İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE I - Deneme Sınavı - 2

Biyolojik yaşlanma teorileri:
DNA Hasar Teorisi
Genetik Teori
İmmünolojik ve Endokrin Teori
Aşınma Teorisi
Hücresel Yaşlanma Teorisi
Strese Fizyolojik Tepkinin Azalan Yeterliliği Teorisi
Metabolik Artıkların Birikmesi Teorisi
Serbest Radikal Teorisi

Polifarmasi: Çoklu reçete ya da fazla sayıda ilaç kullanımı demektir.

Çalışma belleğinin kısa süreli hafızadaki bilgilerin aktif olarak işlenmesi ve aktif olarak düşünmek gibi görevleri vardır. Matematik problemleri çözerken belleğimizdeki çarpım tablosu bilgisini kullanmak da bu bellekle ilişkilidir.

Yaşlılıkta başlıca fizyolojik değişim unsurları:
Homeostaz(Dengeleşim)
Sindirim Sistemi,
Solunum Sistemi,
Kalp ve Damar Sistemi,
Cinsellik,
Duyular (işitme, görme, dokunma, koku ve tat alma),
Psiko-motor Beceriler

Megatrend: Toplumları küresel boyutta etkileyen sosyal, politik, ekonomik, demografik, çevresel, kültürel ve teknolojik değişikliklerdir.

Yaşlanmayı geciktirmek ve yaşlanmanın yan etkilerini en aza indirgemek için yaşam tarzında birtakım değişiklikler yapmak mümkündür. Düzenli egzersiz, sağlıklı ve dengeli beslenme, düzenli uyku, alkol ve tütün ürünlerinden uzak durma, stresten kendinî koruma gibi yaşam biçimleri, yaşlanmanın hızını ve yan etkilerini azaltan yöntemlerdir.

21. yüzyılın megatrendlerinden biri olarak görülen demografik yaşlanma, tüm dünyayı etkileyen bir olgudur. Azalan doğum ve bebek ölüm oranları, ortalama yaşam süresinin uzaması gibi faktörler yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranını artırmaktadır. Toplam nüfusun %4’ünün yaşlı bireylerden (65 +) oluştuğu toplumlar genç toplum, bu oranın %4 ve %7 aralığında olduğu toplumlar olgun toplum, %7 ve %10 aralığındaki toplumlar ise yaşlı toplum olarak nitelendirilmektedir. Yaşlı bireylerin toplam nüfus içindeki oranının %10’u geçtiği toplumlar ise çok yaşlı toplum olarak nitelendirilmektedir.

Alzheimer Hastalığına İlişkin Belirtiler:
Çoklu bilişsel kayıplar
Bellek kayıpları
Bilişsel rahatsızlıklar
Dil rahatsızlıkları
Motor becerilerde kayıp
Objeleri ya da kişileri tanıyamama
Yönetsel işlevlerde bozukluk (ör. planlama, organizasyon)
Bilişsel kayıplar bireyin sosyal ve iş hayatında önemli derecede hasara yol açar ve işlevsel yetilerde gerileme görülür.
Hastalık kademeli ve sürekli olarak ilerler.
Yukarıdaki belirtilere neden olan diğer merkezi sinir hastalıklarının ya da sağlık durumlarının bulunmaması gerekir.

Dünya Sağlık Örgütü ise ortalama yaşam süresinin uzamasıyla beraber yaşlılığı 3 evreyle sınıflandırmıştır. 65-74 yaş aralığındaki bireyler genç yaşlı, 75-84 yaş aralığındaki bireyler ileri yaşlı, 85 yaş üzerindeki bireyler ise çok ileri yaşlı olarak değerlendirilmektedir.

Yaşlılık döneminde ortaya çıkan hastalıklar ile ilgilenen, yaşlılıktan kaynaklanan hastalıkların koruyucu, tedavi ve rehabilite edici yönleriyle ilgilenen bir tıp dalı Geriatri olarak adlandırılır.

Yaşlılıkta meydana gelen bazı fiziksel değişiklikler genellikle gözle görülebilen dış görünüşle alakalı değişikliklerdir. Bu değişikliklerin bir kısmı vücutta işlev kaybına neden olsa da saçların beyazlaması gibi, cildin kırışması gibi durumlar günlük hayatı etkileyecek işlev bozukluklarına yol açmazlar. Ancak kas ve iskelet sistemindeki değişiklikler, diş ve ses kaybı gibi durumlar işlevselliği azaltan ve günlük hayatı etkileyen faktörlerdir. Bunların dışında yaşlılıkla birlikte birçok fizyolojik değişiklik görülmektedir. Bunlar; Homeostaz (Dengeleşim) Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Kalp ve Damar Sistemi Cinsellik Duyular (işitme, görme, dokunma, koku ve tat alma) Psiko-motor beceriler olarak değerlendirilebilirler.

