Öğretim Gereçlerinin Geliştirilmesi ve Değerlendirilmesi Görsel-İşitsel Araçlar

Okulda, sınıf ortamında öğrencilere gösterilebilecek gerçek paralar, yiyecek maddeleri, el yapımı eserler, hayvanlar vb. eğitimde gerçek nesneler sınıfında incelenir. Örneğin, bir kedi ya da kurbağa yaşı küçük öğrencilerin oldukça ilgisini çeker. Biyoloji dersinde sebze ve meyvelerin incelenmesi, güzel sanatlar dersinde el yapımı bazı sanat eserlerinin öğrencilere gösterilmesi onların ilgisini canlı tutar. İngilizce dersinde ise ana dili İngilizce olan bir misafirin sınıfa gelmesi ve öğrencilerle diyalog kurması onlar için bulunmaz bir fırsattır. Eğer ortam iyi düzenlenirse, öğrencilerin derse katılımı sağlanırsa etkili ve verimli bir ders işlenmiş olur.

Gerçek nesneler sınıf ortamında doğrudan kullanılacağı gibi, bazı değişiklikler yapılarak da kullanılabilir. Bir makinanın yalnızca bir bölümü öğrencilere gösterilebilir. Bazı bitki ya da hayvanlardan çeşitli örnekler getirilerek sınıfta incelenebilir. Gerçek nesnelerden bir sergi oluşturularak öğrencilere sunulabilir ve onların hakkında İngilizce açıklamalar yapılabilir. Gerçek nesneler üzerinde yapılacak açıklamalar, etkinlikler ve tartışmalar öğrencilerde bilginin kalıcılığına olumlu etkilerde bulunacaktır.

Modeller gerçek nesnelerin üç boyutlu benzerleridir. Gerçek nesnelerle aynı büyüklükte olabilecekleri gibi küçük ya da daha büyük de olabilirler. Her türlü gerçek nesnenin bir benzeri üretilebilir. Daha çok sınıf ortamına getirilemeyecek gerçek nesnelerin benzerleri model olarak üretilir. Modeller bir filin küçük bir kopyası, biz uzay aracı ya da insan vücudunun bir parçası olabilir.

Gerçek nesne ve modelleri sınıf ortamında kullanmadan önce dikkat etmeniz gereken noktalar:

• Gerçek nesneleri ve modelleri sınıf ortamında kullanmadan önce kendiniz deneyiniz ve alıştırma yapınız.
• Materyallerin çalışıp çalışmadığını önceden mutlaka kontrol ediniz.
• Öğrencileri şaşırtacak, ilgilerini başka yöne çekecek nitelikte gerçek nesne ve model kullanmamaya dikkat ediniz.
• Eğer mümkünse, bu materyallerle öğrencilerin ders dışında da çalışmalarını sağlayınız hatta evlerine götürmelerine izin veriniz.
• Gerçek nesne ve modelleri dersinizde kullanmıyorsanız, sınıf içinde üzerini örterek ya da öğrencilerin göremeyecekleri bir bölüme alarak öğrencilerin dikkatini onların üzerinden alınız.

Çokluortam kitleri birden fazla görsel ve işitsel materyalin bir araya getirilmesiyle oluşturulur. Günümüzde bilgisayarlar metin, grafik, ses ve hareketli görüntü özelliklerinden dolayı çokluortam (multimedia) olarak adlandırılırlar. Sınıf ortamında gerçek nesneler, modeller, kitaplar, grafikler, resimler vb. materyallerin bir araya getirilmesi de çokluortam kitlerini oluşturabilir.

