OKULÖNCESİ EĞİTİMDE OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

Okulöncesi dönem çocuğun gelişiminin en hızlı olduğu dönemdir.

Okulöncesi dönemde ilköğretim için gerekli temel becerilerin kazanılması eğitimin daha sonraki aşamalarında çocukların akademik başarılarını artırmaktadır. Çocuklar okuma yazmayı öğrenmeye yönelik ilk önemli adımları yaşamlarının erken dönemlerinde atmaya başlar. Okulöncesi dönemde günlük yaşam içinde çocukların karşılaştığı olaylar ve çevredeki uyaranlar onların okuma yazma ile ilgili ilk bilgilerini kazanmalarını sağlar. Böylece, çocuk okuma yazmaya ilişkin pek çok deneyim kazanır.

Okulöncesi eğitimde okuma yazmaya hazırlık çalışmaları önemli bir yere sahiptir. Okuma yazmaya hazır olma, okuma yazmayı öğrenebilmek için gerekli olan bilgi, beceri ve alışkanlıklara sahip olmayı gerektirir. Çocuk bu hazırlığa, yeni öğreneceği bilgi, beceri ve tutumlar için temel oluşturacak ön öğrenmeleri gerçekleştirerek ulaşabilir.

İlköğretime ve okuma yazmaya hazırlık, altı yaş grubu çocukların gelişim alanlarının bütünüyle desteklenerek ilköğretim için gerekli becerilerin edinildiği bir süreçtir. Bu süreçte çocuğun bireysel gelişiminin, yeteneklerinin, çevreden edindiği izlenimlerin ve daha önceden öğrendiklerinin büyük etkisi vardır. Bu dönemde çocuğun bireysel gelişiminin desteklenmesi gerekir.

Okula hazır bulunuşluk kavramı yalnızca okuma yazmayı öğrenme anlamında kullanılmamalıdır. Okula hazır oluş, çocuğun bilişsel, fiziksel, sosyal ve duygusal alt yapısının okula başlama aşamasında ona yardımcı olması; gerekli bilgi ve becerileri kazanmasını kolaylaştırmasıdır. Okuma yazmaya hazır bulunuşluk düzeyi çocuklara sunulan zengin uyarıcılarla dolu çevreden, dil gelişimine yönelik etkinliklerden ve okuma yazmaya hazırlık çalışmaları ile ilgili olanaklardan etkilenmektedir.

Okuma yazmaya hazırlık çalışmalarının amaçları şunlardır:  El ve göz eş güdümü gerektiren belirli hareketleri yapabilme,  Sesleri ayırt edebilme, Konuşurken sesini doğru kullanabilme,  Dinlediklerini çeşitli yollarla ifade edebilme,  Görsel materyalleri okuyabilme,  Günlük yaşamda kullanılan belli başlı sembolleri tanıyabilme.

Dil alanında görsel materyalleri okuyabilme amacına yönelik olarak öğretmen, çocuklara gördükleri bir şekil ya da şemanın neye ait olduğunu, neyi gösterdiğini, çizgi ya da sütunların hangilerinin az ya da çok olduğunu açıklamaya yönelik etkinlikler yaptırabilir.

Psikomotor alanda yer alan amaçlardan biri el ve göz eş güdümü gerektiren belirli hareketleri yapabilme olarak ifade edilmiştir. Bu amacın gerçekleşmesine yönelik olarak öğretmen çocuklara yatay, dikey, dairesel çizgiler çizdirmek üzere çeşitli yönergeler verebilir.

Dil alanında yer alan sesleri ayırt edebilme amacına yönelik olarak öğretmen çocukların sesin ince kalın, yüksek alçak olma gibi özellikleri ile işitilen sesler arasındaki benzerlik ve farklılıkların neler olduğunu gösterebilecekleri etkinlikler düzenleyebilir.

Dil alanında yer alan konuşurken sesini doğru kullanabilme amacıyla ilgili olarak öğretmen, çocuklara çeşitli nefes açıcı alıştırmalar yaptırabilir. Bu alıştırmalar kapsamında; pipetle kâğıt parçalarını üfleme, pipetle su içinde üfleyerek kabarcık çıkarma, nefes alıp verme, çiçek koklama, ıslık sesi çıkarma gibi çalışmalar yer alabilir.

