İNFAZ HUKUKU

Gözlem süresi altmış günü geçemez. Doğru cevap D’dir.

Hükümlünün kendisine verilen yiyecek ve içecekleri reddetmesi durumu için kullanılan terimin adı beslenmenin reddidir. Doğru cevap C’dir.

Bir davranışı, düşünceyi ya da uygulamayı haksız, yersiz ve/veya gereksiz bularak karşı çıkma ve reddetmeye protesto denir. Doğru cevap B’dir.

İntihar, insanın öz benliğine yönelmiş bir saldırı ve yok etme eylemidir. Doğru cevap C’dir.

Cezaevlerine özgü ayrı bir alt-kültür vardır. Doğru cevap C’dir.

Cezayı çekme, güvenlik ve iyileştirme programına uyma, sağlığın korunması kurallarına uyma ve bina ve eşyanın korunması hükümlünün yükümlülüklerindendir. Doğru cevap E’dir.

Hükümlülerin gözlem ve sınıflandırılması şu esaslara göre yapılır (CGTİHK m.23/1 a):
• Hükümlülerin kişisel özellikleri,
• bedensel, akli ve sağlık durumları,
• suç işlemeden önceki yaşamları, sosyal çevre ve ilişkileri, sanat ve meslek faaliyetleri,
• ahlaki eğilimleri,
• suça bakış açıları,
• hükümlülük süreleri ve
• suç türleri
belirlenerek, durumlarına uygun infaz kurumlarına ayrılmaları ve bunlara göre saptanacak infaz ve iyileştirme rejimi; gözlem, inceleme ve değerlendirme yöntemiyle çalışan
gözlem ve sınıflandırma merkezlerinde veya kapalı ceza infaz kurumlarının bu hizmete
ayrılan bölümlerinde yapılır.

Hukukumuzda hükümlüler şu gruplara ayrılır (CGTİHK m.24/1):
1. İlk defa suç işleyenler, mükerrirler, itiyadî suçlular veya suç işlemeyi meslek
edinenler,
2. Akli ve bedensel durumları nedeniyle veya yaşları itibarıyla özel bir infaz rejimine
tabi tutulması gerekenler,
3. Tehlike hâli taşıyanlar,
4. Terör suçluları,
5. Suç örgütlerine veya çıkar amaçlı suç örgütlerine mensup olan suçlular.
Hükümlüler ayrıca;
• yaşları,
• hükümlülük süreleri ve
• suç türleri
itibarıyla de gruplandırılır (CGTİHK m.24/2).

Ömür Boyu Hapis ve Diğer Uzun Süreli Cezalara Mahkum Olanların Cezaevi İdaresince Yönetimi Hakkında R (2003) 23 Sayılı Tavsiye Kararı
Ömür Boyu Hapis ve Diğer Uzun Süreli Mahkûmiyetin Zarar Verici Etkileriyle Başa
Çıkma
21. Ömür boyu hapis ve uzun süreli cezaların zarar verici etkilerini önlemek ve bunlarla
başa çıkabilmek için cezaevi idarecileri,
• mahkûmlara cezaevinin kuralları, rutin işleyişi ve mahkûmların hak ve ödevleri
hakkında bilgilendirmek için uygun koşulları oluşturmayı cezanın başlangıcında
veya gereğinde daha sonrasında sağlamaya,
• mahkûmların mümkün olduğunca cezaevindeki günlük yaşam hakkında kişisel
tercih yapmalarını sağlayacak fırsatlar yaratmaya,
• fiziksel, zihinsel ve duygusal uyarım için yeterli maddi koşullar ve olanaklar sunmaya,
• Cezaevindeki binaların, eşyaların ve dekorasyonun hoşa gidecek ve kullanıcıya rahatlık sağlayacak şekilde tasarlanmasını sağlamaya çalışmalıdırlar.
22. Aile bağlarının kopmaması için özel çaba gösterilmelidir. Bu amaçla
• mahkûmlar mümkün olduğunca ailelerine ve yakın akrabalarına en yakın cezaevlerine yerleştirilmelidir.
• mektuplaşma, telefon görüşmeleri ve ziyaretlerin mümkün olduğu ölçüde azami
sıklıkta ve gizlilik içinde yürütülmesi sağlanmalıdır. Bu tür bir düzenleme güvenliği tehlikeye atıyorsa veya risk değerlendirmesiyle riskli olduğu tespit edilmişse
söz konusu haberleşmeler, mektupların izlenmesi ve ziyaret öncesi ve sonrasında
aramalar gibi makul güvenlik tedbirleri eşliğinde yürütülebilir.
23. a. Gazete, radyo ve televizyon ile dışarıdan gelen ziyaretçilere erişim gibi bir dış dünya
ile olan diğer temasların geliştirilmesi teşvik edilmelidir.
b. Cezaevi iznine dair R(82) Sayılı Tavsiye Kararın’nda belirtilen ilkeler göz önünde
tutularak gerekirse refakat altında çeşitli cezaevi izinlerinin verilmesi için özel çaba
harcanmalıdır.