Çokluortam kitleri öğrencilerin dikkati çekmesi açısından etkili bir öğretim aracıdır. Aynı zamanda öğrencilerin takımlar oluşturarak işbirliği içinde çalışmalarına da izin verir. Örneğin, bilgisayar, çeşitli modeller vb. materyaller kurarak öğrencilere ilginç bir öğrenme çevresi tasarlanabilir. Bu çevre, bir uzay istasyonu olabileceği gibi, bir fabrika da olabilir. Öğrencilerden takımlar halinde bu uzay istasyonunu ya da fabrikayı işletmeleri istenebilir. Bu sırada iletişim için kullanacakları dil İngilizce olacaktır ya da bilgisayar ortamında bir ilan, dergi vb. hazırlamaları istenebilir. Yine kullanılacak dil İngilizce olacaktır.

Çokluortam kitlerinin pek çok üstünlüğünün yanı sıra üretim maliyetinin fazla olması gibi bir sınırlığı vardır. Çokluortam kitlerini oluşturmak diğer materyallere göre daha pahalı bir iştir. Daha az maliyetli olması açısından çeşitli İngilizce dergi ve gazetelerden alacağınız haber, makale, yorum vb. metinleri; resim, grafik vb. görsellerle destekleyerek ders kitabınızın yanında bir çokluortam kiti olarak kullanabilirsiniz.

Alan gezileri, sınıf içine taşınamayacak ortamlara öğrencileri götürerek yapılan eğitim etkinlikleridir. Öğrencilerin birinci dereceden bilgilendirilmelerini sağlamak için belirli zaman aralıklarında alan gezilerine götürmek gerekmektedir. Alan gezileri okulun çok yakınında olan bazı yerlere olabileceği gibi daha uzaklara da düzenlenebilir. Popüler alan gezileri, genel olarak, müzelere, parklara, hayvanat bahçelerine, kamu binalarına, kütüphanelere vb. yerlere yapılır.

Alan gezileri yapılmadan önce gidilecek yer ve konu hakkında öğrenciler yeterince bilgilendirilmelidirler. Gezi sırasında gidilen yerde, sorumlular tarafından, öğrencilere açıklayıcı bilgi verilirse eğitsel açıdan daha olumlu olur. Gezi sonrasında öğrencilerden izlenimlerini yazmaları, izlenimleriyle ilgili etkinlikler düzenlemeleri istenebilir.

1658 yılında John Comenius (1592-1670) ilk resimli okul kitabını hazırlamıştır. Kitapta daha fazla resim kullanmak isteyen Comenius, fotoğrafın icadı için daha 200 yıl beklemesi gerektiğini belki de tahmin edememiştir.

Kitaplar genel olarak dört kategoride incelenmektedir:

• Ticari kitaplar,
• Karton ciltli kitaplar,
• Profesyonel kitaplar,
• Ders kitapları.

Ticari kitapların hedef kitlesi yetişkinler olduğu kadar çocukları da kapsamaktadır. Her yıl ülkemizde sayıları yüz binlerle ifade edilen ticari kitaplar basılmaktadır.

Ticari kitaplar değişik kategorilerde sınıflandırılır. Bunlar; bilimkurgu, bibliyografi, klasik ve çağdaş edebiyat, yemek, hobi, popüler bilim, bilgisayar, seyahat, sanat, spor, müzik, şiir, drama vb. türlerden olabilir.

Ticari kitapların amacı insanları doğrudan eğitmek değildir. Ticari kitaplar insanların ilgi alanlarına göre onları haberdar etmek, eğlendirmek ve bilgilendirmek amaçlarını taşır.

Karton ciltli kitaplar baskı teknolojisinin gelişimi sayesinde seri üretim için hazırlanmış kitaplardır. Teknolojinin gelişimi ile kitapları dikerek ciltlemek ve onları deri kılıflarla kaplamak yerine, karton kapak ve yapıştırma ciltleme ile bir baskıda yüz binler ve hatta milyonlarla ifade edilen üretim gerçekleşmektedir.

Karton cilt, diğerlerine göre maliyeti oldukça ucuz olduğundan, her kitap türü için tercih edilmektedir. Ticari kitaplar, okul kitapları ve hatta profesyonel kitaplar bile karton ciltli olabilir.

