İLKÇAĞ FELSEFESİ

Platon’un Akademi’si, tarihteki ilk üniversite olarak kabul edilir.

Akademi’de felsefe, matematik, diyalektik
ve müzik dersleri verilirdi

Platon’un bilgi anlayışı ile ilgili önemli bir noktayı, onun Phaedo adlı eserindeki şu sözü özetlemektedir:“Bilmek, hatırlamaktır”.

Platon’un ruh hakkındaki görüşlerini dolaylı argümanlarla ortaya koyduğu metinlerden biri Phaedrus’dur.

Ruhun ölümsüz olduğu ve bir bedenden başka bir bedene geçtiği düşüncesini Pythagoras ortaya atmıştır.

Platon’un erdemlilik göstergesi olarak ortaya koyduğu diğer iki kavram dindarlık ve adalettir. Bu iki kavram, Euthyphro adlı
diyalogda tartışılır (bu diyalog için de bkz. Cairns,
1980, s. 169-185).

Platon, iyi şeyler arasında hiyerarşik bir sıralama yaparken hazza en son
sırayı verir. Bu hiyerarşik şemaya göre ilk sırada ölçülülük, ikinci sırada güzellik, üçüncü sırada akıl, dördüncü sırada bilgi ve beşinci sırada haz gelir.

Platon’un siyaset ile ilgili görüşlerini ihtiva eden başlıca üç eseri vardır: Devlet (ideal devlet), Devlet Adamı (Politicus) ve Yasalar (Nomoi).

Platon, örneğin asker
sınıfından birilerinin, uygun özellikler taşımak ve
belirli eğitimlerden geçmek kaydıyla, otuz yaşından
sonra yönetici sınıfına geçebileceğini (hatta geçmesi
gerektiğini) söyler (Ritter, 1933, s.324-325).

Timokrasi, şeref ve görev ilkelerine göre yönetilen devletlere işaret eder.

Platon, en önemli ilk çağ felsefecilerinden biridir. Sokrates gibi önemli bir düşünürün öğrencisi, Aristoteles gibi bir başka büyük düşünürün ise öğretmeni olması itibariyle, ilk çağ felsefesinde önemli bir yere sahiptir. Doğduğu şehir olan Atina’nın dışına çıkarak Kuzey Afrika, Mısır ve İtalya gibi ül- kelerde bulunduğu için, düşünceleri yerel sınırların ve küçük toplum etkilerinin dışına çıkabilmiş, kendi zamanının düşünceleri ve felsefecileri kadar kendisinden önceki düşünceleri ve felsefecileri tanıma fırsatı bulmuştur.

Platon’un Akademi’si, tarihteki ilk üniversite olarak kabul edilir. Platon, siyasetle olan ilişkisini sınırlandırdıktan sonra düşünmeye ve yazmaya daha çok zaman ayırmıştır. Akademi’nin tam olarak hangi yılda kurulduğu bilinmemekle birlikte, MÖ 388-387 yıllarında kurulduğu çeşitli yazarlar tarafından dile getirilmektedir (Runes, 1942, s. 237; Taylor, 1956, s. 6). Platon’dan önce de yüksek düzeyde düşünce ve kültür dersleri veren ekoller vardı. Örneğin Sofistler de bugün adına “yükseköğretim” diyebileceğimiz (günümüzün üniversitelerine karşılık gelen) bir düzeyde dersler veriyordu.

Platon, ilerleyen zamanlarda (geç dönem diyaloglarında) bilgi, varlık, etik, estetik gibi konularda düşüncelerini ortaya koyarken, erken dönemde geliştirdiği yaklaşımlara ve özgün kavramlarına yaslanmıştır. Platon’un erken dönem diyaloglarında ortaya attığı önemli kavramlardan biri “formlar”(biçimler) kavramıdır.

