Çocukluk (İlk Çocukluk ve Orta Çocukluk) Dönemi

Gelişimin yaşa göre dönemlere ayrılmasında dönem isimleri ve yaş aralığı konusunda farklılıklar bulunmasına rağmen, gelişim, yaş esas alınarak aşağıdaki gibi dönemlere ayrılabilir:
• Doğum öncesi dönem
• Bebeklik dönemi (0-2 yaş)
• İlk çocukluk (3-5 yaş )
• Orta çocukluk (6-11 yaş)
• İlk ergenlik (12-14 yaş)
• Geç ergenlik (15-18 yaş)
• Genç yetişkinlik (19-29 yaş)
• Yetişkinlik (30- 64 yaş)
• Yaşlılık (65 yaş ve üzeri)

1. Büyüme: Yapısal artışı dile getiren “büyüme” bedende gerçekleşen sayısal değişiklikleri içermektedir (boy, kilo artışı gibi).

2. Olgunlaşma: Bir organın görevini yapabilecek seviyeye ulaşması için geçirdiği biyolojik değişmelerdir. Bu tür değişmelerde öğrenmenin etkisi yoktur. Örneğin, çocuk yürüyebilmek için, yürümenin gerektirdiği biyolojik olgunluğa erişememişse,
zorlansa da yürüyemez.

3. Gelişim: Vücutta sosyal-duygusal, bilişsel, dil, psiko-motor, ahlak, cinsel yönden meydana gelen büyüme ve olgunlaşma sürecidir. Örneğin, bir bebeğin öğrenmesi, refleksler ve duyu organları aracılığıyla topladığı bilgilere bağlıdır.

Orta çocukluk ya da okul dönemi olarak adlandırılan 6-11 yaş, çocukların aileden sonraki en önemli sosyalleşme kurumu olan okul ile tanıştığı dönemdir. Okul sayesinde çocuk, kendisine dair birçok yeni özelliğin farkına varır. Bu özelliklerini geliştirmesi, yetişkinlik yaşamındaki tutum ve davranışlarına olumlu yansımalarda bulunacaktır.  Kurallara uyarak yaşamayı öğrenme de bu dönemde gözlenir.

İlk çocukluk döneminde vücut uzayıp genişledikçe, iç organlar düzgün bir şekilde yerleşir ve omurga dikleşmeye başlar. Şişman, göbekli, çarpık
bacaklı küçük çocuk 5 yaşına geldiğinde bir yetişkininkine benzeyen daha düzgün bir vücuda, düzgün bir karına, uzun ve düzgün bacaklara sahip bir çocuğa dönüşür.

Miyelinleşme sinir hücrelerinin yağ hücreleri dokusuyla kaplanması ve yalıtılması anlamına gelmektedir. Miyelinleşme, sinir sistemi boyunca iletilen bilginin kalitesini ve hızını artırmada rol oynar.

Orta çocukluk yavaş, süreğen bir büyüme dönemidir. Bu dönem hızlı bir büyüme atağının olduğu ergenlik öncesi sakin bir dönemdir. Kızlar sadece bu dönemde erkeklerden uzundur. Bunun nedeni de kızların erkeklerden daha önce ergenlik dönemine girmiş olmalarıdır.

Biliş; insanların dünyayı öğrenmelerini ve anlamalarını içeren dikkat, algı, bellek, okuma ve yazma, problem çözme, anımsama, düşünme, akıl yürütme, yaratıcılık gibi birçok özelliği içeren zihinsel süreçlerdir. Bilişsel gelişim ise yaşla birlikte zihinsel süreçlerde meydana gelen değişmeler şeklinde ifade edilir.

• Şemalaroluşturma
• Özümseme
• Uyum sağlama
• Organizeetme
• Uzlaşma

Piaget bilişsel gelişimi dört dönemde incelemektedir: Duyusal-motor (0-2 yaş), İşlem öncesi dönem (2-6 yaş), Somut işlemler dönem (7-11 yaş) ve Soyut işlemler dönem (12 yaş ve üstü).

• Bilişselgelişimdekültürün ve sosyal çevrenin önemi.
• Çocuk-yetişkin ilişkileri.
• Çocukların birbirleriyleişbirliği.
• Dilöğrenme.
• Nesne, materyal ve olaylara somut yaşantılar.

Bruner, Piaget ve Vygotsky’nin düşüncelerinden büyük ölçüde etkilenmiştir. Bruner’in kuramı Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına birçok açıdan benzemesine rağmen bir konuda kesin şekilde ayrılmaktadır: Dil olmadan düşüncenin de olmayacağıdır. 

Yakınsak gelişim alanı; çocukların tek başlarına yapabilmeleri için zor olan ancak bir yetişkin ya da daha yetenekli çocukların rehberliğinde yapabilecekleri görevler için Vygotsky’ın kullandığı terimdir.