Uzmanlar için diğer uzmanlar tarafından yazılmış ve hazırlanmış kitaplara profesyonel kitaplar ya da bilimsel kitaplar adı verilir. Bu tür kitapların okuyucu kitlesi oldukça özeldir. Bu nedenle baskı sayıları oldukça düşüktür. Bazen kitabevleri bilimsel kitapları doğrudan alıcının adresine yollamayı seçer. Baskı sayıları az olduğundan, maliyeti karşılamak için bu tür bilimsel kitaplar diğer ticari kitaplara göre oldukça pahalı ve bulunması zordur.

Ders kitapları dört ayrı kategoride incelenmektedir:

• Ders kitabı,
• Öğretmen kitabı,
• Alıştırma kitabı,
• Başvuru kitapları.

Öğrencilerin ve öğretmenlerin, eğitim ve öğretim sürecinde doğrudan kaynak olarak kullandıkları kitaplardır. Ders kitapları öğretim amaçlı yazıldıkları için içindeki bilgiler, alıştırmalar ve sorular öğrencilerin düzeylerine göre tasarlanmıştır. Alan yazında bu tür kaynaklara ikincil derecede kaynak adı da verilmektedir.

Ders kitapları gibi bilginin özetlenerek ve hedef kitlenin anlayacağı biçimde (amaçların ve hedeflerin belirtilmesi, bilginin sunulması ve örneklerle zenginleştirilmesi, alıştırma verilmesi, alıştırmalara geribildirim verilmesi vb.) sunan kaynaklardır.

Öğretmene dersi nasıl işleyeceği konusunda bilgi veren bir rehber kitap niteliğindedir. Ders kitaplarıyla paralel olarak hazırlanır ve genellikle ders kitaplarıyla birlikte öğretmenlere verilir.

Ders kitabının yanında öğrencilerin konuyla ilgili daha fazla alıştırma yapmalarına yardımcı olan kitaplardır. Ders konuları işlenirken alıştırma kitapları da öğrencilere tavsiye edilebilir.

Başvuru kitapları genel olarak doğrudan bilgi veren türde kitaplardır. Ders kitapları gibi tasarımlanmamışlardır. Genelde bilgiyi daha derinlemesine inceleyen kitaplardır ve birincil derecede kaynaklar sınıfındadırlar. Yapıcı (constructivist) kurama göre öğrencilerin ders kitaplarının yanı sıra birincil derecede kaynaklara da yönlendirilmeleri vurgulanmaktadır.

Araştırma raporları, bilimsel makaleler, tezler, başvuru kitapları, filmler vb. birincil derecede başvuru kaynaklarıdır.

Yazı ve gösterim tahtaları:

• Tebeşir Tahtası (Kara Tahta),
• Çok Amaçlı Tahta,
• Kopyalı Tahtalar,
• Askılı Tahtalar,
• Bülten Tahtası,
• Bez Tahta,
• Manyetik Tahta,
• Dönen Yapraklar (Flip Charts).

Teknolojinin son yeniliklerinden biri olan kopyalı tahtalar elektronik beyaz tahta olarak da isimlendirilir. Temel çalışma prensibi tahtaya yazılan ve çizilenlerin bir fotokopi makinası gibi kopyasını alabilmesidir. Üzerine yine çok amaçlı tahtalarda kullanılan marker türü kalemlerle yazı yazılan kopyalı tahtalar, yazılanların silinmesine ve hafızaya alınmasına da izin vermektedir. Aynı zamanda, bazı modellerinde, video çıkışı sayesinde, sınıf ya da salon içinde video monitöründen ya da projeksiyon cihazından tahta üzerindekileri ekrana yansıtmak da mümkündür.

Askılı tahtalar daha çok ağır ve üç boyutlu nesnelerin sergilenmesi için kullanılır. Genel olarak yüzeyi delikli tahtadan ya da plastikten üretilen askılı tahtalar, deliklerine takılan kanca gibi tutucu malzeme yardımıyla üzerlerine ağır nesneler asılarak kullanılır. Askılı tahtaların üzerine kitap, üç boyutlu nesneler, oyuncaklar vb. asılabilir. Tutucu kancaları yardımıyla ağır nesneleri taşıyabilirler.

