Yabancı Dil Öğretiminde Ders Materyali Geliştirme Etkinlikleri

Öğretimde kullanılan yöntem ve tekniklerin etkililiğini artırmak amacıyla çeşitli ders araç-gereçlerinden yararlanılabilir. Çünkü bu tür araç-gereçler öğrenci merkezli bir eğitime yönelik olarak öğrencilerin derse etkin biçimde katılmasını sağlayabilir. Materyallerin aynı anda birçok duyu organına hitap etmesi daha etkili ve kalıcı bir öğrenmeye olanak verir. Materyallerin geliştirilmesi oldukça zor ve kapsamlı bir süreçtir. Ancak, bu konudaki önemli noktalar bilinirse bu zorluk azaltılabilir. Materyaller tüm alanlarda etkili öğrenme sürecinde önemli bir role sahiptir.

Yabancı dil öğretiminde materyal kullanmanın önemi daha da artmaktadır. Çünkü yabancı dil öğretiminde hiçbir araç kullanılmadan konular açık bir biçimde aktarılamaz. Başka deyişle, verilmek istenen mesajlar tam anlamıyla düzenlenemez. Yapılan birçok araştırmada da yabancı dil öğretiminde ne kadar çok araç kullanılırsa o ölçüde öğrenci başarısında bir artış olduğu ortaya çıkmıştır.

Öğrenmede güdülenmenin önemli bir yeri vardır. Sınıfta kullanılan görsel araç ve materyaller dersi ilginç kılar ve öğrencinin ilgisini çeker. İlgi ise öğrenmeyi güdülenmede önemli bir etkendir. Ayrıca, etkili bir öğretim için öğrencilerin ilgisini çekmek ve bunu sürdürmek gerekir. Öğrencilerin, öğrenme durumuna gösterdikleri ilgiyi canlı tutabilmek için ise yenilik ve çeşitlilik durumlarından faydalanmak gerekir. Derslerde kullanılan materyaller derslere çeşitlilik getirerek öğrenme ortamını monotonluktan uzaklaştırır. Yabancı dil derslerinde kullanılan materyaller öğrencinin ilgisini öğretilen yapıdan çok o yapının anlamına yönlendirir. Dolayısıyla sadece yapı değil aynı zamanda o yapının anlamı da öğrenci tarafından öğrenilir. Bununla birlikte yabancı dil derslerinde kullanılan materyaller sınıfta kullanılan dili daha gerçek ve canlı kılar. Ayrıca, sınıfta kullanılan ana dilin minimum düzeylere inmesine olanak sağlar.

Yabancı dil öğretiminde materyal geliştirmede önemli olan noktalar aşağıdaki gibidir;

• Öğretim materyallerinin geliştirilmesinde öğretmen belli bir deneyime sahip olmalı, materyal tasarlama sürecini bilmelidir.
• Öğretmen öğretim materyallerinin neler olduğunu ve nasıl kullanılacağını bilmelidir. Özellikle materyal çeşitleriyle ilgili ayrıntılı olarak bilgiye sahip olmalıdır.
• Araçların yabancı dil bilgisinin öğretiminde öğrencilerin farklı duyu organlarına hitap edecek değişik boyutlarda düzenlenmesi gerekir.
• Materyallerin tasarlanmasında önemli noktalardan birisi öğretmenin öğrencilerin öğrenme özelliklerini tanımasıdır. Başka bir deyişle, öğrencilerin öğrenme stilleri ve öğrenme stratejileri hakkında bilgiye sahip olunmalıdır. Böylelikle öğrencilerin öğrenme özelliklerine uygun türde materyaller hazırlanabilir.
• Materyaller sadece öğretmen tarafından hazırlanmamalıdır. Öğrencinin düzeyine göre onların da düzenleyebileceği biçimde olmalıdır.
• Ayrıca, materyallerin hazırlanmasında olduğu kadar kullanmasında da öğrenci etkin rol almalıdır. Materyalle öğrenci ne kadar çok etkileşime girerse öğrenme düzeyi o ölçüde yükselecektir.
• Materyallerin basit, sade ve anlaşılır olmasına özen gösterilmelidir. Materyal öğrencinin düzeyine uygun olarak anlayabileceği düzeyde karmaşık öğelerden arındırılmış olmalıdır. Verilmek istenen mesajı yansıtabilmelidir.
• Materyallerin öğrenme amaçlarına göre düzenlenmesine dikkat edilmesi gereklidir. Çünkü amaçsız bir biçimde gerçekleştirilen hiçbir etkinlikten beklenen sonuç elde edilemez. Bu nedenle öğrenmeye yönelik olarak belirlenen amaçlar ve davranışsal amaçlar iyi bilinmeli ve materyaller buna uygun olmalıdır.
• Hangi materyallerin hangi amaçlara göre düzenlendiğinin belirlenmesi gereklidir. Her materyal aynı amaca yönelik oluşturulamaz.
• Materyal geliştirilebilir nitelikte olmalıdır. Farklı amaçlara hizmet edecek biçimde değiştirilebilmelidir.
• Ders ortamında gerektiğinde farklı ve değişik materyaller kullanılmasına özen gösterilmelidir. Çünkü bu tür materyaller öğrencilerin farklı uyarıcılarla karşı karşıya kalmasını sağlayacaktır.
• Tasarlanan materyallerin dayanıklı olmasına özen gösterilmelidir. Sadece bir kere kullanılacak biçimde düzenlenmemelidir. Başka bir deyişle, kolay yıpranacak, dağılacak malzemelerden oluşturulmamalıdır.
• Öğretmen materyal tasarlama ilkeleri hakkında bilgiye sahip olmalı ve hazırladığı her türlü materyalde bunları göz önüne alabilmelidir.

