İNSAN DAVRANIŞI VE SOSYAL ÇEVRE I - Deneme Sınavı - 13

Erikson’un kuramına göre anal dönemini kapsayan ikinci aşama “özerklik ya da utanç ve kararsızlık”dır. Erikson’un gelişim dönemlerini; oral-duyum dönemi (güven ya da güvensizlik), anal dönemi (özerklik ya da utanç ve kararsızlık), cinseldevinsel dönemi (girişim ya da suçluluk), gizillik dönemi (beceri ya da aşağılık duygusu), erinlik ve ergenlik dönemi (ego kimliği ya da rol kargaşası), genç yetişkinlik dönemi (yakın ilişkiler ya da soyutlanma), yetişkinlik dönemi (üretkenlik ya da kısırlık) ve olgunluk dönemi (ego bütünleşimi ya da umutsuzluk) olarak sınıflanmaktadır. Ona göre kişilik, bu sekiz dönemin tümünde gelişimini sürdürür ve bir dönemde olumsuz yaşanan denge, sonraki bir dönemde olumlu bir yöne çevrilebilir.

Erikson’un kuramına göre dördüncü dönem “beceriye karşı aşağılık duygusu”dur.

Vygotsky, öğrenmenin tek başına yapılan bir etkinlik olmadığını, çocuğun diğer insanlarla karşılıklı ilişkileri içinde ona aktarıldığını, çocuğun bunu bağımsız olarak oluşturmadığını söyler. İnsan sosyal olarak oluşturulan bir fenomendir. Çünkü çocuğun kullandığı dilin, kavramların, olguların, araç-gereçlerin tarihî ve kültürel bir karakteri vardır (Ergün ve Özsüer, 2006).

Erikson’a göre bu dönem üretkenlik ya da durgunluk dönemidir.

Ahlak gelişimine, bilişsel gelişim paralelinde eğilen ilk kuramcı, John Dewey olmuştur. Dewey, genel eğitim süreci gibi, ahlak eğitiminin de çocuğun farklı değerler ve bu değerlere ilişkin kararlarda, aktif akıl yürütmesi ile oluşabileceğini vurgulamıştır.

Günümüz psikolojisinde ahlak konusunda en etkili teori, Jean Piaget’nin teorisi olmuştur. Piaget, ahlaki duygu ve düşüncenin çeşitli yaş dönemleriyle birlikte belirlendiğini ve ahlaki gelişmenin çocuktaki genel düşünce gelişmesiyle paralel gittiğini ileri süren bir teori ortaya atmıştır (Ahmetoglu, 2009).

Freud, ahlak ve kişilik gelişimini, duygusal-güdüsel bir süreç olarak ele almış ve id-egosuperego ilişkilerindeki denge kavramına bağlamıştır. Ahlak gelişimi için en önemli devrenin üç, dört yaşlarına rastlayan odipal devre olduğunu ve bunun da beş yaşında sonuçlandığını öne sürmüştür. Freud’a göre çocuklar, önce kötü kavramını öğrenirler ve bu iki yaş civarında oluşmaya başlar. Altı yaşına kadar ise tam olarak kazanılır.

Ahlakın çocuğun vicdan gelişimine bağlı olarak geliştiğini düşünen Freud’un Psikanalitik Kuramı, bireyin gelişiminde ahlak gelişimini ele alan ilk kuram olmuştur. Ahlak gelişimi alanında literatürde yer alan bilgiler çoğunlukla Piaget, Kohlberg ve daha sonra geliştirilen kuramlara dayanmaktadır (Çam ve ark. 2012).

Erikson’un kuramına göre olgunluk dönemini kapsayan sekizinci aşama “benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk”dur.

Günümüz psikolojisinde ahlak konusunda en etkili teori, Jean Piaget’nin teorisi olmuştur. Piaget, ahlaki duygu ve düşüncenin çeşitli yaş dönemleriyle birlikte belirlendiğini ve ahlaki gelişmenin çocuktaki genel düşünce gelişmesiyle paralel gittiğini ileri süren bir teori ortaya atmıştır (Ahmetoglu, 2009). Dışa bağımlı aşama (10 yas ve altı): Çocuklar, bu dönemde, kuralların tanrı, polis ya da anne-babalar gibi güçlü otoriteler tarafından konulduğuna inanırlar

Döllenmenin gerçekleşmesi için spermlerin kadın vajinası içine aktarılması gerekir. Döllenme için en uygun aralık yumurtlama döneminden üç gün öncesi ile yumurtlama döneminden sonraki gündür. Çünkü sperm ve yumurta sınırlı bir zaman için canlı kalabilirler. Yumurtlamanın ardından, yumurta fallop tüplerindeki fimbriaelar tarafından alınır. Yumurta fallop tüpünde 12 ile 24 saat arasında canlı ve işlevsel kalabilir. Bu süre içerisinden vajina içine aktarılan spermlerden bir tanesi fallop tüplerindeki yumurtaya ulaşır ve hücre zarını delerek yumurtanın içine girebilirse döllenme gerçekleşmiş olur. Bu durumda cevap A şıkkıdır.