Beslenmenin Reddi
Beslenmenin reddi, açlık grevi şeklinde olabileceği gibi intihar ya da akıl hastalığı nedenlerinden biri ile de gerçekleşmiş olabilir. Bunu göz önünde bulunduran yasa koyucu 5275
sayılı CGTİHK m.82’de üst bir terim olarak “hükümlünün kendisine verilen yiyecek ve
içecekleri reddetmesi” terimini kullanmış olup bunu “beslenmenin reddi” şeklinde ifade
etmek de mümkündür. Ancak beslenmenin reddi nedenlerinden çoğunluğunu açlık grevlerinin oluşturduğu söylenmelidir.

Ret, bir şeyin bilinerek ve istenerek kabul edilmemesi olup iradi bir davranışı ifade etmektedir. Beslenmenin iradi olarak reddi ise iki sebebe dayanır: Protesto ve İntihar.

Muayene ve Tedavinin Reddi
Bir sağlık sorunu olup da muayene ve tedaviyi reddeden hükümlülerin sağlık veya hayatlarının ciddi tehlike içinde olması veya ceza infaz kurumunda bulunanların sağlık veya
hayatları için tehlike oluşturan bir durumun varlığı hâlinde isteklerine bakılmaksızın kurumda, olanak bulunmadığı takdirde derhâl hastaneye kaldırılmak suretiyle muayene ve
teşhise yönelik tıbbi araştırma, tedavi ve beslenme gibi tedbirler, sağlıkları ve hayatları için
tehlike oluşturmamak şartıyla uygulanır (CGTİHK m.82/3).

İntihar
İntihar, kişinin kendisini bilerek ve isteyerek öldürmesidir. İntiharda ölüm hızlı olabileceği gibi yavaş da gerçekleşebilir. Bu nedenle ölümün hızlı olması intiharın ayırıcı unsuru
değildir. Yine intihar kişisel ve aktif bir davranışla olabileceği gibi bireyin yaşamın tehlikelerine karşı sahip olduğu negatif ve pasif bir tutumla da olabilir. Psikiyatrik açıdan ise intihar insanın öz benliğine yönelmiş bir saldırı ve yok etme eylemidir. İntihar tamamlanmış
olabileceği gibi teşebbüs aşamasında da kalmış olabilir.
Cezaevi yaşamı ve uzun süre cezaevinde kalmak hükümlüde kişilik değişikliklerine
de neden olabilir: Kendini işine verememe, sosyal geri çekilme, depresyon, zarar verme
semptomları gibi.
Depresyon, hükümlüyü intihara sürükleyen en önemli etkendir. Bunun yanında sosyal sebepler, taklit ve telkin, acı, onursuz bir yaşam ya da yoksulluk gibi hâllerden kendini
koruma hissi ya da cinsel duygular hükümlüyü intihara yöneltebilir.İntihar tehlikesi öncelikle tutukluluk esnasında, tutuklanmanın şoku altında ortaya çıkan gelecek belirsizliği, terk edilmişlik ve yalnızlık duygusunun bir sonucudur. Bu yönüyle
intihar tehlikesindeki tutuklu ya da hükümlünün tek kişilik odaya değil müşterek odaya
konması gerekir. Öte yandan öldürme ve cinsel saldırı suçları gibi yüksek ceza beklentisinin de intihar girişimlerini artırmakta olduğu söylenmelidir.

