İLKÇAĞ FELSEFESİ

Platon, en önemli ilk çağ felsefecilerinden biridir. Tarihteki ilk akademik kurum
olan Akademi’yi kurduğu için felsefi düşünceleri kurumsal bir şekilde yeni nesillere öğretilmiştir.

Platon’un Akademi’si, sabit binaları, mekânı ve dolayısıyla kurumsal yapısı olan bir öğretim aktörüydü. Akademi’de felsefe, matematik, diyalektik ve müzik dersleri verilirdi. Akademi’nin tek hocası Platon değildi. Tüm bunları bir arada düşündüğümüzde Akademi’yi önemli kılan özelliklerini şöyle sıralayabiliriz: İlk olarak, Akademi Platon’un kişisel gayretleri ile kurulmuş bir kurumdu. İkinci olarak Akademi, Platon’un ölümünden sonra da faaliyetlerine devam etmiş, dolayısıyla bir tarihsel devamlılık arz etmişti. Üçüncü olarak Akademi, sabit bir kurumsal mekân özelliği gösterdiği için bir tür yükseköğretim kurumu niteliği kazanmıştı. Günümüzde yükseköğretim kurumlarının tarihinden söz edilirken Platon’un Akademisinden öyle veya öyle söz edilmektedir. Akademi, pek çok önemli öğrenci yetiştirmiştir. Bunlar arasında en çok bilineni Aristoteles’dir.

Platon’a ait olan ve orijinalleri bugüne kadar gelen eserlerinin isimleri şöyledir: Ion, Charmides, Hippias I ve II, Laches, Lysis, Euthyphro, Euthydemus, Gorgias, Protagoras, Apology (bu eser Sokrates’in Savunması olarak da bilinir ve yazı tekniği açısından tam anlamıyla bir diyalog sayılmaz), Crito, Phaedo, Menexenus, Meno, Symposium, Phaedrus, Devlet, Theaetetus, Cratylus, Timaeus, Critias, Sofist, Politicus, Philebus, Parmenides, Yasalar ve Epinomis. Bu eserlerin çoğu (Devlet, Yasalar, Symposium ve Apology gibileri hariç) adlarını eser içerisindeki diyaloglarda konuşan karakterlerden aldığı için bu isimler Türkçeye tercüme edilmez.

Parmenides adlı diyalogun girişinde, Zenon ile Sokrates arasında geçen bir diyaloga yer verilir. Diyalogda Zenon, Atina’ya ilk gez getirdiği bir kitabını seslice okumaktadır. Kitap okuma etkinliği bittikten sonra, kitapta geçen tespitlerle ilgili olarak Sokrates ile Zenon arasında diyalog başlar. Söz konusu diyalogda, Platon’un varlık anlayışı, “formlar” ve “teklik-çokluk” kavramları ile birlikte ortaya çıkar.

Devlet adlı eserinde Platon, bilginin nesnesinin sonsuz Varlık yani “formlar” olduğunu, buna karşılık doxa’nın nesnesinin ise duyulara konu olan varlıklar ve değişim olduğunu söyler. Başka türlü söylersek bilginin (episteme) konusu Varlık, kanaatin konusu ise varoluş (yahut ‘oluş’)tur. Böylece Meno’da epistemolojik bir karşıtlıkla ortaya atılan bilgi ve kanaat, Devlet’te ontolojik bir zemine taşınır.

Ruhun ölümsüz olduğu ve bir bedenden başka bir bedene geçtiği düşüncesini Pythagoras ortaya atmıştır. Platon bu düşünceyi daha ileri götürmüş ve kimlik, hayatta kalma, dirilme ve ruhun bedenden ayrılması fikirlerini geliştirmiştir. Hatta Platon’a göre ruh, bir bedenden ayrıldıktan sonra insan bedenlerine yerleşebileceği gibi, insan harici bedenlere de yerleşebilir.

Platon, Sokratik diyaloglarında erdemin bir kaç farklı çeşidinden söz eder: Cesaret, ölçülülük, dindarlık, bilgelik ve adalet.

Platon’un estetik ile ilgili görüşlerini derli toplu bir şekilde ifade eden yegâne eseri yoktur. Başka bir deyişle onun estetik hakkındaki görüşleri, eserleri arasında dağınık halde bulunur. Yine de, onu “felsefî estetik görüşünün büyük kurucusu” olarak gösterenler için bu önemli bir sorun sayılmaz. Özellikle şu eserlerinde Platon’un estetik hakkındaki görüşlerinin özünü bulmak mümkün: Politicus, Devlet, Sofist, Yasalar, Ion, Phaedrus ve Symposium. Bu eserlerinde Platon’un estetik ile ilgili felsefesi, şu esaslar üzerinde ve temalar etrafında şekillenir:
• Temelinde “ölçü” (veya “ölçüm”) olan zanaat (techne),
• Taklide dayalı olan sanat (mimesis),
• Şiirsel yaratıcılığın temel şartı olarak görülen coşku,
• Erotik delilik ve bunun güzellikle ilişkisi.

Platon’un siyaset ile ilgili görüşlerini ihtiva eden başlıca üç eseri vardır: Devlet (ideal devlet), Devlet Adamı (Politicus) ve Yasalar (Nomoi).

Platon’un Gorgias, Phaedo, Devlet ve Phaedrus eserlerinde bahsettiği mitolojik anlatılara bakıldığında, insan ruhunun belirli bedenlerde var olmasının öncesinde ve o bedenler yok olduktan sonra da varlığını koruduğunu görüyoruz. Dolayısıyla Platon’un ruh ile ilgili düşüncesinde örtülü bir şekilde şu varsayım hâkimdir: Ruhun belirli bir zamanda belirli bir bedende yerleşik olması, onun bu bedenden önce ve sonra da var olmayı sürdürdüğünü düşünmemize engel olmamalıdır.