Anne karnında gelişmekte olan fetüs beslenmek için tamamen anneye bağımlıdır. Bu nedenle annenin sağlıklı beslenmesi önem taşımaktadır. Ne kadar kalori alındığı, vitamin, mineral ve protein alımı, dengeli beslenmek önemli kriterlerdendir. Gebelik durumunda ne kadar kilo alınacağı annenin boyu, ağırlığı ve metabolizmasına göre farklılık gösterir. Annenin çok zayıf olması veya çok kilolu olmasının getirdiği bazı sorunlar vardır. Zayıf olmak düşük doğum ağırlığına, motor beceri geriliğine ve bebek ölümüne yol açabilirken aşırı kilo, fetüs ölümü, ölü doğum veya bebekte sinir sistemi rahatsızlıklarına neden olabilir. Ayrıca çok zayıf veya çok kilolu olmak annenin de sağlığını tehdit edebilir. Bu nedenle gebelik süresince annenin beslenmesine dikkat edilmesi gerekir.

İnfertilite yaşayan çiftlerin deneyebilecekleri bazı yöntemler vardır. Cerrahi İşlemler: İnfertilite için genellikle ilk olarak tercih edilen yöntem hastaların durumuna göre cerrahi işlemler olabilir. Kadınlar için tıkalı fallop tüplerinin açılması, endometriyozi (rahim içi oluşan küçük kütleler) olan hastaların rahim içine müdahale işlemleri buna örnek verilebilir. Erkeklerde ise testislerdeki genişleyen damarların onarılması da bir cerrahi tedavi yöntemidir. Doğurganlığı Destekleyici İlaç Tedavisi: Yumurtlama sorunu yaşayan kadınlar bazıilaçlar kullanarak tedavi edilebilir. Fakat erkekler için ilaçlı infertilite tedavisi çok fazla ilerlemiş değildir. Evlat edinme/Koruyucu Ailelik: Çiftler bazen tıbbi yöntemleri denedikten sonra hâlâ çocuk sahibi olamadığında evlat edinme veya koruyucu aile olmaya karar verebilirler. Tüp Bebek Tedavisi: İnfertilite tedavisinde kullanılan yöntemlerden biri tüp bebek yöntemidir. Kadından alınan yumurtalar ve erkekten alınan sperm laboratuvar ortamında döllenir ve belirli bir gelişim aşamasına geldikten sonra kadının rahmine yerleştirilir. Fakat her tüp bebek tedavisi başarılı olamadığı için tedavi sırasında çiftler duygusal ve fiziksel olarak stres yaşarlar. Yapay Döllenme: Erkeğin sperminin doğrudan kadının rahminin içine aktarılması işlemi yapay döllenmedir. Taşıyıcı Annelik: Kadının yaşadığı sorunlardan dolayı çocuk sahibi olamayan bazı çiftler, taşıyıcı anneliği denemektedir. Kadın ve erkekten alınan sperm ve yumurta döllenerek sağlıklı bir başka kadının rahmine yerleştirilir. Doğumdan sonra taşıyıcı anne, çocuk üzerindeki yasal haklarından yazılı olarak vazgeçer. Fakat bu yöntem ülkemizde uygulanmayan bir yöntemdir. Taşıyıcı anneliğin uygulandığı ülkelerde bu uygulamanın etik ve ahlaki boyutu tartışılmakta ve birçok davaya konu olmaktadır.

İnfertilite (çocuk sahibi olamama) çiftler için oldukça karmaşık ve psikolojik olarak zorlayıcı bir sürecin başlangıcı anlamına gelmektedir. Bu nedenle bu alanda ve bu kişilerle çalışacak sosyal hizmet uzmanlarının doğurganlık, üreme sağlığı ve infertilite hakkında bilimsel bilgiye sahip olması ve bunu müracaatçıları ile paylaşması gerekir. Ayrıca sosyal hizmet uzmanı, infertilitenin çiftleri psikolojik ve sosyal olarak nasıl etkileyeceğine dair de bilgiye sahip olmalıdır. İnfertil çiftlerin sağlıklı olarak bilgilendirilmesi, yönlendirilmesi ve tedavi süreçlerinde karşılıklı ilişkilerinin zarar almadan devam edebilmesi için danışmanlık almaları oldukça önemlidir.