Dil gelişimi; 2-5 yaş arasında sürekli bir gelişim gösterir. Bir yıl içinde çocuğun dil gelişimi hayret verici bir hızda gelişir. Çocuk üç yaşını doldurduğunda 3-4 kelimeden oluşan cümleler kurmaya başlar ve bu cümlelerde fiillerin geçmiş, şimdiki ya da gelecek zamanlarını doğru olarak kullanır. Beş yaşına geldiklerinde çocuklar kendi dillerini başarıyla ve gramer kurallarına uygun olarak kullanabilecek beceriyi kazanmıştır. Anlatımlarındaki organizasyon, detay ve ifade gücü artar.

Erikson, çocuğun ilk yaşlarda kazandığı temel güven duygusuyla okuldaki başarısı arasında bir ilişki olduğunu savunur. İyi bir anne-baba ilişki ortamı içinde yetişen çocuk, temel güven duygusunu kazandığı için, okulun kendisine getirdiği yeni öğrenme aşamalarını korkmadan karşılayabilir ve başarılı olur. Temel güven duygusunu kazanamamış çocuklar
ise tam başarı gösteremezler.

Fallik dönem,psikoseksüel gelişim evrelerinin üçüncüsüdür. Bu dönemde çocuklar cinsel organlarına, cinsel farklılıklara ve onların anlamlarına yönelir. Vicdan ve ahlak duygusu gelişmeye başlar.

Gizil dönem, çocuğun bedensel ve zihinsel gelişiminde önemli bilişsel ve duygusal ilerlemelerin olduğu evredir. Neden-sonuç bağlantılarını gerçeğe uygun kurabilirler. Ego, bu dönemde hızla gelişmektedir.

• İlk ahlaki yargı benmerkezci (egosentrik) düşünme yapısının etkisi altındadır. Başlangıçta haz veren şeyler iyi, üzüntü veren şeyler kötüdür.
• Altı yaşındaki çocuklar, her zaman, iyiyi kötüden ayıramazlar. Anne babalarının, neyi öveceklerini ya da cezalandıracaklarını bilirler ancak nedenini anlayamazlar.
• Yedi yaşında, biraz genelleme yapabilirler. Başkalarının da hak ve ihtiyaçları olduğunu bilirler.
• Sekiz yaşında ise iyi ve kötü hakkındaki genelleştirilmiş kavramlarında büyük bir ilerleme vardır.
• Dokuz - on bir yaşlarında dürüst ve adil davranmaya karşı kuvvetli bir duyarlılık vardır. Bu durum iyi ya da kötü sayılabilecek davranışların gelişmesi açısından önemlidir. Bu yaşlarda iş birliği ahlakı da gelişir.

Odipus-electra kompleksi, Freud’un psikanalitikteorisine göre karşı cinsteki ebeveyni sahiplenme ve kendi cinsinden ebeveyni saf dışı etme konusunda çocuğun beslediği duygu, düşünce, dürtü ve fantezilerin toplamı odipus’u ifade etmektedir. Freud’a göre ahlak gelişimi; cinsellik ve saldırganlık olarak belirlenen güdülerle, sosyal engeller, yasaklamalar arasında sağlıklı bir dengenin kurulmasıyla oluşur.

Sosyal öğrenme kuramcıları ahlak gelişimini, ani hiçbir değişim olmadan, derece derece ve sürekli biçimde ilerleyen birikimli bir toplumsal aşama olarak görürler. Bu kuramcılara göre, ahlaki davranışlar da, toplumsal davranışlar gibi pekiştirme, ceza ve gözleme dayalı öğrenme yolu ile kazanılıp öğrenilir.

Ahlak ve gelenek öncesi dönem: Bireyin, biyolojik ve sosyal dürtülerle güdülenerek gösterdiği ahlaki davranışları içeren dönemdir.

Geleneksel dönem: Bireyin, içinde bulunduğu grubun değerlerini benimsediği dönemdir.

Özerk dönem: Bireyin davranışlarının, kendi akıl yürütmesi ve karar vermesi ile oluştuğu ve içinde bulunduğu grubun standartlarını irdeleyerek benimsediği dönemdir.

şinci ve altıncı döneme doğru ilerlemektedir (Deniz ve Aral, 2009).
Kohlberg, insanların, üç düzeyde altı ahlaki yargı dönemi geçirdiklerini belirtmiştir:
I. Gelenek-öncesi düzey (4-9 yaş),
• Ceza ve itaat eğilimi (4-5 yaş)
• Araçsal ilişkiler eğilimi (6-9 yaş)
II. Geleneksel düzey (10-18 yaş)
• Kişilerarası uyum eğilimi (İyi Çocuk Eğilimi) (10-15 yaş)
• Kanun ve düzen eğilimi (15-18 yaş)
III. Gelenek-sonrası düzey (18 ve yukarı yaşlar)
• Sosyal sözleşme eğilimi (18-20 yaş)
• Evrensel ahlak ilkeleri eğilimi (20 yaş ve sonrası)