Hangi öğretim basamağında ve hangi yaşta olursa olsun yabancı dil öğretimine yönelik olarak öncelikle öğrenen merkezli olarak bir öğretim benimsenmelidir. Materyal geliştirme sürecinde önemli noktalardan birisi materyalin öğrencilerin kullanımına açık olabilmesidir. Eğer materyaller yalnız öğretmenlerin kullanabileceği biçimde düzenlenirse, bu materyalin etkileşime açık olması ilkesiyle çelişebilir. Bu nedenle öğrencilerin kullanımına uygun olmalıdır.

Öğrencilerle ilgili olarak üzerinde durulması gereken noktalar ise şunlardır:

• Öğrenci yabancı dili sevmelidir.
• Öğrencilerin yabancı dili konuşma, yazma ve dinleme becerilerini geliştirmeye çalışılmalıdır.
• Öğrencilerin farklı öğrenme stillerine sahip oldukları unutulmamalıdır. Bu stilleri karşılayabilecek çeşitlerde materyaller üretilmelidir.
• Öğrencilerin hangi yaş düzeyinde olursa olsun bilişsel, duyuşsal ve psikomotor gelişimleri göz önünde bulundurulmalıdır.

Ders materyali geliştirilmesinde ki temel aşamalar şunlardır;

• Materyal geliştirmede önemli aşamalardan birisi olan öğrencilere kazandırılacak olan amaçlar belirlenmelidir.
• Amaçların ne tür bir içerikle aktarılacağı belirlenmelidir.
• Amaçlara ve içeriğe uygun hangi öğrenme ortamlarının oluşturulacağı, hangi yöntemlerin ve tekniklerin kullanılacağı belirlenmelidir.
• Bu amaçlara, içeriğe ve düzenlenen öğrenme ortamlarına uygun materyaller tasarlanmalıdır.
• Tasarlanan materyallerin materyal hazırlama ilkelerine uygun olarak nasıl ve hangi araçlar-gereçler kullanılarak düzenleneceği belirlenmeli ve buna göre materyaller birleştirilmelidir.
• Materyal bir bütün duruma gelince amaçlara uygun olup olmadığının sınanması için bir ön deneme yapılmalıdır.
• Yapılan ön denemenin arkasından değerlendirme ölçütlerine göre materyalde görülen eksiklikler giderilmeli, materyal geliştirilerek uygulamaya hazır duruma getirilmelidir.

Özellikle belli konularda öğretilecek bilgileri daha etkili biçimde aktarabilmek için materyaller hazırlamak gerekli olabilir. Örnek; yabancı dil öğretiminde fiillerin birinci, ikinci ve üçüncü durumlarda aldıkları ekleri gösteren bir materyal hazırlanabilir.

Bazı kavramların, konuların öğretiminde öğretmenler çizime dayalı materyallerden yararlanabilirler. Bunların arasında, şekil, modeller ve diyagram bulunabilir. Örnek; yabancı dil öğretiminde zamanları anlatmak ya da herhangi bir kuralı öğretmek için flash (şimşek) kartlardan yararlanılabilir.