Cezaevi Alt Kültürü ve Cezaevilileşme
Hiçbir ülkenin cezaevi yaşamı diğerine benzemez. Cezaevleri bulundukları toplumu ve
onun kültürünü yansıtır. Bununla birlikte cezaevlerine özgü, ayrı bir alt-kültürün varlığından da söz edilir. Gerçekten hükümlülük, cezaevlerinin kendine özgü koşulları nedeniyle bir alt kültür karşı düzeni, organizasyonu meydana getirir. Bu alt kültür, kendi âdet,
alışkanlık ve geleneklerinden hatta kendi dilinden oluşur

cezaevilileşmenin kuvvetli olduğu sonucuna götüren koşullar
şunlardır:
• Hapis cezasının uzunluğu ve onunla bağlantılı olarak cezaevi alt kültürünün uzun
süren etkisi
• Sağlam olmayan bir kişilik, kişilik zayıflığı
• İnfaz kurumu dışındaki kişilerle olumlu ilişkiler sürdürmede eksiklik
• İnfaz kurumunda bulunan gruba/gruplara uyuma hazır olma ve yetenek
• Diğer hükümlü ve grupların kurallarını itirazsız kabul etme
• Benzer arayışlara sahip diğer hükümlülerle ilişki
• Normal olmayan cinsel davranışlar ile talih oyunlarına hazır olma

HÜKÜMLÜNÜN HAKLARI
Cezaevlerindeki hükümlülerin bazı hakları kısıtlanmış olsa da hiçbir hakkı bulunmayan
kişiler olarak kabul edilmeleri de söz konusu olamaz. Nitekim 1982 Anayasası’nda kimsenin insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamayacağı
açıkça ifade edilmiştir. Benzer düzenleme AİHS m.3’te işkence, insanlık dışı veya onur
kırıcı ceza ve muamele yasağışeklinde ifade edilmektedir. O hâlde hükümlü ve tutuklulara
insanlık onuruna yakışır bir infaz sistemi oluşturulmalıdır.
Hükümlü hakları; savunma hakkı, özel hayat ve kişilik hakları, bilgi edinme hakkı,
keyfi-kötü muamele ve işkence görmeme hakkı, haberleşme hakkı, ayrımcılık yasağı, ibadet hakkı, sağlık hakkı, dış dünya ile bağlantı kurma hakkı, müdafi ile görüşme hakkı,
din ve inanç özgürlüğü, ifade özgürlüğü, bilimden yararlanma ve sanat hakkı, aileyle ilgili
hakları, haberleşme özgürlüğü, kanun yollarına başvurma hakkı şeklinde sıralanabilir.

HÜKÜMLÜNÜN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Cezayı Çekme, Güvenlik ve İyileştirme Programına Uyma
Hükümlü, hapis cezasının yerine getirilmesine katlanmak, bu amaçla düzenlenen infaz
rejimine uygun tutum ve davranışlar içinde bulunmak ve ceza infaz kurumunun güvenlik ve iyileştirme programlarına tam bir uyum göstermekle yükümlüdür. Buna göre her
ne amaçla olursa olsun, bilerek kendi yaşamlarını ve bedensel bütünlüklerini tehlikeye
düşürecek eylemlere girişmeleri, cezanın yerine getirilmesine katlanma yükümlülüğünün
ihlali sayılır.
Bu konuda “açlık grevi ve ölüm orucu” başlığı altındaki açıklamalara bakılmalıdır.
Sağlığın Korunması Kurallarına Uyma
Hükümlü, sağlığının korunması ve salgın hastalıkların önlenmesi için gerekli ve alınmış tedbirlere uymak, kişi sağlığı için tehlike doğuran durumları gecikmeksizin kurum yönetimine bildirmek, kendi ve içinde yaşadığı ortamın temizliğine uygun davranışlar göstermek zorundadır. Yine hem kendi hem de diğer hükümlülerin sağlığını tehlikeye düşürebilecek eylemlerden kaçınmakla yükümlüdür.
Bina ve Eşyanın Korunması
Hükümlü, barındırıldığı odayı, kurum binasını, yönetimce kendisine bırakılan şeyleri düzenli bir biçimde kullanmak ve bunlarla diğer kişilere ait eşyayı özenle korumakla yükümlüdür.

Hükümlü hakları; savunma hakkı, özel hayat ve kişilik hakları, bilgi edinme hakkı,
keyfi-kötü muamele ve işkence görmeme hakkı, haberleşme hakkı, ayrımcılık yasağı, ibadet hakkı, sağlık hakkı, dış dünya ile bağlantı kurma hakkı, müdafi ile görüşme hakkı,
din ve inanç özgürlüğü, ifade özgürlüğü, bilimden yararlanma ve sanat hakkı, aileyle ilgili
hakları, haberleşme özgürlüğü, kanun yollarına başvurma hakkı şeklinde sıralanabilir.

