İNŞAAT VE GAYRİMENKUL MUHASEBESİ

Özel inşaat işlerinde vergiyi doğuran olayın tapuya tescil işlemi ile gerçekleştiği düşünülmektedir. Ancak tescil işlemi yapılmadan da inşaat işletmeleri yapmakta oldukları bağımsız bölümleri inşaat devam ederken özel sözleşme veya satış vaadi sözleşmesi ile satmaktadırlar. İnşaat devam ederken yapılan bu satışlar karşılığında alınan bu paralar avans niteliğindedir. Burada vergiyi doğuran olay söz konusu değildir.

Vergilendirme dönemi kurumlar vergisi mükellefi olan bir üretim işletmesinden farklı değildir.

Arsa sahiplerini vergisel açıdan genel olarak aşağıdaki şekilde bir ayrıma tabi tutmak mümkündür (Şen, 2011:139).

• Vergi mükellefi olmayan arsa sahipleri

• Gelir vergisi mükellefi olan arsa sahipleri

• Kurumlar vergisi mükellefi olan arsa sahipleri

Sözleşmede yer teslim tarihi belirtilmemiş ise sözleşmede belirtilen işin teslim tarihi değil, işe başlanan tarih  başlangıç tarihi kabul edilir.

Taahhüt şeklindeki inşaat ve onarım işinin süresi bir yıldan fazla ise yıllara yaygın inşaat ve onarım işi olarak ifade edilir. Sürenin belirlenmesinde taahhüt işi için yapılan sözleşmedeki süre esas alınır.

Türk Medeni Kanunu’nda inşaat işleri ile ilgili olarak yapılar, taşınır inşaatlar (yapılar) ve taşınmaz inşaatlar (yapılar) olmak üzere ikili bir ayrıma tabi tutulmuştur. Taşınır yapılar; başkasının arazisi üzerinde kalıcı olması amaçlanmaksızın yapılan kulübe, büfe, çardak, baraka ve benzeri hafif yapılar olarak tanımlanmıştır. Taşınmaz yapılar ise; insan eliyle toprağa bağlı olarak (arsa/arazi üzerinde) sürekli kalmak amacıyla meydana getirilen ve ekonomik değer taşıyan yapılardır (Kızılot, 2008:3).

Kendi nam ve hesabına bina inşa ederek, bağımsız bölümler hâlinde satan kişi satma amacıyla kendiliğinden inşaata teşebbüs eder. Taahhüt suretiyle yapılan inşaatta ise, inşaat bir iş sahibi adına yapılır. İnşaata iş sahibi tarafından teşebbüs edilir. Kendi nam ve hesabına inşaatta sözleşmenin asıl unsuru eşya ve malzemedir. Verilen ücret veya bedel eşya ve malzemenin karşılığıdır. Emek ikinci unsurdur. Buna karşın taahhüt suretiyle inşaatta sözleşmenin asıl unsuru emektir. Verilen ücret veya bedel kendisine inşaat yaptırılan kimsenin emeğinin karşılığıdır. Malzeme ve eşya müteahhit tarafından temin edilse bile bunlar ikinci unsurdur. Yine taahhüt şeklindeki işin bitiminde yapılan inşaatın (eserin) mülkiyetinin iş sahibine devir ve temliki gibi bir süreç yapılmaz. Buna karşın kendi nam ve hesabına yapılan inşaatta mülkiyetin alıcıya devri için tapuda resmî senet düzenlemek ve tescil işlemlerini yapmak zorunludur (Kızılot, 2008:302). Çoğunlukla kendi nam ve hesabına bina inşa ederek satmak amacıyla (yap/sat işleri) yapılan inşaat işleri, arsanın temin ve elde edinme şeklinden başlamak üzere inşaatın başlama ve kullanımının ruhsatlandırılması, işin gerçekleştirilmesi ve denetimi, yapı malzemelerinin tedarikinin ve işçiliklerin kayıt dışı boyutunun büyüklüğü, tamamlanan yapının bağımsız bölümlerinin temelde satışı, arsa sahiplerine arsa karşılığı konut/iş yeri teslimleri gibi yönleriyle parasal açıdan oldukça maliyetli ve vergileme süreçleri oldukça karışık ilişkiler ağına sahiptir

