İNSAN BEDEN YAPISI VE FİZYOLOJİSİ

Böbreklere gelen kanın plazma kısmı da 600-700 ml arasındadır. Bu plazmanın da hepsinin süzülmesi mümkün değildir. Plazma glomerüldeki süzgeç yapısının izin verdiği ölçüde plazma süzülür. Bu
nedenle bir dakikada böbreklerden süzülen kan miktarı 125 ml’dir. Bu da glomerüler filtrasyon hızıdır.

Normalde filtre olan glukoz miktarı 125 mg/dk olduğu için hepsi geri emilir. Ancak kişide diabetes mellitus yani şeker hastalığı varsa açlık kan şekeri 200 mg/dL’ yi aşarsa (normal açlık kan şekeri 70-110 mg/dL) filtre olan glukozun hepsi geri emilemez ve idrarda glukoz görülür.

Sağlıklı ve normal beslenen bir kişinin günde çıkarması gereken zorunlu idrar hacmi 500 ml’dir. Günde çıkarılan idrar 100 ml’den az ise anüri, 500 ml’den az ise oligüri, 3000 ml’den fazla ise poliüri olarak tanımlanır.

Yetişkin bir kişide böbreklere dakikada 1000-1200 ml kan böbrek arterleri ile gelmektedir.

Hipoksi (oksijen yetersizliği) durumlarında böbrekler eritropoietin hormonunun sentezinde görev alır. Bu hormon eritrosit yapımını uyaran en önemli moleküldür.

Hipernatremi, serum sodyum düzeyinin normalden yüksek olması; hiponatremi serum sodyum seviyesinin normalden düşük olmasıdır. Hiperkalemi, serum potasyum düzeyinin normalden yüksek olması; hipokalemi normalden düşük olmasıdır. Hiperkalsemi, serum kalsiyum düzeyinin normalden yüksek olmasıdır.

Hipernatremi, serum sodyum düzeyinin normalden yüksek olmasıdır. Hiperkalemi, serum potasyum düzeyinin normalden yüksek olması; hipokalemi normalden düşük olmasıdır. Hiperkalsemi, serum kalsiyum düzeyinin normalden yüksek olmasıdır. Hiponatremi ise serum sodyum seviyesinin normalden düşük olmasıdır.

ADH hormonu yeterince salgılanmaz ya da reseptörlerine bağlanmada bir sorun varsa Diabetes insipidus denilen bir hastalık görülür. Kişi günde 20 L’den fazla idrar çıkarır. Sıvı vücutta tutulamaz. Bu sıvı yerine konmaz ise kişi hayati tehlike içine girer.

Azalan kan akımı sonucunda nefronlardaki jukstaglomerüler aparattaki makula densa hücrelerinden salgılanan renin, anjiotensinojeni anjiotensin I’ e çevirir. Ag I’de Ag II’ye dönüşür. Ag II, aldosteron salgısını uyarır, böbreklerde efferent arteriyolleri daraltır ve proksimal tübülde sodyum geri emilimini artırır.

Antidiüretik hormon, distal tübüllerde ve toplayıcı kanallarda suyun geri emilimini artırır. Paratiroid hormon kalsiyumun böbreklerde geri emilimini arttırır, fosfat emilimini azaltır. Sempatik sinir sistemi aracılığıyla afferent ve afferent arteriyolleri daralarak glomerüler filtrasyon azalır. Anjiotensin I'i Anjiotensin II’ye anjiotensin dönüştücü enzim dönüştürür. ANP ise böbreklerde suyun ve tuzun geri emilimini azaltır.

Kişiden kişiye değişse de 75 kg olan bir kişinin bedeninin yaklaşık %50-70’inin sıvı olduğu
düşünülürse bedende yaklaşık 45 litre su bulunur.
Bu 45 litre sıvının %70’i yani yaklaşık 30 litresi
bedende sayıları 70-80 trilyonu bulan hücrelerin
içerisinde bulunur. Hücre içinde bulunan bu sıvılara hücre içi sıvı adı verilir. Hücrelerin dışında
bulunan sıvılara ise hücre dışı sıvısı adı verilir ve
toplam hacmi 13-16 litre arasındadır. Hücre içi
ve dışındaki sıvının içerisinde sadece su bulunmaz aynı zamanda su ile birlikte diğer bazı maddeleri de içermektedir. Suyun dışında kalan bu
maddelerin çoğunluğu suda çözünmüş elektrolitlerdir. Hücre sıvılarında bulunan bu maddeler
başlıca sodyum (Na+), potasyum (K+), Kalsiyum (Ca++), Magnezyum (Mg+), Klor (Cl-), Bikarbonat (HCO3-), amino asitler, kreatinin, adenozin trifosfat (ATP), glikoz, protein ve üredir.

Hipernatremi, serum sodyum düzeyinin
normalden yüksek olması; hiponatremi
serum sodyum seviyesinin normalden
düşük olmasıdır. Yetişkinlerde serumda
normal sodyum değeri yaklaşık 140 mEq/
litredir. Hiperkalemi, serum potasyum
düzeyinin normalden yüksek olması; hipokalemi normalden düşük olmasıdır.
Yetişkinlerde serumda potasyum değeri
yaklaşık 5 mEq/litredir.