Çoğu zaman öğretmenin belli konularla ilgili olarak üç boyutlu materyaller yaratması da mümkün olabilir. Bu materyaller bireylerin çok sayıda duyu organına uyarıcı sunmaktadır. Örnek; yabancı dil öğretiminde öğretmenlerin yönleri anlatmak için üç boyutlu bir maket hazırlaması gibi.

Yabancı dil öğretiminde kullanılabilecek materyal türleri arasında yazılı materyaller, görsel materyaller, işitsel materyaller, görsel-işitsel materyaller ve üç boyutlu materyaller bulunmaktadır.

Yazılı materyaller arasında ders notları, çalışma yaprakları bulunmaktadır.

Görsel materyaller arasında resim ve grafikler, tepegöz saydamları, gerçek nesne ve modeller, şimşek kartlar, kuklalar yer almaktadır.

İşitsel materyaller arasında ses kasetleri bulunmaktadır.

Görsel - işitsel materyaller arasında televizyon programları, video kasetleri bulunmaktadır.

Öğretmen mimik, yüz ifadesi ve beden dilini kullanarak kelimelerin anlamlarını ya da durumları öğrencileri için görselleştirebilir ve öğrencinin anlamasına katkıda bulanabilir. Öğretmenlerin kendileri en önemli görsel materyal ya da kaynak olabilirler ve bunu mimikler, hareketler ve drama yani canlandırma yaparak gerçekleştirebilirler. Öğretmenlerin gerçek ya da büyük aktör ya da aktris olmalarına gerek yoktur fakat kendilerine güven duymaları ve hayal güçlerini kullanmaları gerekmektedir. Örneğin, öğrenci okuma metninde geçen ‘toothache’ kelimesini bilmiyor ve bunun anlamını öğretmenine soruyor. Bu kelimenin anlamını vermek için uzun açıklamalar yerine öğretmen bir pamuk parçasını ağzına alarak dişin şişmiş olmasını gösterebilir ve yine çenesinin altından başının tepesine doğru fiyonk ile bir eşarp bağlayarak acı ve ilinti sesleriyle bunun diş ağrısı anlamına geldiğini çok kolay ifade edebilir. Bu canlandırmaya biraz da abartı kattığı zaman bunu daha ilginç hale getirebilir. Öğrenciler öğretmene gülebilirler fakat bu şekilde öğrenme onlar için hem daha ilginç ve eğlenceli hem de kesinlikle daha kalıcı olacaktır.

Öğretimde kullanılacak birçok resim türlerinden birisi şimşek kartlardır. Şimşek kartlar bir kişiyi, bir objeyi ya da bir olayı sırayla gösteren ufak tablolardan oluşan resimler dizisidir. Yeni kelimelerin öğretimi ya da alıştırmalarında ya da dilbilgisi yapılarının öğretimi ve alıştırmalarında şimşek kartları kullanılabilmektedir. Şimşek kartları kelime ve sayılar için de kullanılabilmektedir.

Bilgi kartlarından biraz daha büyük olan kartlar ve kağıtlardır. Yazım, çizim, diyagram, şema ve şekiller içerirler.

• Görsel materyaller dersin herhangi bir aşamasında kullanılabilir; yeni bir dilbilgisi yapısını öğretirken, yeni bir konuyu sunarken, öğretilen yapının alıştırmaları esnasında ya da daha önceden öğretilmiş bir yapının tekrar gözden geçirilmesi gibi.
• Nitelikli olarak tanımlayabilecek görsel materyaller sadece bir defa kullanılanlar değil, aynı zamanda tekrar tekrar ve değişik öğretmenler tarafından da kullanılabilecek türden olanlardır.

Tepegöz projektörleri metin, çizim, grafik ve resim gibi önceden saydam bir materyal üzerine renkli ya da siyah-beyaz olarak hazırlanmış bilgilerin ekrana büyütülerek yansıtılması için ya da ders sırasında doğrudan üzerine yazılıp çizilerek gerektiğinde silinerek saydam bir yazı tahtası gibi kullanılabilen çok yönlü bir araçtır.

Dil öğretiminde kuklaların kullanım amaçları üç ana kategoride toplanabilir; birincisi öğretmen için, diğer ikisi de dil sınıflarındaki öğrencileri içindir. Bu kategoriler, şu şekilde açıklanmaktadır:

• Dildeki yeni yapıların sunumunda öğretmen tarafından kuklaların kullanımı,
• Rol alma ve canlandırma da kitap ya da hikâye kahramanlarının öğrenciler tarafından temsil edilmesi,
• Öğrenciye motivasyon ve dile gerçekçilik katmakta ve öğrenme işinde öğrencinin bizzat aktif olarak katılımının sağlanması.