Genellikle özel inşaat işlerinde vergiyi doğuran olayın tapuya tescil işlemi ile gerçekleştiği düşünülmektedir. Ancak tescil işlemi yapılmadan da inşaat işletmeleri yapmakta oldukları bağımsız bölümleri inşaat devam ederken özel sözleşme veya satış vaadi sözleşmesi ile satmaktadırlar. İnşaat devam ederken yapılan bu satışlar karşılığında alınan bu paralar avans niteliğindedir. Burada vergiyi doğuran olay söz konusu değildir. Özel inşaat işlerinde vergiyi doğuran olay tasarruf hakkının devridir. Yapılan inşaat alıcının tasarrufuna (istifadesine ve yararına) sunulduğu anda teslim edilmiş ve vergisel açıdan satış gerçekleşmiş sayılır. Özel inşaat işlerinde elde edilen kâr veya zarar yıl içindeki satışlara göre belirlenmektedir. Özel inşaat işletmeleri üretimini yaptıkları bağımsız bölümlerinin satışını ne zaman yaparlar ise üretim maliyeti ile satış fiyatı arasındaki olumlu fark ticari kazanç olarak satışın gerçekleştiği dönemde vergilendirilir ve o yılın geliri olarak beyan edilir. Benzer şekilde inşaatı devam ederken yapılan satışlarda satış bedelinin tamamının, inşaatın tamamlanıp anahtar tesliminin yapıldığı yılın satış hasılatı olarak gösterilmesi gerekmektedir

Gelir Vergisi Kanunu’nun ticari kazanç hakkındaki hükümlerine tabidir (Pur, 2006:167). Gelir Vergisi Kanunu’nun 37. maddesinde ticari kazanç “her türlü ticari ve sınai faaliyetten doğan kazanç” olarak tanımlandıktan sonra aynı maddenin dördüncü fıkrasında “gayrimenkullerin alım, satım ve inşa işleriyle devamlı olarak uğraşanların bu işlerden” elde ettikleri kazancın vergiye tabi olduğu ifade edilmektedir.

andırılmaktadır. Bu tür inşaat işleri gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmaktadır. Kendi nam ve hesabına bina inşa ederek satmak amacıyla yapılan inşaat işi gerçek kişi tarafından yapılıyor ise gelir vergisinin, tüzel kişiler tarafından yapılıyor ise kurumlar vergisinin kapsamına girmektedir. Fakat bu tür inşaat işlerinden elde edilen kazanç ister gelir vergisi, ister kurumlar vergisi mükellefleri tarafından elde edilsin ticari kazanç sayılacak ve Gelir Vergisi Kanunu’nun ticari kazanç hükümlerine göre vergileme yapılacaktır. Bu tür inşaat işlerinden elde edilen gelir ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirildiğinden bu tür inşaat faaliyetleri ile uğraşan işletmelerin (gelir/kurumlar vergisi mükellefi) vergilendirme dönemi, geçici vergi, katma değer vergisi vb. yükümlülükleri gelir ya da kurumlar vergisi mükellefi olan bir üretim işletmesinden farklı değildir. Gelir Vergisi Kanunu’nun 37/4 maddesine göre “gayrimenkullerin alım satım ve inşaat işleri ile devamlı olarak uğraşanların bu işlerden elde ettikleri kazançları ticari kazanç” sayılmıştır. Bu nedenle bu tür inşaat faaliyetinde bulunanlar özel bir vergileme sistemine tabi değildirler (Şenlik, 2011:200). Başka bir ifadeyle bu tür inşaat işleri ile uğraşan gerçek ve tüzel kişilerin bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar gerçek usulde vergilendirilmekte ve kazancın tespiti için bilanço veya işletme hesabı esasına göre defter tutulması gerekmektedir. Kendi nam ve hesabına bina inşa ederek satmak amacıyla yapılan inşaatların vergileme sürecini taahhüt şeklindeki inşaatlardan ayıran en önemli nokta işin bitim tarihinin önemli olmamasıdır. Bu tür inşaat işlerinde vergilendirme açısından önemli olan unsur satışın gerçekleşmesidir (Kızılot, 2008:200). Çünkü bu tür inşaat faaliyetinde bulunan gerçek ve tüzel kişiler üretimini yaptıkları bağımsız bölümlerin satışını ne zaman gerçekleştirirler ise maliyet ile satış fiyatı arasındaki olumlu fark ticari kazanç olarak satışın gerçekleştiği dönemde vergilendirilir ve o yılın geliri olarak beyan edilir (Şenlik, 2011:203).