Platon’un “psuche” kavramı, her ne kadar modern Avrupa dillerinin çoğuna “ruh” anlamında geçmiş ise de, “psuche” kavramını “can”, “akıl” ve “ruh” kavramlarının kesişimi olarak düşünmek daha isabetli olacaktır.

Platon’a göre ruh, her ne kadar bütüncül bir şekilde görünüyorsa da, parçalı bir yapıya sahiptir. Başka bir deyişle, işleyiş itibariyle bakıldığında ruhun kendi içerisinde parçalardan oluştuğu görülecektir. Bu parçalar Platon’a göre üç tanedir: Sağduyu (reason), öz (spirit) ve iştah (appetite) (Preus, 2007, s. 227). Bu parçaların her biri ruhun farklı şekillerde işlemesini sağlar. İlerleyen yüzyıllarda akıl, mantık, vicdan ve sağduyu gibi kavramlarla ruhun çok daha çeşitli ve farklı parçalara sahip olduğunun iddia edildiğini, hatta Sigmund Freud ve Jacques Lacan gibi psikanalistlerin eserlerinde bu parçaların birbiriyle çatıştığının iddia edildiğini görüyoruz.

Platon’un ahlâk anlayışı, onun bir dizi kavra- ma nasıl başvurduğuna ve bu kavramları birbiri ile nasıl ilişkilendirdiğine bakarak anlaşılabilir. Bunlar, erdem, hedonizm (hazcılık), mutluluk, iyi-kötü ve eylem kavramlarıdır. Şimdi bu kavramların her birinin Platon’un eserlerinde nasıl yer aldığına bakarak, onun ahlâk anlayışını bütüncül bir şekilde anlamaya çalışalım.

Platon’un ahlâk anlayışını ortaya koymak için söz edilmesi gereken bir başka kavram “hedonizm” ve onunla ilişki içerisinde olan “mutluluk” kavramlarıdır. Öncelikle hedonizm kavramının genel kabul görmüş anlamını ortaya koyalım. Hedonizm, eylemlerin nihaî amacının haz duymak olduğunu söyler. Bu haz, doğrudan eylemin kendisinden kaynaklanabileceği gibi, eylemle birlikte belirli bir amaca ulaşma neticesinde de hâsıl olabilir (Pro- udfoot ve Lacey, 2010, s. 163). Philebus adlı diyalogunda Platon, Sokrates karakteri aracılığıyla şu düşünceyi savunur:

Platon’a göre, ölçü, iyiliğin ve güzelliğin temelidir. İyi ya da güzel bir şey yapmak isteyen zanaatkâr, daha en baştan neyi nasıl, hangi ölçülere ve hangi oranlara göre yapacağına karar verir. Zanaat ürünü olan şey ortaya çıktığında, zanaatkâr en baştan koyduğu ölçülere ne derecede uyduğuna bakar, böylece hedefine ne kadar ulaştığına karar verir.

Platon, şiirsel deliliğin dört farklı delilikten yalnızca biri olduğunu söyler. Diğer üçü kehânet, meczubiyet ve erotik deliliktir. Şiirsel delilik insa- nı tanrılarla ilişki içerisine sokar. Âşık, sevgilisine kavuşma arzusu ile yanıp tutuştuğunda, bu durum onu bir hâl içerisine sokar ki bu hâl, tanrıların bulunduğu alanın güzelliğiyle bezenmiştir. Platon, her hâlükârda yaratıcılığın ardında bir taklit olduğunu söyler. Ancak tanrıların ve formların (ideaların) işin içerisine karıştığı durumlarda bu taklitlerin estetik değerinin daha yüksek olduğunu söyler.

“Platon’un beş devlet tanımlaması” şunları içerir: Timokrasi, plütokrasi, demokrasi, tiranlık ve Aristokrasi. Platon, (demokrasi dâhil) diğer türlerin her birinin zayıf ve kötü yönlerini ortaya koyarak iyi eğitim almış üst sınıf insanların yönetimini (Aristok- rasiyi) ön plana çıkarır.