Haberlerin ve anonsların duyurularının yapıldığı tahtalara bülten tahtası adı verilir. Bülten tahtasında genel amacı gelişmelerden ve haberlerden çevredeki insanları bilgilendirmektir.

Uygun büyüklükteki bir kontroplak tabakanın üzerine bez kaplanarak oluşturulan tahtaya bez tahta ya da pazen tahta adı verilmektedir.

Yansıtılamayan görsel materyaller soyut kavramları anlaşılır ve somut bir duruma getirebilirler.

Yansıtılamayan görseller;

• Hareketsiz resimler,
• Çizimler,
• Çizelgeler,
• Grafikler,
• Posterler,
• Karikatürler.

Tasarımı ve üretimi diğer materyallere göre daha ucuz olan yansıtılamayan görseller eğitimin her kademesinde ve konusunda rahatlıkla kullanılabilirler. Dil eğitiminde soyut olayların ve anlatımların görsellerle sunulması öğrenmeye olumlu yönde katkılar sağlayabilir.

Hareketsiz resimler fotoğraf ya da fotoğraf benzeri görüntülerdir.

Bir durumu, bir olayı, bir nesneyi ya da bir öyküyü sıra ile göstermeye yarayan resimlerdir.

Grafik öğeler taşıyan ve bir olayı bölüm bölüm baştan sona anlatan çizimlerdir. Ders kitaplarının pek çoğunda bulunan çizimler durumları ayrıntılı olarak anlatabilme özelliğinden dolayı öğretimin başlangıç aşamasından değerlendirme aşamasına kadar kullanılabilir. Fotoğraflardan daha az ayrıntı içerdiği için her yaşta öğrenci tarafından kolayca anlaşılabilir.

Kronolojiler, miktarlar ve hiyerarşiler gibi soyut ilişki içeren durumların görsel olarak, anlaşılır bir biçimde sunulmasını sağlayan çizimlerdir. Çizelgeler ders kitaplarında oldukça fazla miktarda kullanılır. Aynı zamanda sınıf ve okul duvarlarında da zaman çizelgelerine sıklıkla rastlanır.

Grafikler sayısal verilerin görsel olarak ifade edilmesidir.

Dört tür grafik vardır:

• Bar diyagram,
• Histogram,
• Çizgi grafiği,
• Daire grafiği.

Dil eğitiminde öğrencilerin sınavlardan aldıkları notları, derse devam durumlarını vb. grafik haline getirip öğrencilere gösterebilirsiniz. Öğrencilerin yazdıkları komposizyonlardaki kelimeleri sayarak hangi kelimeleri daha az hangilerini daha çok kullandıkları belirleyip, kelime bilgisi durumlarını ölçerek onlara da gösterebilirsiniz.

Görsel imajların, yazılı metnin, rengin ve çizgilerin bir araya getirilmesiyle posterler oluşturulur.

Posterler farklı durumlarda eğitsel amaçlı olarak kullanılabilir. İnsan yaşamı için tehlikeli bölgelerde (yüksek voltaj bölgeleri vb.) uyarı amaçlı olarak kullanılabilir. Okulda düzenlenecek belirli toplantılardan ve etkinliklerden öğrencileri ve öğretmenleri haberdar etmek için kullanılır. Sınıf içinde, belirli cümle kalıplarını ve yapılarını öğrencilere hatırlatmak için posterleri kullanabilirsiniz. Öğrencilere farklı konuları vererek onlardan kendi posterlerini geliştirmelerini isteyebilirsiniz.

Ders sırasında öğrencilere göstereceğiniz karikatürler de onların anlayacağı düzeyde olmalıdır. Dersin ya da işlenen konunun ana fikrini anlatmada karikatürlerden yararlanabilirsiniz. İngilizce bir dergiden ya da kitaptan aldığınız karikatürleri öğrencilere yorumlatabilirsiniz.

