İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE I - Deneme Sınavı - 8

Ebeveynlik sorumluluğunun alındığı, bir erkeğin ve kadının bir diğerinin güçlü ve zayıf yönlerini kabul ettiği ve enerjilerini ortak amaçlar doğrultusunda birleştirdikleri döneme yetişkinlik dönemi denilir.

Genç yetişkinlik döneminde fiziksel gelişim doruk noktasına ulaşır ama aynı zamanda bu dönemde artık fiziksel gelişimin gerilemesi de başlamaktadır. Fiziksel gelişimin doruk noktasına 25 ile 30 yaş arasında erişilir. Bu yaştan sonra aşamalı olarak gerileme başlar.

II. Seçenek “Yönetim Evresi”nin özelliğidir. Yönetim Evresi: Bu evre orta yetişkinlik dönemine denk gelmektedir.
- Kişisel bilişsel becerilerden çok sosyal sistemler ve kurumlar içindeki sorumluluk ön plana çıkmaktadır.
- Kişi içinde yaşadığı sosyal sistemler ve toplumun karmaşık ilişkilerini anlamaya ve bu ilişkilerde kendi toplumsal etkileşimlerini değerlendirmeye başlar. V. seçenek “Başarma Evre”sinin özelliğidir.
Başarma Evresi: Bu evre genel anlamda genç yetişkinlik dönemini kapsar. Bu evrenin genel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Kişi mantığını ve zekâsını; kariyer planları gibi uzun dönem hedeflerini başarmak için kullanır ve eylemlerinin sonuçları ile baş edebilir.
- Geleceğe dönük olarak kurduğu yaşam planlarının önündeki sorunları çözmek için çabalar. Yeniden Bütünlestirme Evresi: Bu evre insan yasamında geç yetişkinlik dönemine denk gelir.
- Artık bu evrede bilgi sahibi olmanın önemi azalmıştır.
- Kişi bu evrede enerjisini ve kaynaklarını kendisi için anlamı olan aktivite ve görevlere yönlendirir.

Tinsellik veya spritüalizm; kişinin kendi varlığı için bir anlam arama çabasıdır. Tinsellik sadece semavi dinlerde inanç anlamına gelmez. Kisinin inanmayı seçtigi ve kendi yasamının anlamını ve hayat hakkında açıklamalar sunan herhangi bir inanıs sistemi de tinsellik kapsamındadır. Genç yetişkinlik bir geçiş dönemidir ve tinsel gelişim bu dönemde kişiye göre oldukça farklı yapılanmalar göstermektedir. Bazı araştırmalar genç yetişkinlik döneminde kişilerin iki uçta olan tinsel gelişime yöneldiklerini göstermektedir. Genç yetişkinler ya daha tutucu ve geleneksel bir din anlayışına, ya da daha liberal görüşlere yönelmektedir. Bir genç yetişkinin tinsel gelişimi, bilişsel olarak din, ahlak ve inanç kavramları hakkında edindiği düşüncelere bağlıdır. Bu dönemde genç yetişkinler yaşadıkları içsel çatışmalar, yakınlık ilişkileri kurmada yaşanan zorluklar, iş yaşamında karşılaşılan sorunlar karşısında kimliklerini, edindikleri değerleri ve dünya görüşlerini yeniden değerlendirme sürecine girerler. Bu noktada sağlıklı bir tinsel gelişim gösteren kişilerin daha az zorlandıkları ve kendileri ile yaşamlarına bir çeşit anlam yükleyebildikleri görülmüştür.

Orta yetişkinlik dönemindeki bilişsel gelişim, özellikle hafıza konusu bağlamında değerlendirilir. Bu dönemde kişilerin uzun zamanlı hafızalarında azalma görülmektedir. Örneğin yapılan bir araştırmaya göre orta yetişkinlik çağında bulunan insanların gün içinde öğrendikleri bir telefon numarasını bir hafta sonrasında hatırlayabilmeleri zorlaşmaktadır. (Santrock, 1997). Bilişsel gelişimde yaşanan gerilemeler orta yetişkinlikte kişinin günlük hayatını etkileyecek düzeyde değildir. Fakat yapılan bazı araştırmaların sonuçlarına göre orta yetişkinlik döneminde kişi bilişsel açıdan 25 yaşındakinden daha düşük performans göstermektedir.

Son yıllarda literatürde “boş yuva dönemi” olarak adlandırılan bu dönemin üçüncü nesil olan torunların ve yeni aile üyelerinin (evlilikler ile) aileye katılması ile “dolu yuva dönemi” ya da “sandviç dönem” olarak adlandırılmaya başlandığı görülmektedir.