Böbreğin bedende birçok özelliği ve fonksiyonu
bulunmaktadır. Bunları kısaca özetlersek;
a. Böbrekler, boşaltım sisteminin en önemli
organıdır; su, tuz ve elektrolit dengesini
ayarlar. Daha öncede belirtildiği gibi beden
fonksiyonlarının yerine getirilebilmesi için
bedene alınan su ve elektrolit miktarlarının
atılan miktarlarla denge içerisinde olması
gerekir. Zaman zaman günde birkaç kez idrara çıkarken zaman zaman bu sayı artmakta ya da azalmaktadır. Yine bedenden atılan idrarın yoğunluğu, rengi ve miktarı da
değişkenlik gösterir. Basitçe, gün içerisinde
fazla miktarda su içmişseniz o gün daha çok
idrar yapmanız normaldir. Benzer şekilde
aşırı miktarda tuzlu beslenmişseniz o gün
fazla su içmeniz de normaldir. Bedene fazla
tuz alımı da böbreklerde normalden daha
fazla tuz atılımına sebep olur. Bu ihtiyaç
ve düzenlemelerin hepsinde önemli olan
bedenin ve bedenin en küçük yapıtaşı olan
hücrelerin sıvı ve elektrolit dengesini korumaktır. Böbrekler en önemli görevlerinden
biri olan su ve elektrolit dengesini sağlama
görevini yerine getirirken öncelikle plazmayı süzerler bir anlamda filtre ederler. Süzme
işleminden sonra bu süzmüş oldukları sıvıdan bazı maddeleri bedenin ihtiyacına göre
tekrar geri alırlarken ihtiyaç olmayan atık
maddeleri hızla bedenden uzaklaştırırlar.
b. Böbreklerin diğer bir önemli fonksiyonu da
zararlı kimyasal maddeleri ve metabolik
atıkları bedenimizden uzaklaştırmaktır.
Vücudumuzda metabolizma sonucu üretilen maddelerin (üre, kreatinin, billuribin, ürik asit gibi), yiyeceklerle vücuda alınmış
istenmeyen maddelerin (tarım ilaci, böcek ilacı gibi) ve de hastalıklar sırasında kullandığımız çeşitli ilaçların (penisilin vb.) vücuttan atılmasını sağlar.
c. Vücut sıvılarındaki iyonların (ör. Na+, K+) miktarlarının normal sınırlarda tutulmasını sağlayarak kan basıncı düzenlenmesini sağlarlar.
d. Hipoksi (oksijen yetersizliği) durumlarında böbrekler eritropoietin hormonunun
sentezinde görev alır. Bu hormon eritrosit
yapımını uyaran en önemli moleküldür.
e. Kalsiyum ve fosfat metabolizmasında görev
alan D vitaminin yapımında görev alır.
f. Uzun süreli açlık durumlarında glikoneojenez yoluyla glikoz yapımını arttırır.
g. Vücutta oluşan asidik ve bazik moleküllerin
atılımını ve geri emilimini sağlayarak asitbaz dengesinin korunmasına akciğerlerle
birlikte yardımcı olurlar.

Nefronlar iki tipdedir. Kortikal (yüzeyel) nefronlar ve jukstamedullar nefronlar. Kortikal nefronlar, korteksde bulunur, henle
kulpları kısadır ve çok az medullaya girer. Nefronların %85’i kortikal nefronlardır. Jukstamedullar nefronlar %15 oranında bulunurlar. Henle kulpları uzundur ve medullanın derinliklerine kadar iner. Kortikal nefronların etrafı peritübüller damar yatağı ile
sarılmıştır. Jukstamedullar nefronların etrafını peritübüler yatağın özelleşmiş bir dalı sarar. Bu damar parçası U şeklini almıştır ve
henle kulbunun etrafında medullanın derinliklerine kadar iner. Bu damara vaza rekta denir. Vaza rekta medulladaki interstisyel
hücreleri ve tübül hücrelerini besleyecek kanı götürür. Çok yavaş akımlıdır, medullanın hiperozmolaritesinin dağılmasını engeller.

Normal şartlar altında idrarda kan ya da
protein varsa bu bir hastalık işaretidir.
Kan hücreleri ve proteinler filtre edilmedikleri için idrarda bulunmaması gerekir

Sağlıklı ve normal beslenen bir kişinin
günde çıkarması gereken zorunlu idrar
hacmi 500 ml’dir. Günde çıkarılan idrar
100 ml’den az ise anüri, 500 ml’den az ise
oligüri, 3000 ml’den fazla ise poliüri olarak tanımlanır

Antidiüretik hormon (ADH): Bedende su
ihtiyacı ortaya çıktığı zaman susama hissi ortaya çıkar. Beyindeki susma merkezî uyarılır.
Bedene bir yandan içeceklerle su alınırken
bedende aynı zamanda su kaybını en aza
indirir. Hipofiz arka lobundan salgılanan
ADH, distal tübüllerde ve toplayıcı kanallarda suyun geri emilimini artırır.

Tanım üreterlere aittir.

Böbreklerin bozulmuş asit baz dengesini düzeltmesi 3 şekilde olur:
1. Filtre olan bikarbonat iyonlarını geri emerek
2. Hidrojen iyonlarını tübül lümenine salgılayarak
3. Gerektiğinde yeni bikarbonat iyonları sentezleyerek

Hücre zarındaki taşıyıcılar genellikle protein yapısında moleküllerdir. Bir taşıyıcı protein aynı anda iki ya da daha fazla molekülü bağlar aynı yöne doğru taşır ise
buna simport, zıt iki yöne doğru taşırsa
buna antiport denilir.