Dil alanında yer alan amaçlardan biri de dinlediklerini çeşitli yollarla ifade edebilmedir. Bu amacın gerçekleşmesine yönelik olarak öğretmen, çocukların konuştuklarını, kendisinin onlar için okuduklarını ya da anlattıklarını, film, video ve televizyon, izlerken işittiklerini ifade etmelerini sağlayacak etkinlikler düzenleyebilir.

Bilişsel alanda yer alan günlük yaşamda kullanılan belli başlı sembolleri tanıyabilme amacının gerçekleşmesine yönelik olarak öğretmen, çocukların yaş grupları dikkate alınarak seçilmiş logo, rakam, trafik işareti gibi bir takım sembolleri tanımalarını sağlayacak etkinlikler düzenleyebilir.

Okulöncesi eğitim kurumlarının amaçlarına ulaşması ancak çocukların gereksinimlerini karşılayan bir programla olanaklıdır.

Okulöncesi eğitim kurumlarında uygulanan eğitim programında çocukların okuma yazmaya hazırlık çalışmalarına ilişkin bilgi, beceri ve yeterliklerini geliştirmeye yönelik etkinlikler bulunmaktadır. Bu etkinlikler çocukların bilişsel ve dil gelişimine yönelik olanaklar sunmaktadır.

Okulöncesi dönemde çocukların okumayla ilgili davranışları genelde, çevredeki yazılara ilgi duyma biçiminde gelişir. Örneğin; çocuk kitaptaki resim ya da hikâyeleri anlamaya çalışır. Çocuk zamanla, çevresindeki yazılı materyallerle daha çok ilgilenir. Bu merakının sonucu olarak çocuk yazılı işaretleri algılamaya ve kendi adının içerdiği harfleri tanımaya başlar. Böylece, çocuğun kitaplara olan ilgisi artar ve çocukta kitap kavramı gelişir. Çocuk resimlere bakarak hikâye kitabını okur ve yazılı metni soldan sağa doğru doğru izlemeye başlar. Bildiği sözcükleri tanır ve yazılı metinde bildiği sözcüklerin seslerini çıkarmaya çalışır. Kitap okuma çalışmaları sırasında çocuklara söz hakkı vermek ve kitabı kendi sözcükleri ile ifade etmelerini sağlamak konuşma becerisinin gelişi açısından önemli bir etkinliktir.

Okulöncesi eğitim kurumlarında yapılan okuma yazmaya hazırlık çalışmalarının kapsamında işitsel ve görsel farkındalık, bellek, dinleme becerisi, sözcük tanımayı gerektiren etkinlikler yer almaktadır.

Okulöncesi eğitim kurumlarında yapılan etkinlikler çocuğun okuma yazmaya ilişkin becerilerinin gelişimi açısından önemlidir. Çocuklara sorular sormak, onlarla resimler hakkında konuşmak, neden-sonuç ilişkileri kurmalarını sağlamak, boyama, kesme, çizgi çalışmaları ve dilde dikkat yoğunluğu, problem çözme, ses (fonolojik duyarlılık) çalışmalarına öncelik vermek okuryazarlığın ön becerilerinin edinilmesinde önemlidir. Çocuklara okunan kitaplar farklı sözcükleri öğrenmelerini ve harfleri tanımalarını sağlar. Hikaye okuma sonrasında yapılan söyleşiler ya da okunan şiirler, söylenen bilmeceler, parmak oyunları çocuklar için sözel dilin gelişmesine yardım eder.

