraş başlatma, • Vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirme, • Uygun bir toplumsal gruba katılmadır.

Bu dönemde kişi artık nelerden kaçtığını ve neden kaçtığını sorgulamaktadır. Geriye dönük olarak kişi, hayatı ile ilgili neleri istediğini ve hedeflediğini bu yaşta elde ettiklerine bakarak karşılaştırmalar yapar. Bu dönemde artık ilk defa genç ve yaşlı arasındaki ayrım fark edilmeye başlanır. Kişi, orta yaşın getirdiği disiplin ile gençliğin cezbedici enerjisine ortak olmaya çalışır ama hem gençliği hem de yaşlılığı zihninde değerlendirmeye başlar. Artık kendinden önce yaşayıp gelmiş tüm canlıların sona doğru ilerlediği algılayışı oluş- maya başlar. Orta yetişkinlik döneminde; kişi amaçlarını ve sonuçlarını dikkatli bir şekilde değerlendirir. Birey amaçları doğrultusunda doyuma ulaşıp ulaşmadığını değerlendirir ve bu değerlendirme yaşlılık uyumsuzluğu konusunda belirleyicidir.

Levinson’un Evre Kuramına göre; orta yaşam döneminde temel kavram yaşam yapısıdır. Yaşam yapısı erkek yetişkinin gelişim dönemlerine göre göz önüne alınmıştır.

Levinson’un Evre Kuramına göre; orta yetişkinlik dönemine geçiş yaklaşık 5 yıl sürer ve birey ergenlikten bu yana süren tüm çatışmaları aşmak zorundadır. • Genç olmaya karşı yaşlı olma • Yapıcı olmaya karşı yıkıcı olma • Erkeksi olmaya karşı kadınsı olma • Başkalarına bağlı olma ya da ayrışma

Gould’un Dönüşüm Kuramına göre orta yetişkinlik aşamasında yaşamın birtakım dönüşümlerden meydana geldiği ileri sürülmüştür. Birey bir dönüşümde çözemediği bir sorunu tekrar tekrar dönüşümlerde çözme imkânı bulabilir. Bu dönemde önceki amaçlar, evlilikler yeniden değerlendirilir. Yaşam zor, belirsiz, acı verici görülebilir. 45 yaşına dek süren evrede bekarlar evlenebilir, evliler boşanabilir, ev kadını çalışmaya başlayabilir. Zaman baskısı hissedilir. Meslek yaşamı sıkıntılı olmaya başlar. 45-50 yaşları kararlı yıllardır. Evlilik doyumu artar, dostlar önemlidir, paranın önemi azalır. Yaşama olumlu bakılır. Bu yaklaşım 50’li yaşlarda daha da artar. Eğer önceki dönemler olumlu atlatıldıysa ortaya bu durum çıkar

Bu dönemin genel gelişimsel özellikleri: • Yetişkin vatandaşlık ve toplumsal sorumluluğa ulaşmak • Ekonomik bir yaşam standardı vermek ve sürdürmek • Çocukların sorumlu bir yetişkin olmalarına yardım etmek • Yetişkinlere özgü boş zaman etkinlikleri geliştirmek • Birey olarak eşiyle özdeşleşmek • Orta yaşın fizyolojik değişikliklerini kabul etmek ve buna uyum sağlamak • Yaşlı anne babaya uyum sağlamak

Bu dönemde artık insan hayatının gelişimi ve ritmi yerini bir durgunluğa bırakır. Kişi, hayatın ileriye doğru aktığını ama hayatın anlaşılması için geriye dönük düşünmek gerektiğini anlamış olur. İnsan hayatının başlangıcı ve sonu arasında bir bağlantı kurulmaya başlar. Yaşamın aslında ne olduğuna dair tinsel düşünceler bu dönemde ağırlıklı olarak görülebilir. Emekli olmak, fiziksel güç ve sağlıktaki düşüş ve ölüm gerçeğini kabul etmek gibi önemli kritik aşamalar bu dönemin psikolojik özelliklerini oluşturmaktadır. Artık kişi, yaşlılık dönemine doğru bir geçiş yaşamaya başlar.