Dil öğretiminde kuklalar, uzun ve sıkıcı açıklamalar yapılmasını, sınıfta ana dil kullanılmasını engelleyerek öğrencilere model olarak ne yapılmasının gösterilmesinde ve karşılıklı rol almalarda nasıl soru sorulacağını ve cevap verileceğini açık, net olarak öğrencilere aktarılmasını sağlar.

Kuklalar öğrenciler tarafından da kullanılabilir. Sözlü ifade ve iletişim de ilginç olanaklar sunabilirler. Kullanımları öğrenciler için kolay ve hızlıdır. Öğrenciler kitaplarından tanıdıkları kahraman ya da karakterleri kuklalar aracılığıyla canlandırabilirler.

Kuklalar öğrencilerin bizzat rol aldıkları zaman sıkılabilecekleri durumlardan kurtarabilirler. Örneğin, bir erkek öğrencinin bir kız karakterini ya da bir hayvanı canlandırması onun için utanç verici olabilir; ama bunu kukla aracılığıyla yaptığında, bu durum öğrencinin daha az sıkılmasını ve utanç duymasını sağladığı gibi öğrenci daha istekli bir şekilde ve farklı rollerde yer alabilir.

Öğrencilerin el becerilerini, el, göz koordinasyonlarını geliştirmek, kuklaları seslendirerek onları konuşturmak ve hedef dili pratik etmek.

Yabancı dil eğitiminde sınıf içerisinde sıkça kullanılabilecek bir resim türü olan bu kartlar basit bir materyal olmasına karşılık oldukça işlevseldir. Bunun nedeni anlatmak istenilen konuyu kısa sürede görsel olarak öğrencilere sunmasından kaynaklanmaktadır. Bunlar genellikle kartonlar üzerine, siyah beyaz ya da renkli boya kalemleri kullanılarak düzenlenebilir. Hazırlanacak kartlar birçok amaçla kullanılabilir. Ama bunun düzenlenmesinde yine öğretmene görev düşmektedir. Şimşek kartları öğretmen kendisi resim çizebildiği gibi dergilerden kestiği resimleri yapıştırarak da hazırlayabilir. Hangi davranışsal amaç için hangi tablonun kullanılacağı önceden belirlenmeli, aynı anda tabloların hepsi birden gösterilmemelidir.

Yabancı dil eğitiminde belirli konuların işlenişinde gerçek nesne ve modelleri kullanmak oldukça etkili olacaktır. Yabancı dil eğitiminde somut öğrenme öğrencinin kavramları ya da olayları kavraması açısından çok önemlidir. Özellikle öğretilen kavramlar ya da konular günlük yaşamda kullanılan Türkçeyle eşleştirilirse öğrencilerin bunu zihinlerine yerleştirmeleri daha kolay olacaktır. Bu materyaller öğretmen tarafından hazırlanabileceği gibi öğrenciler tarafından da hazırlanabilir ya da öğretmen ve öğrenciler birlikte de hazırlayabilirler. Öğrencilere mevsimleri anlatan bir materyal hazırlanabilir. Bu materyal öğrenciler tarafından uygulamalı olarak kullanılabilir.

Öğretimde ne kadar çok duyu organına hitap edilirse kullanılan araç - gerecin önemi bu ölçüde artar. Yabancı dil öğretiminde kullanılan görsel - işitsel materyaller arasında en yaygın olanlarından birisi video kasetleridir. Video ile eğitim somut öğrenme açısından oldukça önemli bir yere sahiptir. Video görsel-işitsel bir araç olup hem göze, hem kulağa hitap eder. Video eğitimde büyük gruplarla öğretim ve bireysel öğretim amaçlı kullanılabilir. Yabancı dil eğitiminde videonun çok önemli bir payı vardır. Video gerçek hayatın sınıf içerisinde en iyi şekilde sergilenmesini sağlar. Özellikle öğrenilen dilin özeliklerine göre verilmek istenen mesajlar video kasetleriyle düzenlenebilir. Böyle bir durumda öğrenciler yabancı dildeki cümlelerin kurulması, kelimelerin söyleniş biçimleri gibi temel ayrıntılara dikkatlerini yoğunlaştırabilirler. Daha çok kelime öğrenebilirler. Örneğin, yabancı dil eğitiminde bireylerin birbirleriyle tanışırken kullanacakları cümle kalıpları video kasetle öğrencilere aktarılabilir.