Hükümlülerin Çalıştırılması
Genel Olarak
Türk infaz hukukunda hükümlünün çalışma zorunluluğu bulunmaz. Gerçekten kurum hekimi tarafından ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı olduğu belirlenen meslek sahibi olmayan
hükümlüler ile meslek sahibi olan istekliler, kurum imkânları ölçüsünde belirlenen ücret
karşılığında atölye veya iş yurtlarında çalıştırılabilir (CGTİHK m.29/1).Kanımızca cezaevindeki düzen ve disiplinin sağlanması ve yeniden topluma kazandırılması bakımından
hükümlüye çalışma zorunluluğu getirilmelidir. Bu sebeple bu konuda idareye takdir yetkisi
verilmesi yerinde olmamıştır. Ancak mevcut infaz kurumlarında çalışma konusuyla ilgili
alt yapının bulunmaması böyle bir hüküm getirilmesine neden olmuştur.
Çalıştırmanın amacı, hükümlülerin salıverilmelerinden sonra yaşamlarını sürdürecek meslek ve sanatları öğrenmelerini sağlamak, çalışma ve üretme isteklerini geliştirmek
veya güçlendirmektir. Çalıştırmada hükümlünün yeteneği, becerisi, eğilimi, zihinsel ve
bedensel durumları göz önünde bulundurulur (CGTİHK m.29/2).
Öte yandan, açık ceza infaz kurumlarında bulunanlar ile kapalı ceza infaz kurumlarında bulunup da açık ceza infaz kurumlarına ayrılmaya hak kazanmış hükümlüler, kurum
dışındaki iş alanlarında çalıştırılabilir. Açık ceza infaz kurumlarında bulunanlar ceza infaz
kurumu görevlileri gözetiminde, kapalı ceza infaz kurumunda bulunanlar ise iç ve dış
güvenlik görevlilerince alınacak tedbirler altında çalıştırılır.
Çocukların Çalıştırılması
Çocuk hükümlülerin çalıştırılması yalnızca meslek eğitimine yönelik olur. Öğretim kurumlarına veya örgün eğitime devam eden çocuk ile genç hükümlüler, öğretim yılı içinde
atölye ve iş yerlerinde çalıştırılmaz (CGTİHK m.29/3). Öte yandan çocuk eğitimevlerinde
bulunan hükümlülerin, kurum dışında çalıştırılmaları sırasında kurum görevlilerinin gözetimi ve muhafazası aranmaz (CGTİHK m.30).
Kurum Hizmetinde Çalıştırma
Kurum yönetimi, cezasının en az bir yılını iyi hâlli olarak çekmiş bulunan hükümlüleri,
durumlarına uygun kurum içi hizmetlerde çalıştırabilir. Çocuk hükümlüler, kendi yaşam
alanları veya eğitsel amaçlar dışında çalıştırılamaz. Bununla birlikte hükümlü, yöneticilerin ve görevlilerin kişisel işlerinde çalıştırılamaz (CGTİHK m.31).
Ücret ve Sosyal Haklar
Çalışan hükümlülere ürettiklerinden elde edilen gelirden, çalışmaları karşılığı ücret ödenir ve bu hükümlüler sosyal haklardan yararlandırılır. Sosyal güvenlik kurumlarına tabi
olanlar ile bunların hak sahiplerine yapılan her türlü yardım ve giderler, kendi mevzuatları çerçevesinde ilgili sosyal güvenlik kurumunca karşılanır.

Cezaevi Alt Kültürü ve Cezaevilileşme
Hiçbir ülkenin cezaevi yaşamı diğerine benzemez. Cezaevleri bulundukları toplumu ve
onun kültürünü yansıtır. Bununla birlikte cezaevlerine özgü, ayrı bir alt-kültürün varlığından da söz edilir. Gerçekten hükümlülük, cezaevlerinin kendine özgü koşulları nedeniyle bir alt kültür karşı düzeni, organizasyonu meydana getirir. Bu alt kültür, kendi âdet,
alışkanlık ve geleneklerinden hatta kendi dilinden oluşur.
Cezaevlerinde geçerli olan alt kültürün önemli kurallarının şunlar olduğu ifade edilir:
• Başkalarının işine karışma, kendi işinle ilgilen.
• Soğukkanlı ol ve duygusal açıdan kendini kontrol et.
• Diğer hükümlülerden çıkar sağlamaya çalışma.
• Katı, dayanıklı ve güçlü ol, “erkek” gibi davran.
• Cezaevi idaresine karşı mesafeli ol.