Uzmanların görüşleri doğrultusunda okuma yazmayı öğrenmenin özellikleri şöyle sıralanabilir:  Okuma yazmaya hazırlık yaşamın erken dönemlerinde başlar. Yazılı araç gereç bakımından zengin bir çevrede yaşayan çocuklar yazılı dili gözleme ve öğrenme olanağı elde ederler.  Okuma yazmayı öğrenme sözel dil ile uyum içinde gelişen bir süreçtir. Bu nedenle çocuklarını kitap okumaları, bir yetişkinin okuduğu kitabı dinlemeleri, kitapla ilgili duygu ve düşüncelerini açıklamaları için cesaretlendirilmeleri gerekir.  Okuma yazmayı öğrenme, çocuğun günlük yaşamında okuma yazmayı etkin olarak kullanması ile sağlanır. Bu nedenle öğretmenin günlük etkinlikler içinde çocukların yazıyı kullanabilecekleri çalışmalara da yer vermesi gerekir.  Okuma yazmayı öğrenme kitapla ilgili deneyimi artırır. Çocuğun anne baba ile paylaştığı hikâye okuma saatleri okuma yazmanın gelişiminde önemli rol oynar. Bu etkinlikler çocukların dil gelişimine katkı sağladığı gibi sosyal gelişimlerine de destek olur.

Okuma yazma çok yönlü ve karmaşık bir süreçtir. Okuma sembollerle sesler arasında ilişki kurulmasını ve yazılanlardan anlam çıkarılmasını içerirken yazma sembolün yazıya dönüşmesi için el göz eş güdümünün sağlanmasını gerektirir. Okulöncesi eğitimde okuma yazmaya hazırlık çalışmaları ile çocukların okuma yazma için gerekli temel becerileri kazanmaları ve okuma yazmanın işlevini anlamaları sağlanmaya çalışılır. Bu çalışmalar, okuma yazmaya hazırlık çalışmaları altında planlanabileceği gibi diğer etkinlikler (rutin etkinlikler, anadili etkinlikleri, fen ve matematik etkinlikleri vb.) sırasında da gerçekleştirilebilir.

Okulöncesi eğitimde gerçekleştirilen okuma yazmaya hazırlık çalışmalar:  Görsel algılama çalışmaları,  İşitsel algılama çalışmaları,  Dikkat ve bellek çalışmaları,  Temel kavram çalışmaları,  Problem çözme çalışmaları,  El becerilerini geliştirme çalışmaları,  Öz bakım becerilerini geliştirme çalışmaları,  Güven ve bağımsız davranış geliştirme çalışmaları.

Görsel algılama çalışmaları:  El göz eş güdümü,  Şekil zemin ayrımı,  Şekil sabitliği,  Mekânda konum,  Mekânsal ilişkiler.

İşitsel algılama çalışmaları:  Dinleme,  Konuşma,  Sesleri ayırt etme,  Seslerle nesneleri ya da nesne resimlerini eşleştirme.

Öğretmen çocuklardan sınıfta çift olarak bulunan oyuncaklar arasından seçim yapmalarını ister. Sınıftaki oyuncaklardan bir tane seçtirip bunu kutuya koymasını ister. Çocuklar tercih ettikleri oyuncakları kutuya koyduklarında, öğretmen çocuklardan arkalarını dönmelerini ve ellerini arkaya uzatarak dokundukları oyuncağı tanımalarını, daha sonra da bu oyuncağın bir eşini bulup getirmelerini ister. Böylece çocuk sayısı kadar oyuncak çifti sınıfın ortasında toplanmış olur. Çalışmanın sonunda öğretmen oyuncakları sınıfın herhangi bir yerine koyabileceklerini söyler. Hangi oyuncakların geldiğini, kimin hangi oyuncağı getirdiğini söyleyerek hatırlatma çalışması yapar. Bu hatırlatma çalışmasından sonra, öğretmen çocuklardan evden getirdikleri oyuncakları sınıfın ortasına getirmelerini ve aynı oyuncaklarla sınıflandırmalarını ister.

Öğretmen çocukların sayılarını da dikkate alarak büyük Kraft kâğıtlarını birbirine yapıştırarak büyük bir kâğıt elde eder. Kâğıda büyük, ilginç bir şapka çizilmiştir. Şapkanın çizgilerinin bazı yerleri kesik çizgilerden, bazı yerleri sık aralıklı noktalardan ya da seyrek aralıklı noktalardan oluşmuştur. Öğretmen çocukları kâğıdın etrafında toplar. Çocukların ellerinde pastel boyalar bulunmaktadır. Her çocuk şapkanın istediği yerindeki çizgileri ve noktaları tamamlayarak, şapkanın istediği kısmını boyar. Çalışma sona erdiğinde, öğretmen çocuklara böyle büyük bir şapkayı kimin giyebileceğini, kendileri giymiş olsalardı nasıl görüneceklerini hayal etmelerini ister. Çocuklarla kurdukları hayaller hakkında konuşur.