Genç yetişkinliğin, ergenlikten en önemli farkı kişinin bu dönemde bağımsız bir özbenlik ve yaşam oluşturmaya çalışmasıdır. Ergenlikte ise baskın amaç kişinin kendini tanımaya ve tanımlamaya çalışmasıdır

Genç yetişkinlik dönemi; fiziksel olarak performans ve becerilerin tavan yapması aynı zamanda da fiziksel performans ve gücün azalmaya başlamasını barındırmasından dolayı dikkat çeken bir dönemdir. Genç yetişkinlik dönemi ayrıca bir insanın en sağlıklı olduğu dönem olarak kabul edilir. Bu yaş dönemindeki insanlarda, ergenlik dönemine göre daha az kronik hastalık, solunum yolları enfeksiyonları ve grip görülür. Genç yetişkinlik döneminde 30’lu yaşlara gelindiğinde ise fiziksel performansta gerilemeler başlar. Kas kütlesi ve gücü azalma belirtileri göstermeye başlar. Göbek bölümünde kilo ve sarkma bu dönemde ilk defa görülmeye başlanabilir. Gözde de birtakım sıkıntı- lar görülebilir. Yorgunluk, sırt, kol veya bel ağrıları sık karşılaşılan şikâyetler olarak göze çarpmaya başlar

Genç yetişkinlik döneminde görülebilen bazı sağlık ve fiziksel performans sorunlarına kısaca değineceğiz. • Obezite ve Diyet • Bağımlılık • Cinsellik ve Cinsellikle İlgili Sorunlar • Tecavüz ve Taciz

Obezite; sağlığı tehdit edecek oranda yağın aşırı ve yoğun bir biçimde vücutta birikmesidir (WHO, 2015). Vücut kütle indeksine göre teşhis konulur. Kişinin vücut ağırlığının, boyunun karesine bölünmesi ile elde edilen bu değer 30 veya 30’un üstünde ise kişi obez kabul edilir. Obezite, birçok kronik hastalık ve rahatsızlığın ortaya çıkmasında en önemli risk faktörlerinden biridir.

Genç yetişkinlik dönemindeki en önemli bilişsel gelişim, ergenlikteki iki kutuplu düşünme örüntülerinin yerini farklılıklara saygı ve çeşitliliğe bırakmasıdır. Her bir insanın farklı bir bakış açısına sahip olduğunun anlaşılması bu döneme denk gelir.

Schai yetişkinlikteki bilişsel dönemlerle ilgili bazı evreler ortaya koymuştur. Bunlar; • Başarma Evresi, • Sorumluluk Evresi, • Yönetim Evresi, • Yeniden Bütünleştirme Evresidir.

Başarma Evresi: Bu evre genel anlamda genç yetişkinlik dönemini kapsar. Bu evrenin genel özellikleri şu şekilde sıralanabilir: • Kişi mantığını ve zekâsını; kariyer planları gibi uzun dönem hedeflerini başarmak için kullanır ve eylemlerinin sonuçları ile baş edebilir. • Geleceğe dönük olarak kurduğu yaşam planlarının önündeki sorunları çözmek için çabalar.

Sorumluluk Evresi: Bu evre genç yetişkinlikte başlar ve orta yetişkinliğe kadar devam edebilir. Bilişsel becerileri gelişmiş olan bir genç yetişkin kendi davranışlarını da gözlemleme becerisine sahiptir ve bu şekilde bağımsızlık kazanarak sosyal sorumluluk alacağı bu evreye ulaşır. • Bu evrede artık kurulan bir aile vardır. Eş ve çocuklara yönelen ilgi ile sosyal sorumluluklar ön plana çıkmaya başlar. • Ayrıca iş yaşamında da daha fazla sorumluluk alınması gerekmektedir.

Yetişkinlik dönemine karşılık gelen gelişim aşamaları ve krizlerinden “yakınlığa karşı izolasyon” ve “üretkenliğe karşı durgunluk” aşamalardır. Erikson’a göre genç insanlar kendilerine bir kimlik oluşturduktan sonra psikososyal bir kriz olan ‘yakınlığa karşı izolasyon’ krizi ile karşılaşırlar. Bu kriz döneminde kişi diğer insanlarla yakın ilişkiler kurma çabasındadır. İyi arkadaşlık ilişkileri kurmak ve romantik anlamda bir partner bulmak önemlidir. Ayrıca bu dönemde; etik-ahlak duygusu da ortaya çıkmaya başlar. Eğer kişi; iyi, yakın ve doyurucu ilişkiler kuramazsa yalnızlık duygusu yaşar. Yakınlık, kendi kişisel kimliğini kaybetmeden bir başka insan ile açık, destekleyici bir ilişki kurma kapasitesi anlamına gelir.

Genç yetişkinlik dönemindeki duyuşsal gelişimin en önemli kilometre taşlarından biri de yeni bir aile kurmaktır. Genç yetişkinler artık evlilik ve aile kurma konusundaki isteklerini değerlendirmeye başlar. Evlenilirse çocuk sahibi olup olmamak ve bu durumların hayat tarzlarını nasıl etkileyeceğine dair düşünceler görülür.

Aile yaşam döngüsü kuramı aşağıdaki aşamalardan oluşur.