Duyma ve dinleme birbirinden benzer gibi olsa da ayrı bir süreçtir. Duymak fizyolojik, dinlemek ise psikolojik bir süreçtir.

• Birincisi, ses şiddetidir. Ses şiddeti çok düşük ya da yüksek olabilir. Her iki durumda da sesi algılayan kişi duymada güçlük çeker. Bu durum da iletişim ve öğrenme sürecini zedeleyici bir etki yapar.
• İkincisi ise, tekdüze ya da monoton olarak tabir edeceğimiz bir ses düzeyidir. Sınıf içinde hep aynı tonda ve heyecansız olarak konuşan öğretmen, öğrencilerin algılamalarına olumsuz yönde etki yapar.
• Üçüncüsü ise dinleyenin soğuk algınlığı ya da fiziksel bir rahatsızlığı nedeniyle duymada güçlük çekmesidir. Duymada güçlük çeken insan dinlemede de güçlük çeker ve iletişimde bulamaz.

Radyonun eğitsel bir araç olarak kullanımı oldukça eskidir. Radyo, icadından bu yana eğitsel bir araç olarak kullanılmıştır. 1930’lu yıllardan başlayarak Kuzey Amerika’da okullar ve üniversiteler birbirlerine bir radyo ağıyla bağlanmışlardır. Radyo yayınlarıyla öğrencilerin eğitim seviyelerini yükseltmeye çalışmışlardır. Bu durum televizyonun yaygın olarak kullanıldığı yıllara kadar devam etmiştir. 1970’li yıllarda ise Nikaragua’da radyoyla matematik öğretimi denenmiştir. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi, İktisat ve İşletme Lisans öğrencileri için 2001-2002 yılında 80 saat yabancı dil, 10 saat Türkçe ve 13 saat Türk Dili ve Edebiyatı derslerinin yayınını Radyo 1 aracılığıyla gerçekleştirmiştir.

Radyonun avantajları:

• Radyo yayını, televizyon yayını gibi diğer araçlara göre oldukça ucuzdur.
• Radyo yayını oldukça geniş bir coğrafi bölgeden dinlenebilir.
• Radyo her yerde dinlenebilecek esnek yapıda bir araçtır. Radyoyla çeşitli dramalar anlatılabilir, müzik yayınları yapılabilir.
• Radyo yalnızca sesi ilettiği için dinleyenlerin hayal dünyasının gelişimine de yardımcı olur.

Radyo yayınları belirli zaman aralıklarında yapılmaktadır. Bu durum da dinleyenlerin zamanında radyoları başında olmalarını gerektirir. Bütçenin kısıtlı olduğu bazı eğitsel etkinlikler için radyonun kullanımı pahalı olabilir.

Ses kasetinin en önemli üstünlüklerinden biri üzerine basit bir işlemle kayıt yapılabilmesidir. Kayıt işlemi oldukça ekonomiktir. Kasetteki bilgileri kullanmak istemediğiniz zaman, bu bilgileri yine basit bir işlemle silerek üzerine başka bilgileri kayıt edebilirsiniz.

Kompakt diskin üstünlükleri:

• Ucuz oluşu,
• Kullanım kolaylığı,
• Yeniden üretimi,
• Okuma yazma bilmeyenler için uygun oluşu,
• Yabancı dil eğitimine uygun olması,
• Taşınabilir olması,
• Ders materyali olarak kolay hazırlanması,
• Hasara karşı dirençli olması.

• Zamanlama,
• Dikkatli izleyememe,
• Kolayca silinme.

Görsel işitsel araçlar hem sesi hem de görüntüyü beraber aktarmaya yarayan araçlardır. Film makinası ve hareketli filmler, video ve çokluortam özelliği olan bilgisayarlar görsel-işitsel araçlar sınıfında sayılabilir.