OKULA HAZIRLIK BULUNUŞLUK VE İLKÖĞRETİME HAZIR BULUNUŞLUK İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR

Okula hazır bulunuşluk çocuğun tüm gelişim alanlarındaki temel bilgi ve becelerilerle donanmış, kendine güvenen, kendisi ve çevresiyle barışık bir biçimde duygusal karışıklığa uğramadan ilköğretime başlaması ve ilköğretimdeki etkinliklere ilgi ve istekle katılabilmesi olarak tanımlanabilir.

hackray hazır bulunuşluğu her türlü öğrenme için hazırlıklı olma zamanı noktasını önemseyerek bu kavramı tanımlamıştır. Havihhurst ise öğretilebilen an kavramına dayanarak hazır bulunuşluğu tanımlamaktadır. Anthony öğrenmede gerekli olan tüm özelliklerin toplamı kavramına dayanırken Merritt okumaya hazırlıklı olma yönünden ele almaktadır. Başaran hazır bulunuşluğu olgunlaşma ve bir iş için gerekli ön yeterlilik olarak ele almaktadır. Katz hazır bulunuşluk kavramını okumayı öğrenmeye hazırlık anlamında kullanmaktadır. Son olarak Yavuzer ise bu kavramı okula başlamanın zihinsel, bedensel, duygusal ve sosyal açıdan bir hazırlıklı oluşu olarak tanımlamaktadır.

Hazır bulunuşluk bir çocuğun okula uyumunu kolaylaştırmaktadır. Uyum süreci kolaylaştığı için çocuk geçiş esnasında duygusal sorunlarla karşı karşıya kalmaz. Çocuğun ilköğretimin gerektirdiği temel bilgi ve becerilerle okula başlaması çocuğun kendine güveninin artmasını sağlar. Kendine güvenen bir çocuğun çevresiyle olan iletişimi sağlıklı olur. İçinde yer aldığı toplumda çocuğun kendini kabul ettirmesini kolaylaştırır. Kendini var olduğu topluma kabul ettirmiş bir çocuk hem okul hem de kendi yaşamıyla barışık olur. Çevresindekilerle sevgi ve saygıya dayalı sağlıklı ilişkiler kurar.

Bu kavram bir çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve dilde gelişimini kapsayan bilgi ve becerilerin hepsini çatısı altına almaktadır.

Hazır bulunuşluğu etkileyen etmenler dört ana başlık altında sınıflandırılabilir. Bu etmenler; zihinsel, duygusal, fiziksel ve sosyal etmenler olarak sınıflandırılmaktadır.

Bir çocuğun hazır bulunuşluğnu etkileyen etmenler; yaş, sağlıklı ve normal bir beden gelişimine sahip olması, görme ve işitme açısından sağlıklı olması, vücudunu kontrol edebilmesi, dik durabilmesi ve dengeli hareket etmesi olarak sıralanabilir.

Hazır bulunuşluk ile ilgili fiziksel etmenlerden yaş çocukların ilköğretimde okula başlamalarında bir ölçüt olarak ele alınmaktadır. Ancak bu ölçüt ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Aynı zamanda yaş ölçütünü sağlayan bir çocuk okul için hazır bulunmayabilir. Bu nedenle hazır bulunuşluk ile ilgili değerlendirmenin yapılabilmesi için diğer etmenlerde göz önünde bulundurulmalıdır.

Bir çocuk bedenen sağlıklı ve normal bir gelişime sahip ise okula hazır hissetme durumu olumlu etkilenecektir. Sağlıklı olmayan örneğin görme ve işitme açısından sorunları olan bir çocuk iyi görmediği veya işitemediği için öğretmenin ifadelerini anlamayacaktır ve bulunduğu okul ortamına uyum sağlaması zorlaşacaktır.

Zihinsel etmen kavramının bileşenleri; heves, merak, verilen görevi yerine getirme, arzu, mizaç, kültürel yapı ve değerler olarak sıralanmaktadır.

Zeka pek çok kişi tarafından farklı olarak tanımlanmaktadır. Bu kavramla ilgili birkaç tanıma değinilecek olursa zeka değişik bilgi grupları arasında ilişkileri görüp bu ilişkileri yeni uygulama yeteneği olarak tanımlanabilir veya okuduğunu anlama, bundan sonuç çıkarma yeteneği olarak tanımlanabilir.

Thorndike, Thurstone ve Guilford zekanın tek boyutlu bir yetenek olmadığını ileri süren ilk bilim adamlarıdır.

Thorndike, Thurstone ve Guilford göre insanı yaşamında başarılı kılan değişik becerileri göz önüne alan daha kapsamlı, yaşamla iç içe üç boyutlu bir yetenek olarak ele almışlardır.

Gardner; kişileri farklı kılan yaşamda karşılaştıkları sorunları çözmeye ya da kendileri ve toplum için yararlı, değerli bir şeyler ortaya koymalarına yarayan ve toplum içinde bir değeri olan değişik yetenekleri de zekâ olarak adlandırmaktadır.

