İLKÇAĞ FELSEFESİ

Sofistler için gerçek yoktur. Bilgiye ulaşmak mümkün değildir. Çünkü insanlar farklı farklıdır, bir düşünce başka bir düşüncenin karşısına çıka- bilmektedir ve bir düşünce pekâlâ diğeri kadar iyi olabilmektedir. Meşhur Sofist önermeyi hatırlayalım: “İnsan her şeyin ölçüsüdür.” Her şeyin ölçüsünün insan olması demek, herkes için geçerliliği olan genel bir hakikatin mevcut olmaması demektir.

Sokrates, diyaloglarında, her şeyden önce, konuştuğu kişilere bilgisizliklerini göstermek ister. Şöyle de söyleyebiliriz: Bir konuya dair konuşurken, Sokrates, muhatabının konu hakkındaki hâlihazırda var olan bilgilerine dair şüpheler uyandırır. Bu bilgilerin doğruluğunu sorgulayıcı sorular sorar.

Sokrates’in yöntemi diyalektik, diyaloga dayalı, doğurtucu, çürütücü, aporetik, ironik ve alaycıdır.Sokrates, bilgiye ulaşmanın imkansızlığını öne süren Sofistlerden kendisini ayırt etmeye özen gösterir. Onun yönteminde bilgi bulunmaktan çok hep aranması gereken bir şey olarak görülür. Bir başka biçimde söylenirse, Sokrates, bilgi ya da kavramların gerçek doğalarının nihai anlamda bilinebilir şeyler olmadıklarını söylemektedir.

Eğer doğa felsefeleri hayatın amacına ve gelecekte alması gereken biçimine dair bize bir şey söylemiyorlarsa, o zaman Sokrates’in hayatın amacının ne olduğu sorusuna bir cevap vermesi gerekecektir. İnsanın geleceğini düşünen Sokrates’in verdiği cevap ‘mutluluk’tur. Ona göre insanın ereği mutluluktur.

Sokrates’in neredeyse tüm hayatını ruhun yetkinleştirilmesine adadığını söylersek, abartmış olmayız. Savunma’sında kendisini bir ‘at sineği’ne benzetirken bu adanmışlığa belki de son bir kez ve açık bir biçimde değinmeyi istemişti. Şöyle diyordu kendisini yargılayanlara: “Yavaş olan ve dürtülmesi gereken bir atı andıran devleti yerinden oynatmak için Tanrının tebelleş ettiği benim gibi bir at sineğini kolay kolay bulamazsınız. Ben Tanrının devletin başına tebelleş ettiği bir at sineğiyim: her gün her yerde dürtüyor, uyarıyor, azarlıyorum, ardınızı bırakmıyorum.

Sokrates’in dostları ve öğrencileri arasında en önemlilerinden dördü Atinalıdır. Bunlar Antisthenes, Aeschines, Platon ve Ksenophon’dur. Buna karşılık Euclides Megaralıdır, Aristippos Kirenelidir. Phaidon ise Elis’dendir. Sıralanan isimlerin tümü bir yazılı eser bırakmıştır.

Megara okulunun kurucusu Eukleides’tir. MÖ 450-374 tarihleri arasında yaşayan Eukleides Megaralıdır. Okul adını Eukleides’in Megaralı oluşundan almaktadır. Rivayet edilir ki, Sokrates baldıran zehri içirilmek suretiyle idam edildiğinde Eukleides de oradadır.

Kinikler Okulu’nun kurucusu Atinalı Antisthenes’tir. MÖ 444-368 tarihleri arasında yaşamış olan Antisthenes’in annesi Trakyalı bir kö- ledir. Babası ise yoksul bir Atinalıdır. Antisthenes önce Sofist Gorgias’ın öğrencisi olmuştur. Daha sonra ise Sokrates’in dostluğunu kazanmıştır. Kinikler Okulu’nun adını nereden aldığına dair iki farklı rivayet vardır. İlkine göre Kinik adı, okulun kurulduğu yerden, yani Kynosargos’tan gelmektedir. İkinci yoruma göre ise, Kinik adı, eski Yunanca’daki kyondan, Türkçe karşılığı ile köpekten gelmektedir.