İNSAN BEDEN YAPISI VE FİZYOLOJİSİ

Tüm kan hücrelerinin oluşumu anlamına gelen hematopoez, kırmızı kemik iliğinde gerçekleşir. Beş yaşına kadar bütün kemiklerde kan hücreleri üretilir. Bebeklerde kırmızı ilik, tüm kemik boşluklarında bulunurken, yaş alma ile birlikte yağ depolamak üzere büyük ölçüde sarı kemik iliğine dönüşür. Yirmi yaşından sonra kırmızı ilik kafatası, kaburga, göğüs kemiği, köprücük kemiği, omurga ve leğen kemiği ile sınırlıdır. Yaş arttıkça bu kemiklerde de üretim düşer.

Uzun bir kemiğin eklemlerinin bulunduğu bölgeye epifiz, iki epifiz arası bölgeye ise diyafiz adı verilir. Epifiz bölgesi kemiğin oluşumunda rol oynar. Epifiz kısmının dışı ince sert kemikle örtülü olup, içi süngerimsi kemik dokusundan yapılmıştır. Diyafiz bölümü ise sert kemik dokusundan oluşur. Kemik iliği diyafizin ortasındadır. Diyafizdeki, kemik iliği boşluğu ve süngerimsi kemikteki boşlukların etrafı ince bir bağ dokusuyla çevrilidir. Bu yapı endosteum adını alır ve osteojenik aktiviteye (kemik oluşturabilme) sahiptir. Diyafiz ve epifiz arası kıkırdak yapılı kısım, metafizdir. Burası metabolizmanın en hızlı olduğu kısımdır. Metafiz bölgesindeki hücreler, kemiklerin uzunlamasına büyümesinde rol oynar.

Sesamoit kemik: Patella (diz kapağı) gibi kas tendon veya liflerinin içinde bulunan kısa kemiklerdir.

Yassı kemik: Sternum (göğüs kemiği) gibi uzunluk ve genişliği kalınlığından fazla olan kemiklerdir.

Organik Bölüm: Bu yapının büyük bölümünü kollajen lifleri (Tip I), protein ve glikozaminoglikanlar oluşturur. Kemik dokuda lifler paralel ve belirli aralıklarla yerleşmiş olup, aralarında hidroksiapatit kristalleri bulunur. Hidroksiapatit kristalleri dokuya sertlik vermektedir.

İnorganik Bölüm: Kemiğin %50’sini oluşturmaktadır, inorganik maddeler kemiğe sertlik verirler. Kalsiyum, sodyum, fosfor, sitrat, flor, magnezyum gibi maddeler inorganik bölümü oluştururlar. Kalsiyum ve fosfor hidroksiapatit kristalleri formundadır. Hidroksiapatit kristalleri kollajen liflerinin aralarına yerleşmiştir.

Kemik dokusunda 4 tip hücre belirlenebilir:

1. Osteoprogenitör hücre: Periostun iç katında ve Havers kanallarında bulunurlar. Osteoprogenitor hücreleri, olgun kemik hücrelerine farklılaşmaktadırlar. Bu hücreler, kemikler büyürken, kemiklerde zedelenme veya kırık olduğunda tamir etmek için bölünürler ve osteoblast hücrelerini oluştururlar.

2. Osteoblast: Kemik matriksin organik maddesini sentezler. Organik madde, osteoblastı çevreledikçe, yüzeydeki aktif osteoblastlar salgı işlevini üstlenir. Hapsolan osteoblastlar, osteositlere dönüşür. Organik madde kalsiyum fosfat gibi minerallerin çökmesi ile 8-10 gün içerisinde kireçli bir hâl alır.

3. Osteosit: Kemiğin esas hücreleridir. Gelişimlerini tamamlamış olduklarından sentez yapamazlar. Uzantıları vardır ve bu uzantılar sayesinde birbirleri ile ilişki kurarlar. Osteositlerin kalsiyumun kemiklerden kana verilmesi ve kalsiyum konsantrasyonunu düzenleme gibi önemli metabolik rolleri
de vardır. Paratiroid bezden salgılanan parathormon etkisiyle kalsiyum iyonunun kemikten kana geçişinde aktif rol oynar. Hücrelerin ölmesi hâlinde ise matrikste yıkım meydana gelir.