Okulöncesi eğitimde okuma yazmaya hazırlık çalışmalarında çeşitli kavramların öğretildiği etkinlik örneklerine de yer verilmektedir. Bu etkinliklerde amaç çocuklarda simgesel algılama, yorumlama ve anladığını ifade etme becerisini geliştirmektir. Okulöncesi eğitim kurumlarının görevi çocuğa ilköğretime başlamadan erken yaşta okuma yazma öğretmek değil, ona ilköğretimde okuma yazma öğrenmesine yardımcı olacak kavramları ve becerileri kazandırmaktır.

Okulöncesi dönemde öğretmene çok önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir. Bu görev ve sorumluluklardan kimileri şöyle sıralanabilir: Öğretmen;  İlköğretim birinci sınıfta çocukların sahip olmaları gereken yeterlikleri göz önünde bulundurarak okuma yazma etkinliklerini tüm yıla yayılacak çalışmalar biçiminde planlamalıdır.  Hazırladığı plan çerçevesinde çocuklara kalemi düzdün tutma ve el yazısı yazmaya hazırlayıcı doğru çizgi çalışmaları yaptırmalıdır.  İlköğretimdeki okuma sistemini inceleyerek uygulanacak ses çalışmalarını doğru biçimde planlamalıdır.

Öğretmenlere çocuklara yönelik yaptığı etkinlikler sonrası bazı görev ve sorumluluklar düşmektedir. Bunlar:  Öğretmen, tüm gelişim alanlarına yönelik etkinliklerde olduğu gibi okuma yazmaya hazırlık çalışmalarında da çocukları birçok teknikle değerlendirerek aileler için gelişim raporları hazırlamalıdır.  Öğretmen, çocukların gelişimini düzenli aralıklarla değerlendirmeli ve sonuçları planlama çalışmalarına yansıtmalıdır.

Okulöncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenler okuma yazmaya hazırlık çalışmaları çerçevesinde çocukların harfleri tanıyabilecekleri, bu harflerin seslerini duyup anlayabilecekleri ve harf yazmaya hazırlık için çizgi çalışmaları yapabilecekleri zengin bir eğitim ortamı oluşturabilirler.

Öğretmen serbest zaman etkinliklerinde kullanılmak üzere sınıfın farklı köşelerine kâğıt, kalem, kitap, kartlar ve boş sayfalar bırakabilir. Çocuklar kalemi kullanarak bu kartları ya da boş sayfaları karalamaları için cesaretlendirebilir. Kitap köşesine çocukların alıp inceleyebilecekleri farklı bilgi kitapları, hikâye kitapları, farklı kültürleri tanıtan kitaplar ve dergiler bırakabilir.

Öğretmen okuma yazmaya hazırlık çalışmalarını çocukların gelişim özelliklerini, bireysel farklılıklarını ve ilköğretim için gereksinim duydukları yeterlikleri düşünerek planlamalıdır.

Öğretmen sınıfta okuma yazmaya hazırlık çalışmalarını destekleyecek bir eğitim ortamı oluşturmalı, farklı etkinlik ve araç gereçlerle çocukların temel becerileri kazanmalarına yardımcı olmalıdır.

Çocukların okul kadar evde de kitap ile zaman geçirmesi önemlidir. Öğretmen ailelere çocukların yaşlarına uygun bir kitap listesi gönderebilir. Bunun dışında öğretmen çocukların okuma yazmayla ilgili becerilerine ilişkin bilgilerini ailelerle paylaşmalıdır. Ailelerin sunacağı destekleyici ortam çocukların okuma yazmaya ilişkin becerilerinin gelişimine katkıda bulunur. Bu nedenle okuma yazmaya hazırlık çalışmalarının planlanması ve uygulanmasında aile ile işbirliği yapılması çalışmaların amacına ulaşmasına katkı sağlayacaktır.