Orta yaşam döngüsü aşaması kavramı; eskiden depresif kadın, mesafeli, “iskolik” erkek, evlilik mutluluğunun en alt noktada olduğu dönem olarak adlandırılırdı ve buna en büyük neden olarak da “boş yuva” gösterilirdi. Ancak şu an boş yuva sendromu, geçerliliğini yitirmeye başlamıştır (Shapiro 1996). Çünkü torunların aile yaşamına katılması ile evde faklı ilişkilerin görüldüğü bir yeni yaşam oluşmuştur. Son yıllarda literatürde “boş yuva dönemi” olarak adlandırılan bu dönemin üçüncü nesil olan torunların ve yeni aile üyelerinin (evlilikler ile) aileye katılması ile “dolu yuva dönemi” ya da “sandviç dönem” olarak adlandırılmaya başlandıgı görülmektedir. Orta yaş krizi; güçlü bir değişim isteği ile güdülenen orta yaş (40-60 yas) döneminde ortaya çıkan duygusal bir karmaşa dönemidir. Kavramın orjinali aslında erkeklerin yaşadıgı bir kriz olarak kabul görmüstür. Orta yetişkinlik dönemi Erikson’un psikososyal gelişim aşamalarından olan “üretkenlige karşı durgunluk” yaşam krizini barındıran aşamaya denk gelir.  Carl Jung, 20.yüzyılın başlarında, orta yaşa geçişi çalışırken orta yaşı “hayatın öğleden sonrası” olarak tanımlamıştır. Ortalama bir insan için, ileri yetişkinlik aşamasına ulaşma, yaşam kalıplarının iyice oturduğu ve degişme şansının artık kapandığını çagrıştırır. Yetişkin bir birey; ailesel ve mesleksel rollerinde başarılı olamamışsa anksiyete yaşar. Böyle durumlarda ortaya çıkan belirtiler aşırı alkol kullanımı, psikosomatik semptomlar, acı verici duyguları yaşama ve depresyon şeklinde sıralanabilir Hahn (1963); bu aşamayla ilgi- li olarak “basın tavana çarptığını” ifade etmektedir. Tavanla bazıları oldukça erken karşılaşırken bazıları da şasırtıcı bir biçimde geç karşılaşmaktadır ancak herkes eninde sonunda bu tavana ulaşmaktadır. Ayrıca bunu “genç erkekler ve kadınların oldukça kalabalık bir biçimde yarışmacı, ekonomik, siyasal ve toplumsal arenalara girdigi” bir dönem olarak da tanımlamaktadır.

Tanner’a göre genç yetişkinlik dönemi (2006; akt: Atak ve Çok, 2010); yeni bir yaşam dönemini temsil etmekte ve yalnızca döneme ait özelliklerle tanımlanmakla kalmayıp daha önceki ve daha sonraki gelişim dönemleriyle ilişkilendirilmelidir. Bu bağlamda beliren yetişkinlik dönemi hem ergenlikten hem de yetişkinlikten farklıdır ve bu dönemdeki bireylerin kendilerine özgü özellikleri vardır. Bu özellikler:
- Kimlik arama dönemidir.
- Değişkenlik dönemidir.
- Kişinin kendine en çok odaklandığı dönemdir.
- Olanaklar dönemidir.
- Ergenlik ve yetişkinlikte bir geçiş ve ara dönemdir

Genç yetişkinlik  döneminde insanlar sonraki gelişim aşamaları için bir temel kurarlar. Bu dönemin temel görevleri:
- Eş seçimi,
- Eşle birlikte yaşamayı öğrenme,
- Bir aile kurma,
- Çocuk yetiştirme,
- Ev idare etme,
- Bir uğraş başlatma,
- Vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirme,
- Uygun bir toplumsal gruba katılmadır

Genç yetişkinlik dönemi, ergenlikten sonra gelen ve genel olarak 40’lı yaşlara kadar devam eden gelişim dönemidir. Fakat ergenliğin hangi noktada sona erip genç yetişkinliğin başladığına dair kesin bir tarih belirlemek zordur. Genel olarak bazı kriterlerin karşılanmasına göre genç yetişkinlik döneminin başladığı kabul edilir.

Genç yetişkinlik döneminin başlangıcı olarak yaygın kabul gören kriter, kişinin tam zamanlı ve sürekli bir işe başlamasıdır. Fakat tam zamanlı işe sahip olma zamanı kişinin eğitim hayatını ne zaman bitirdiğine göre değişir. Üniversite hayatından sonra yüksek lisans ve benzeri eğitimleri devam edenler için tam zamanlı bir işe girmenin zamanı ertelenebilir. Elbetteki tek başına bir iş sahibi olmak bir yetişkinlik göstergesi değildir. İş sahibi olmaya ek olarak kişinin sorumluluk sahibi ve bağımsız olabilmesi gerekir. Bunlar ise kişiden kişiye göre süresi ve içeriği değişen konulardır.