4. Osteoklast: Kemikte yıkımı yapan hücrelerdir. 20-100 mikrometre çapında, çok büyük, ve 2-50 arası sayıda çekirdeği olan, çok çekirdekli hücrelerdir. Yıkım işlevleri nedeniyle makrofaj türü olarak da kabul edilirler.

Osteomyelit: Kemik dokusunun iltihaplanmasına osteomiyelit denir. Travmadan sonra kemik dokusunun dışarısıyla irtibatlandığı açık yaralanmalarda, kırıklarda veya vücutta yer alan mikrobik bir odaktan, özellikle deride oluşmuş enfeksiyonlarından sonra görülebilir. Mikroorganizmalar en çok kemiğin orta kısımlarında yerleşirler. Osteomiyelit denen hastalık başlangıç ve seyrine göre akut veya kronik olabilir.

Vücudumuzda bulunan tüm hücreler bir elektriksel potansiyele sahiptir. Ancak sadece sinir ve kas hücreleri uyarılabilirdir. Yani, gelen uyarıyı algılayıp, zarındaki elektriksel özelliğini değiştirerek uyarıyı iletebilirler. Bu iletim, aksiyon potansiyeli ile olur. Aksiyon potansiyellerinin yayılması ile sinir sisteminde haberleşme yani sinir hücreleri arasındaki iletişim gerçekleşir. Kas hücrelerinde ise kasılmayı başlatır.

Vücudumuzda bulunan kaslar hızlı ve yavaş kasların bir karışımından oluşur. Yavaş kaslarda, yavaş kas lifleri çoğunlukta iken hızlı kaslarda ise hızlı lifler fazladır. Bir kas lifinin hızlı veya yavaş olmasını belirleyen faktör, miyozin başının ATPaz enziminin çalışma hızıdır.

Yavaş lifler (tip I): Metabolizmaları için oksijenli solunum önemli olduğu için gelişmiş damar sistemi vardır ve kanlanma fazladır. Oksijenli solunum mitokondride gerçekleştiği için mitokondri sayısı fazladır. Kasta oksijen bağlayan miyoglobin miktarı fazladır. Bu nedenlerle kırmızı renkli görülürler. Sarkoplazmik retikulumun kalsiyum pompalama hızı yavaştır.

Hızlı lifler (tip II): Sarkoplazmik retikulum gelişmiştir, çünkü kasılma için gerekli kalsiyumu sağlar. Hızlı lifler, hızlı enerji sağlamak için oksijensiz solunumu kullandığı için glikolitik enzim miktarı fazladır. Daha az mitokondri ve kan akımı içerir. Miyoglobin miktarı da az olduğu için beyaz renkli görülürler.

Düz kas tipleri: Düz kaslar, çok çeşitli organlarda bulunduğu ve kasılma işlevleri çok farklı faktörlerle etkilenebildiği için gruplamak oldukça zordur. Bu nedenle düz kasları çok genel olarak 2 grup altında toplamak mümkündür. Bunlar:

1. Çok birimli düz kaslar: (iris kasları, piloerektör kaslar vb)
2. Tek birimli düz kaslar (viseral kaslar): (mide, bağırsak, üreter, damarlar gibi)

Gevşeme ise şu şekilde gerçekleşmektedir: İskelet kasında kasılma için enerjiye ihtiyaç olduğu gibi gevşeme için de enerjiye gerek vardır. 

1. Sinaptik aralığa salınan asetilkolin, asetilkolinesteraz enzimi ile yıkılır. 

2. Miyozin başına bir ATP bağlanır ve aktin ile miyozinin bağlantısı kesilir. 

3. Kalsiyum, troponin C’ den ayrılır. 

4. Fazla kalsiyum, sarkoplazmik retikuluma özel kalsiyum pompaları ile geri pompalanır ve burada depo edilir. 

5. Gevşeme olayı gerçekleşmiş olur.

Doğru cevap A'dır.

Hep yada hiç ilkesi: Uyarılabilen hücrelerde ancak eşik ve eşik üstü uyarılar tek tip aksiyon potansiyeli oluşturabilir. Eşik altı uyaran ise aksiyon potansiyeli oluşturamaz. Buna hep yada hiç yasası denir. Doğru cevap C'dir.