Katma değer vergisinin matrahı hesaplanırken, arsa (kat) karşılığı bağımsız bölüm teslimlerinde emsal bedelin belirlenmesinde inşaat maliyetine Vergi Usul Kanunu’nun 267. maddesinin ikinci fıkrası uygulanacak olup %5 ilave edilmek suretiyle emsal bedel bulunmaktadır.

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri, belirli bir inşaat sözleşmesi kapsamında taahhüt şeklindeki inşaat ve onarım işine dayanan ve yapısı itibarıyla bir takvim yılı içerisinde bitirilmesi mümkün olmayan inşaat, hafriyat, baraj, yol, köprü, tünel ve metro yapımı gibi inşaat ve onarım işlerini kapsayan bir faaliyettir. Başka bir ifadeyle taahhüt şeklindeki inşaat ve onarım işinin süresi bir yıldan fazla ise yıllara yaygın inşaat ve onarım işi olarak ifade edilir. Sürenin belirlenmesinde taahhüt işi için yapılan sözleşmedeki süre esas alınır. Burada ifade edilen süre 12 aylık süre değil hesap dönemidir.

Bu hükümden hareketle bir inşaat ve onarım işinin Gelir Vergisi Kanunu’nun 42. maddesi kapsamında vergilendirilebilmesi için aşağıda yer alan üç özelliği taşıması gerekir. 1. Faaliyetin konusunun inşaat ve onarım işi olması 2. İnşaat ve onarım işinin taahhüde bağlı olarak yapılması 3. İnşaat ve onarım işinin yıllara yaygın olması Bu üç koşulu birlikte sağlamayan işlerin yıllara yaygın inşaat ve onarım işi olarak değerlendirilmesi ve Gelir Vergisi Kanunu’nun 42. maddesinden faydalandırılması mümkün değildir. Dekopaj işi genel anlamıyla çoğunlukla baraj inşaatlarında ve yeryüzüne yakın olup galeriler açılmak suretiyle işletilmesi rasyonel sayılmayan kömür yataklarının üzerinin açılması ve maden yatağının üzerindeki örtü tabakasının gevşetilmesi, kırılması, taşınması vb. işlerin tamamına denir.

Vergisi Kanunu’nun 44. maddesinde “inşaat ve onarma işlerinde geçici ve kesin kabul sürecine tabi olan hallerde geçici kabulün yapıldığını gösteren tutanağın idarece onaylandığı tarih, diğer hallerde işin fiilen tamamlandığı veya fiilen bırakıldığı tarih bitim tarihi olarak kabul edilir. Bitim tarihinden sonra bu işlerle ilgili olarak yapılan giderler ve her ne nam ile olursa olsun elde edilen hasılat, bu giderlerin yapıldığı veya hasılatın elde edildiği yılın kâr veya zararının tespitinde dikkate alınır.” hükmü yer almaktadır