Yaşlı bireylerde beyin işlevlerindeki fizyolojik gerilemeye bağlı olarak bellek, dikkat, algı gibi bilişsel işlevler olumsuz yönde etkilenmektedir. Bilişsel fonksiyon değişiklikleri genelde beynin bazı bölgelerinde oluşan hasarlar sonucu gelişir. Yaşlanmayla ortaya çıkan bilişsel değişikliklerin en belirgin olanları demans, hafıza ve öğrenme yeteneği, genel zeka, pratik zeka, dikkat ve konsantrasyon, konuşma, görsel-uzaysal algılama fonksiyonları, psikomotor fonksiyonlar ve üst seviye fonksiyonlardaki değişikliklerdir .Yaşlılıkla ilgili yanlış bilinen bir kanı ise yaşlı bireylerin düşünsel ve entelektüel kapasitelerinin azaldığıdır. Ancak bu doğru bir kanı değildir. Yaşlı bir birey genç bir bireyin düşünsel kapasitesine sahiptir; ancak, daha önce de belirtildiği gibi sinir sistemindeki yavaşlamalar, düşünsel aktivitelerin hızına da yansımaktadır.

Yaşlanmanın psiko-sosyal boyutuyla ilgili birçok kuram bulunmaktadır. Bunların bazıları yaşlılıkla ilgili olumsuz duygular uyandırırken, bazıları da yaşlılığın uyum ve değişikliğe adaptasyon kısmına odaklanarak pozitif yönlerini ortaya çıkarmaktadır, bunlar; Yaşamdan Geri Çekilme Kuramı, Modernleşme Kuramı, Süreklilik Kuramı, Rol Kaybetme Kuramı olarak değerlendirilebilir.

Yaşlanmanın psiko-sosyal boyutuyla ilgili birçok kuram bulunmaktadır. Bunların bazıları yaşlılıkla ilgili olumsuz duygular uyandırırken, bazıları da yaşlılığın uyum ve değişikliğe adaptasyon kısmına odaklanarak pozitif yönlerini ortaya çıkarmaktadır. Bunlardan ilki olan Aktivite Kuramına göre her ne kadar yaşlı bireylerin fizyolojik sağ-lık durumları ve ihtiyaçları genç bireylerinkinden farklı olsa da yaşlılar ve gençler benzer psikolojik ve sosyal ihtiyaçlara sahiptirler. Psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yaşlı bireylerin hayatlarındaki aktivite ve etkileşim sıklığını artırmalı, eski aktivitelerini yenileriyle değiştirmelidirler.

Zihin sağlığını korumak ve toplumda aktif bir birey olabilmek için ise Prof. Dr. Ali Demirsoy (2015) aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: 1. Yaşama dört elle, çalışmaya bin elle sarılmak gerekmektedir. 2. Aynalara kızıp, küsmemek gerekmektedir. Her kırışıklığın arkasında bir birikimin olduğuna, ilk olarak insanın kendisi inanmalıdır. Bu kırışıklıkların, geçilen yolların, gelecek kuşaklara aktarılması gereken anıların, bilgilerin, deneyimlerin, bir hiyeroglif anlatımı olduğuna çevredekileri inandırmak gerekmektedir. 3. Gücünü, yaratıcılığa ayırmak gerekmektedir. 4. Karanlığa ve karamsarlığa yenik düşmemek gerekmektedir. 5. Sonuna kadar üretip; onurla, sevgiyle ve mantıkla yaşamak, her yaşta üretilebilecek bir şeyler olduğunu hiç bir zaman unutmamak gerekmektedir. 6. Hedef, toplumun esenliği olmalıdır ve bireylerin önceliği bu esenliği sağlayacak şeyler olmalıdır. 7. Zaman zaman, yaşlandım ancak hiç büyümedim denmeli; çocukluktaki mizah tutkusu sürdürülmeye çalışılmalıdır. 8. Karamsar ve amaçsız insanlardan olabildiğince uzak kalmak gerekmektedir.

Ülkemizdeki istatistikler özellikle 65 yaş üstü bireylerde intihar hızlarının diğer yaş gruplarına göre yüksek olduğuna işaret etmektedir.

Toplam nüfusun %4’ünün yaşlı bireylerden (65 +) oluştuğu toplumlar genç toplum, bu oranın %4 ve %7 aralığında olduğu toplumlar olgun toplum, %7 ve %10 aralığındaki toplumlar ise yaşlı toplum olarak nitelendirilmektedir. Yaşlı bireylerin toplam nüfus içindeki oranının %10’u geçtiği toplumlar ise çok yaşlı toplum olarak nitelendirilmektedir.

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2013 yılında Türkiye nüfusunun %7,7’sini yaşlı nüfus (65+) oluşturmaktadır. Yapılan nüfus tahminlerine göre 2023 yılında bu oranın %10,2’ye, 2050 yılında %20,8’e, 2075 yılında ise %27,7’ye çıkması beklenmektedir (TÜİK, 2014). Bu istatistiklere göre Türkiye olgun toplum olmaktan çıkmış, yaşlı bir toplum hâline dönüşmektedir. 2023 yılında ise Türkiye çok yaşlı toplumlar arasında yerini alacaktır.

Yaşlılık kimi zaman zayıflık, acizlik ve ise yaramazlık olarak görülürken kimi zaman da altın yılların yaşandığı bilgelik dönemi olarak nitelendirilmiştir. Bunun sonucu olarak yaşlı bireyler, sevgi, saygı ve hürmetle hayatlarını sürdürdükleri kadar, yaş ayrımcılığı ve kötü muameleyle de karşılaşmışlardır. Yaşlılara yönelik olumsuz tutumlar ön yargı ve bilgisizlikten kaynaklanmaktadır.

Genetik Teoriye göre ise yaşlanma genlerde kodlanmıştır ve büyüme, gelişme gibi dönemler gibi yaşlılık da yaşam döngüsünün bir parçasıdır.