Gebelik ve bir çocuğa sahip olacak olmak heyecan vericidir ama aynı zamanda çok zorlayıcı da olabilir. Çünkü kadının tamamen değişen yaşam tarzına uyum göstermesi gerekir. Bu nedenle kadınların gebelik döneminde kendilerini endişeli hissetmeleri sık görülen bir durumdur. Bu endişeler bazı durumlarda ruh sağlığı sorunlarının gelişmesine neden olabilir. Bir kadının gebelik döneminde karşılaşacağı ruh sağlığı sorunları birçok etmene bağlıdır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Önceden geçirilmiş olan ruh sağlığı rahatsızlıkları, bu rahatsızlıklara yönelik görülen tedavi, kadının sosyal çevresinde yaşanmış güncel stres yaratabilecek olaylar, gebelik hakkında kadının ne hissettiği.

Bağlanma anne ve bebek arasında kurulan duygusal bağlılık ilişkisidir. Mary Ainsworth bağlanmayı üç kategoriye ayırmıştır. Bunlar güvenli bağlanma, kaygılı/kaçınan bağlanma ve kaygılı/dirençli bağlanmadır. Güvenli bağlanan bebek annesini çevreyi araştırmak için kullanır ve güvende hisseder. Anneden ayrı kaldığında kaygı hissetse de anne geri döndüğü zaman kolayca çevreyi araştırmaya devam edebilir. Kaygılı/kaçınan bağlanma geliştiren bebekler annenin yanından ayrıldıktan sonra geri döndüğünde annesinden kaçınarak güvensizlik davranışı gösterir. Örneğin, annesini görmezden gelir, bakışlarını kaçırır. Kaygılı/kaçınan bağlanma geliştiren bebekler yalnız kaldıklarında diğer bebeklere oranla daha az sıkıntı çekerler. Kaygılı/dirençli bağlanma geliştiren bebekler ise anneden ayrı kalınan zamandan sonra annelerine karşı direnç göstererek güvensizlik davranışları gösterir. Bu bağlanma tipinde bebek annesine sıkı sıkı tutunur ama aynı zamanda yakınlık davranışlarına karşı savaşır. Hem anneye yakın olmak ister gibi görünürler hem de anne kendilerine yöneldiğinde yumruklarını savurur veya tekme atabilirler. Bu bağlanma tipindeki bebeklerin annelerinden ayrı kaldıkları süreçten sonra sakinleşmeleri daha zor olmaktadır. Bu bilgiler bize cevabın C şıkkı olduğunu göstermektedir.

Doğum öncesi dönemde gerçekleşen bağlanmaya prenatal (doğum öncesi) bağlanma denilmektedir. Anne karnındaki bebeği ile duygusal olarak bir bağ geliştirir ve onu ayrı bir birey olarak görmeye başlar. Yapılan araştırmalara göre annenin bebeğe bağlanmasını etkileyen 9 faktör bulunmaktadır. Bunlar; gebeliği planlamak, gebeliği hissetmek, gebeliği kabul etmek, bebeğin hareketlerini hissetmek, anne karnındaki bebeği ayrı bir birey olarak kabul etmek, doğum yapmak, bebeği görmek, bebeğe dokunmak ve bebeğe bakım vermektir.

Bir insanın gelişim açısından içinde bulunduğu dönem sorunların neler olduğuna, sorun ve güçlüklere nasıl çözüm bulunacağına dair tüm değişkenlere etki eden bir faktördür. Bu açıdan bakıldığında gebelik dönemi bir kadının yaşam döngüsü ve gelişimi açısından oldukça kritik bir dönemdir. Bu bize cevabın D şıkkı olduğunu göstermektedir.

Gebelik ve çocuk sahibi olmak gibi dönüştürücü etkisi olan dönemlerde insanların yaşadıkları sorunlar karşısında gösterdikleri davranışların anlaşılması da oldukça önemli bir konudur. Anne-babanın gelişimsel dönemleri incelenmeli, geçmişleri, yetiştirilme tarzları, geldikleri ailelerin sosyal, kültürel ve ekonomik yapıları da göz ardı edilmemelidir. Gebelik döneminde anne, baba ve bebeğin sağlığına bütüncül olarak yaklaşmak gerekir. Sosyal hizmet uzmanı aileleri tıbbi, psikolojik, kültürel, sosyal, yasal ve ekonomik olarak değerlendirmelidir.