Evden Ayrılma ve Bağımsız Bir Yetişkin Olma: Daha önce açıkladığımız gibi birey ailesinden ayrıldığı ve bağımsız bir birey olarak yaşamını sürdürebileceği koşulları sağladığı zaman genç yetişkinliğe adım atmış olur. Bağımsız bir birey olarak artık kendi hedefleri ve yaşam amaçları vardır. Becvar ve Becvar (1982)’a göre bu aşamada yaşanan duygu sorunları ebeveyn-çocuk ayrılığını kabul etmedir. Bu dönemin temel görevi; a. Aileden farklılaşma, b. Arkadaş ilişkileri kurma ve c. İşe başlamadır.

Evlilik ile Ailelerin Birleşmesi, Yeni Bir Çiftin Oluşması: Bu aşama; iki farklı aileden gelen bağımsız bireylerin evlilik yolu ile yeni bir aile oluşturmasıdır. Tamamen farklı ve yeni bir sosyal sistem olan evliliğin yanı sıra bireyler artık evlendikleri kişilerin aile ve arkadaşlarından oluşan geniş bir sosyal çevrenin de üyesi hâline gelir. Yakınlık ilişkilerindeki başarı ile sağlıklı bir evlilik ve aile dinamikleri ortaya çıkar.

Genç yetişkinlik bir geçiş dönemidir ve tinsel gelişim bu dönemde kişiye göre oldukça farklı yapılanmalar göstermektedir. Bazı araş- tırmalar genç yetişkinlik döneminde kişilerin iki uçta olan tinsel gelişime yöneldiklerini göstermektedir. Genç yetişkinler ya daha tutucu ve geleneksel bir din anlayışına, ya da daha liberal görüşlere yönelmektedir. Bir genç yetişkinin tinsel gelişimi, bilişsel olarak din, ahlak ve inanç kavramları hakkında edindiği düşüncelere bağlıdır. Bu dönemde genç yetişkinler yaşadıkları içsel çatışmalar, yakınlık ilişkileri kurmada yaşanan zorluklar, iş yaşamında karşılaşılan sorunlar karşısında kimliklerini, edindikleri değerleri ve dünya görüşlerini yeniden değerlendirme sürecine girerler. Bu noktada sağlıklı bir tinsel gelişim gösteren kişilerin daha az zorlandıkları ve kendileri ile yaşamlarına bir çeşit anlam yükleyebildikleri görülmüştür

Orta yetişkinlik dönemi 35-45 yaş aralığından başlayan ve 60’lı yaşlara kadar uzanan gelişimsel dönemi kapsamaktadır. Bu dönemlerin yaş aralığı kişiden kişiye veya toplumsal kabullere göre değişebilir. Ortalama yaşam beklentisinin giderek artması ile yetişkinlik dönemlerinin de süresi değişmektedir.

Orta yaş dönemi olumsuz kalıplar ve hatalı kavramlaştırmalar ile karakterize edilir. Bu dönemin özelliği, negatif kalıplar ve hatalı kavramsallaştırmalardır. Beklenilenin aksine, gerileyen sağlık hakkında endişe, enerjinin azalması, yaklaşan ölüm nedeniyle demoralize olma duygusunun yerine birçok orta yaşlının sağlık durumu iyidir. Eşler kendini genç ve dinç hisseder. Daha önce yapamadığı birçok seçeneğe sahip olması nedeniyle heyecanlıdır.

Orta yetişkinlik döneminde yaşanan fiziksel değişimler ile bozulmaya başlayan sağlık bireyler üzerinde farklı etkiler bırakabilir. Bazı kişiler bu değişimlerden çok fazla etkilenmezken bazı kişiler bu değişimler karşısında üzüntü, depresyon ve endişe duyabilirler. Bu nedenle bu değişimlere verilen tepkilerin iyi değerlendirilmesi gerekir.

Orta yetişkinlik döneminde bilişsel olarak yaşanan değişimler genel olarak kişinin bilişsel eylemleri için kullandığı kaynakların azalmaya başlaması ile ilgilidir. Bilişsel kaynaklardaki azalma hafıza konusunda da kendini gösterebilir.

Orta yetişkinlik döneminde, artık kişinin kendi varlığına ve dünyaya anlam katma çabası sonlanmış görülür. İnanmayı seçtiği veya kendisine uyumlu gördüğü herhangi bir ruhsal veya dinî inanışı benisemiş olan yetişkin, artık bu inanç sistemi ve toplumu içinde daha aktif rol oynamaya başlar. Orta yaş krizi farklı şekillerde ortaya çıksa da temelinde kişinin gençlik ideallerini ve şu an sahip olduklarını karşılaştırması ile kendini gösterir. Bu aslında yapıcı bir süreç olabilir. Kişi, tinsel açıdan kendi değerlerini, yargılarını ve dünya görüşünü tekrar gözden geçirir ve iç dünyasını tam anlamıyla anlamaya başlar. Bu nedenle orta yetişkinlikte kişi artık yalnız kalmaktan korkmayacak bir iç bütünlüğe sahiptir.