Zeka gelişiminde kalıtım, çevresel koşullar, toplumsal özellikler, değerler, kısıtlayıcı yaşam deneyimleri gibi faktörler etkili olabilmektedir.

Hazır bulunuşluk üzerinde etkili olan zihinsel etmenler zeka ve bu zekanın gelişiminde etkili olan etmenler ile dil becerisi sıralanabilir.

Alıcı dil ve ifade edici dil önemli dil becerilerindendir. Dil öğretmenini dinlemek ve yönergeleri yerine getirmek alıcı dil olarak tanımlanabilir.

Öğretmen ve arkadaşlarla düzgün bir biçimde konuşmak ve sözel iletişim kurmak için gerekli olan dil becerisi ifade edici dil olarak tanımlanmaktadır.

Çocuğun kendini nasıl gördüğünü, başkalarının duygularını anlama ve kendi hislerini değerlendirip ifade etme yetenekleri duygusal etmenler olarak ele alınır.

Çocuğun kendi yaşıtlarına ve diğer insanlara rahatça yaklaşması ve öğrenme konusunda gösterdiği isteklilik duygusal olarak sağlıklı olduğuna işaret edebilir.

Aile ve yaşadığı ortamla ilgili ekonomik koşullar, oyun ve sosyal deneyim olanakları, evdeki sözel iletişim ortamı, okuma yazmaya karşı ailenin tutumu ve evdeki ortam, ailenin okula karşı tutumu ve çocuğun aile içindeki iletişiminin sağlıklı olması gibi unsurlar sosyal ve çevresel etmenler kapsamında bir çocuğun okula hazır olma durumunu etkilemektedir.

Bir çocuğun ilköğretime geçişinde bazı fiziksel gelişime yönelik becerilerin edindirilmesi gerekmektedir. Bu beceriler ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:  Beden dengesini sağlama çalışmaları o Dengeli yürüme, koşma o Beden dengesini koruma  Eş güdümlü hareket etme çalışmaları o Engeller karşısında hızlı ve çabuk hareket etme o Vücudun organlarını eş zamanlı olmasını sağlama  El göz eş güdümü ve ince motor becerilerine sahip olma çalışmaları o Nesneleri manipüle etme o Kalemi düzgün tutma o Çizgileri Birleştirme o Çizgileri kopya etme o Bazı şekilleri sayıları ve harfleri kopyalama

El göz eş güdümü ilköğretime başlamadan bir çocuğun okuma yazma öğrenirken kullanacağı en önemli yeterliliktir. Bu eş güdümü sağlamak için ise bir çocuk okula başlamadan kesme, yapıştırma, karalama, ayırıp birleştirme gibi etkinlikleri yapması gerekmektedir.

Zihinsel gelişimle ilgili temel beceriler, dikkat ve bellek becerileri, matematiksel becerileri, bilimsel düşünce becerileri olarak sıralanabilir.

Dikkat psiko-fizik enerjinin bir nokta üzerinde toplanması olarak tanımlanabilir. Yani gözlerini bir noktaya dikme, bazı kasların büzülmesi ve gevşemesi, bir nesneyi ya da olayı tam anlamı ile kavramak için kişinin hazır duruma gelmesidir.

Bellek beynin ilgili bölümleri tarafından uyaranların algılanması, saklanması ve gerektiğinde tekrar hatırlanarak kullanılma sürecini düzenleyen yetenek olarak tanımlanabilir.

Dikkat ve bellek becerilerini geliştirmek amacıyla ev ve okul çevresinde aşağıdaki çalışmalar yapılabilir:  Ev ve okul çevresinde gördüklerini söyleme  Eksik olan nesneleri fark etme  Farklı benzer ve ortak özellik taşıyan şekil ve nesneleri ayırt etme  Çevresel değişiklikleri tanımlama  Beş duyusunu kullanma ve geliştirme

Bellek ve hatırlama çalışmaları kapsamında aşağıdaki çalışmalar yapılabilir:  Dikkatle dinleme  Dinlediği öykü ile ilgili temel ögeleri söyleme  Dinlediği öykünün sonunu tahmin etme  Bilmece, tekerleme söyleme ve şiir okuma  Arka arkaya söylenen birkaç cümle, sayı ya da nesneyi aynı sıra ile tekrar etme  Gösterilen resim ya da şekilleri sırası ile söyleme  Bir süre dikkatle bakılan resim ya da nesneyi bakmadan anlatma  Ev adresi, ev telefonu ve okul adresi gibi bilgileri ezberleme