K. Warner Schai (1977) yetişkinlikteki bilişsel gelişim evrelerine dair bir teori geliştirmiştir. Genel kabul gören Piaget’in bilişsel kuramının sadece ergenlerin yeni bilgiyi işleme yaklaşımını açıkladığını düşünmektedir. Schai’ye göre ise yetişkinler bilginin ve aklın kullanımı konusunda Piaget’nin önerdiği formal işlemler döneminden daha fazlasını yaptıklarını düşünmektedir. Schai yetişkinlikteki bilişsel dönemlerle ilgili bazı evreler ortaya koymuştur. Bunlar;
- Başarma Evresi,
- Sorumluluk Evresi,
- Yönetim Evresi,
- Yeniden Bütünleştirme Evresidir.

Orta yetişkinlik dönemi 35-45 yaş aralığından başlayan ve 60’lı yaşlara kadar uzanan gelişimsel dönemi kapsamaktadır. Bu dönemlerin yaş aralığı kişiden kişiye veya toplumsal kabullere göre değişebilir. Ortalama yaşam beklentisinin giderek artması ile yetişkinlik dönemlerinin de süresi değişmektedir.

Erikson’un psikososyal gelişim kuramı insan gelişimini anlamak için faydalı bir çerçeve sunsa da yetişkinlik dönemini açıklamak bağlamında eksik kaldığı düşünülmektedir. Robert Peck, yetişkinlik döneminde kişinin, Erikson’un belirlediği yaşam krizlerinden daha fazlasını yaşadığını düşünmektedir. Orta yetişkinlik ve geç yetişkinlik hayatına özgü zorluk ve sıkıntılar için Peck 7 aşamalı bir yetişkin gelişimi teorisi oluşturmuştur.

Peck’in 7 aşamalı yetişkin gelişimi teorisine ait aşamalar kısaca ;
1. Bilgeliğe Değer Vermeye Karşı Fiziksel Güçlere Değer Verme: Orta yetişkinlik döneminde kişinin artık fiziksel güçleri ve performansı gerilemeye başladığı için kişinin, fiziksel yapabilirlikten ziyade mantıksal ve akılsal yapabilirliklere daha fazla enerji aktarı- mı yapması gerekir.
2. İnsan İlişkilerinde Cinselleştirmeye Karşı Sosyalleşme: Sosyal ve fiziksel açıdan kişinin orta yaş döneminde uyum sağlayabilmesi için yapması gereken değişimlerden biri de insan ilişkilerinde cinsellikten ziyade sosyalliğin ön plana alınmasıdır. 
3. Duygusal Esnekliğe Karşı Duygusal Fakirleşme: Orta yaş döneminde kişinin ailesinden çocukların ayrılması, arkadaşlarının uzaklaşması veya taşınması ve eski ilgi alanlarının sona ermesi ile birlikte duygusal esneklik kazanılması önemli bir hâle gelir.
4. Zekâ Esnekliğine Karşı Zekâ Katılığı: Bireyler, eylemleri yapma yöntemlerine çok bağlı ve yeni fikirlere karşı çok katı olmamak için çabalamalıdır.

Orta yaş krizi; güçlü bir değisim isteği ile güdülenen orta yaş (40-60 yaş) döneminde ortaya çıkan duygusal bir karmaşa dönemidir. Kavramın orjinali aslında erkeklerin yaşadıgı bir kriz olarak kabul görmüstür. Fakat yıllar içinde yaşlanmanın etkileri ile başa çıkmada hem kadınların hem de erkeklerin yaşadığı bir kriz olduğu görülmüştür. Orta yaş krizi aslında kadınların ve erkeklerin kendilerini yeniden değerlendirme ve yeniden tanımlama yolculuğunda yaşanan sorunlardır. Akademik araştırmalar 40 yaş üstü yetiskinlerin %10 ile 26’sının orta yaş krizi yaşadığını göstermektedir . Bu nedenle aslında orta yaş krizi yerine orta yas geçiş dönemi ifadesi daha doğru olacaktır. Orta yetişkinlik yılları, bireylerin özel yaşamlarında ve aile yapılarında en önemli değişimlerin oldugu bir dönemdir. Bu dönem birçok kuramcı tarafından “orta yaş krizi” olarak adlandırılmaktadır.

Ebeveynlik sorumluluğunun alındığı, bir erkeğin ve kadının bir diğerinin güçlü ve zayıf yönlerini kabul ettiği ve enerjilerini ortak amaçlar doğrultusunda birleştirdikleri döneme yetişkinlik dönemi denilir.