Kasılma sırasında, kas boyunda bir kısalma meydana geliyorsa, yani bir yük belirli mesafeye taşınıyorsa, bu tür kasılmaya izotonik kasılma denir. Örneğin, yerde duran bir çantayı kaldırmak. Bir kas boyunu değiştirmeden, sadece gerimini arttırıyor ise bu kasılmaya izometrik kasılma denir. Çok ağır bir cismi kaldırmaya çalışıp kaldıramadığımızda ya da İki elin karşı karşıya getirilerek ittirilmesi ile yaptığımız kasılma izometrik kasılmaya örnek olarak verilebilir. Kasın boyunu uzatarak kasılmasına ise eksentrik kasılma denir. Bir ağırlığı yere koyarken kol kaslarımız uzayarak kasılır. Merdiven inerken yine bacak kaslarımız uzayarak kasılır. Otomobil direksiyonu kullanmada yine eksantrik kasılmaya örnektir. Doğru cevap C'dir.

Düz kas hücrelerinde sabit bir dinlenim zar potansiyeli yoktur. Dinlenim zar potansiyeli -50 ila -60 milivolt civarındadır. Diğer şıklarda verilen ifadeler doğrudur. Bu nedenle doğru cevap B'dir.

Kalp kasında mitokondri sayısı fazladır, Kalp kası dinlenim zar potansiyeli -90 milivolt kadardır, Kalp kası mikroskop altında enine çizgilenme gösterir, Sempatik uyarının kalbin kasılma gücü üzerindeki etkisi, parasempatik uyarılardan çok daha belirgindir. Doğru cevap C'dir.

Çok birimli düz kaslara örnek olarak iris kaslarını verebiliriz. diğer şıklarda verilenler tek birimli düz kasalara örnektir. Doğru cevap E'dir.

Osteoklast: Kemikte yıkımı yapan hücrelerdir. Doğru cevap D'dir.

Sesamoit kemik: Patella (diz kapağı) gibi kas tendon veya liflerinin içinde bulunan kısa kemiklerdir. Doğru cevap D'dir.

Kemiğin eklem bölgesi hariç, tümü, periost denilen kemik zarı ile örtülüdür. Bu zar kemiğin beslenmesi ve onarımını sağlar. Kemiğe tutunan tendon ve kaslar, periost aracılığıyla kemiğe bağlanırlar. Doğru cevap B'dir.

1. Oynamaz Eklemler: Kafatası, kalça kemiği, leğen kemiği gibi iskeletin hareketsiz kemiklerinde görülür. Eklemleşen kemikler çok sıkı bir şekilde birbirlerine testere dişi gibi girinti ve çıkıntılarla bağlanmışlardır. Eklem kapsülü ve sıvısı yoktur. Kemikler arasında boşluk bulunmaz. 

2. Yarı Oynar Eklemler: Kemiklerin uçlarında kıkırdak bulunur. Kemikler arasında boşluk ve eklem sıvısı bulunmaz. Omurlar arasında, alt çene kemiğini bağlayan parmaklarda ve göğüs kafesinde görülen eklemlerdir. Omurlar arasındaki kıkırdak diskler, esneklik sağlar.

 3. Oynar Eklemler: Vücudun hareketini sağlayan kemiklerde görülür. Her yöne rahatça hareket edebilen, tam hareketli eklemlerdir ve kol ve bacak kemiklerinde bulunur. Ayrıca omuz ve kalça ekleminde de görülür. Doğru cevap C'dir.

İskeletin görevleri, şu şekilde sıralanabilir:

1. Vücudu destekler, korur ve kasların oluşturduğu kuvvet aracılığıyla hareketi sağlar. Vücudu yerçekimine karşı destekler.
2. Vücudun yumuşak organlarını korur. Kafatasının kaynaşmış kemikleri beyni hasarlara
karşı, omurga omuriliği, göğüs kafesi ise
kalp ve akciğerleri yaralanmalardan korur.
3. Bazı kemiklerin iliği kan hücrelerini üretir.
4. Kalsiyum ve fosfor gibi mineralleri depolar.

Kanı bütün vücuda pompalamak kalbin görevidir. Doğru cevap D'dir.