Matematik becerisini geliştirme amacıyla yapılan çalışmalar şu şekilde sıralanabilir:  Betimleme çalışmaları  Bir nesnenin bir ya da birkaç özelliğini fark etme  Fark ettiği özellikleri söyleme  Örüntüleme çalışmaları  Nesnelerin dizilişlerini değiştirme  Farklı dizilişleri betimleme  Nesnelerle yeni bir örüntü oluşturma  Kıyaslama çalışmaları  Nesneleri yan yana koyarak kıyaslama yapma  Bire bir eşleyerek iki kümenin denkliğini bulma  Eşitleme çalışmaları  Nesneleri benzer özeliklerine göre eşleştirme  Aynı sayıda nesneye sahip kümeler oluşturma  İki grup nesneyi bire bir eşleştirerek eşit kavramını kazandırma  Birleştirme ve ayırma çalışmaları  Nesnelerle artırma yapma  Nesnelerle eksiltme yapma  Kümelerin içine nesne ekleyerek ya da çıkartarak yeni kümeler oluşturma  Sınıflama  Nesneleri renk, şekil, doku ya da farklı özelliklerine göre gruplara ayırma  Verilen farklı nesnelerle yeni gruplar oluşturma  Sıralama  Nesneleri uzunluk, ağırlık ve renk tonu gibi özelliklerine göre dizme  Bir özelliğe göre sıralanmış olarak verilen nesneleri başka bir özelliğe göre yeniden dizme  Sembol kullanma  Rakamları tanıma  Rakam yazma  Grafik çizme  Şekil grafik ya da resimdeki sembolleri söyleme  Geometriyi anlama  Açık kapalı kavramlarına doğru tepki verme  İçinde dışında kavramlarına doğru tepki verme  Nesneleri istenen konuma yerleştirme  Temel geometrik şekilleri tanıma  Gösterilen geometrik şekle benzer nesneleri bulma

Bilimsel düşünme becerilerini geliştirmek için olay ya da nesneye odaklanma, olay ya da nesnenin özelliklerini belirleme, neden sonuç ilişkisi kurma ve gözlem sonuçlarını açıklama gibi gözlem çalışmaları yapılabilir. Basit deneyler yapma, denemeye istekli olma, deneme ve deney malzemelerinde uygun olanı kullanma gibi deneyerek ve yaparak öğrenme çalışmaları yapılabilir. Sorun çözme çalışmaları kapsamında sorun çözme, çözüm yolları bulma, sorunu çözemediğinde nedenleri tahmin etme gibi çalışmalar yapılabilir. Olay ya da durumun bütününden parçalarını tahmin etme, ya da olay veya durumun parçalarını bir araya getirerek bütünü oluşturma çalışmaları olarak tümevarım ve tümdengelim düşünme çalışmaları yapılabilir.

Duygusal bakımdan okula hazır bulunuşluk için geliştirme çabaları için duyguları tanıma ve ifade etme çalışmaları, başkalarının duygularını anlama, başkalarının duygusal tepkilerini izleme, kendini o kişinin yerine koyarak duyguları anlamaya çalışma çalışmaları olarak empati kurma çalışmaları yapılabilir. Duyguları sözel olarak ifade etme ve duygularını ifade ederken uygun yollar kullanma gibi duygusal tepkileri kontrol etme çalışmaları yapılabilir.

Dil becerilerini geliştirmek amacıyla sözcükleri telafüz etme, sesini tonunu, hızını ayarlama, aynı sesle başlayan biten sözcükler üretme gibi okumaya hazırlık çalışmaları ve kitapları incelerken yazılara dikkat etme, çeşitli çizgiler çizme, adını yazma, yazıların haf ve sözcüklerden oluştuğunu anlama gibi yazma çalışmaları yapılarak dil becerilerinin gelişimi sağlanabilir.

Bir çocuğun sosyal gelişimini geliştirmeye yönelik olarak okul, nezaket ve yeni bir gruba uyum sağlama çalışmaları yapılabilir. Okulla ilgili olarak paylaşma, yardımlaşma, iş birliği yapma, sorumluluk alma ve yerine getirme ile ilgili çalışmalar yapılabilir. Teşekkür etme, günaydın iyi akşamlar vb. ifadeleri kullanma, rica ederek bir şey isteme gibi nezaket kuralları ile ilgili çalışmalar yapılabilir. Öğretmeni ve arkadaşlarıyla ile iletişim kurma, değişik arkadaşlarla oynama, alınan kararlara katılma gibi yeni bir gruba uyum sağlama çalışmaları yapılabilir.

 Çocuğun öztakım becerilerini geliştirmek için: Ellerini ve yüzlerini uygun biçimde yıkama, saçını tarama, dişini fırçalama, tuvalet gereksinimine yönelik işleri yapma, temizlik malzemelerini doğru kullanma gibi temizlikle ilgili çalışmalar  Elbiselerini giyme, çıkarma, çıkardıklarını katlama, ayakkabılarını giymek gibi giysilerini yardımsız olarak değiştirme çalışmaları  Koşarken kendisine dikkat etme, dengeli koşma ve yürüme, okula giderken trafik kurallarına uyma gibi kendini kaza ve tehlikelerden koruma ile ilgili çalışmaları yapması gerekmektedir.