İLKÇAĞ FELSEFESİ

Empedokles, Anaksagoras, Demokritos ve Leukippos plüralist dönemin başlıca temsilcileridir.

Hylozoizm, Yunanca hyle (madde) ve zoon (canlı) kavramlarından türemekte olup “canlı-maddecilik” anlamına gelmektedir.

Herakleitos (2016, B. 55, s. 163) eşya hakkındaki bilgileri, ancak duyulardan devşirebileceğimizi söylerken Parmenides açısından bilginin kaynağı ancak akıl olabilir. Bu bakımdan, iki filozof birbirine zıt iki epistemolojik düşüncenin takipçisi olarak görülebilir ki birincisi çağdaş düşüncedeki empirizmi (Barnes, 2005, s. 115) diğeri ise rasyonalizmi hatırlatmaktadır.

Teleoloji erek-bilim olarak tercüme edilebilir. Yunanca telos (amaç, erek) ve logos (bilim) kavramlarından türetilmiştir. Kabaca, herhangi bir nesnede veya evrenin tamamında gözlenen bir değişim veya hareketin belirli bir amaç doğrultusunda gerçekleştiğine dair düşünceyi ifade etmektedir.

Plüralist dönemde karşımıza çıkan bir diğer önemli şahsiyet Demokritos’tur. Demokritos Abdera şehrinde doğmuş ve milattan önce 460 ile 371 yılları arasında yaşamıştır.

Demokritos ahlakın amacı olarak belirlediği ruh dinginliğini tanımlamak amacıyla çeşitli kavramlar kullanır. Eusteô (esenlik), athambia veya athaumastia (hayranlığın olmayışı), ataraxia (dinginlik), harmonia (uyum), summetria (simetri), eudaemonia (mutluluk) bunlardan bazılarıdır.

Antropoloji kavramı Yunanca anthropos (insan) ve logos (bilim) kavramlarından türetilmiş olup “insan-bilimi” anlamına gelmektedir.

İlk sofist yaklaşık olarak milattan önce 490 ile 420 yılları arasında yaşamış olan Protagoras’tır.

Sofistler gittikleri tüm şehirlerde kalabalık kitlelere hitap etme imkânına kavuşmuşlar ve bu imkânı hem para kazanmak hem de fikirlerini toplumun büyük kısmına aracısız bir şekilde ulaştırabilmek bakımından etkili bir şekilde kullanmışlardır.

Anaksagoras Doğa Üzerine adlı eserinde, evrenin oluşumunu ayrıntılı bir şekilde tasvir etmektedir. Buna göre, başlangıçta unsurların birbirine geçmiş halde bulunması dolayısıyla evren kaos durumundadır. Sonra bu unsurların bir araya gelmesiyle kaotik durumdan çıkıp kozmosa dönüşmüştür.

İlkçağ doğa filozoflarından bir kısmı, her şeyin tek bir öğeden meydana geldiğini düşünmektedir. Örneğin Thales bu öğenin su olduğu kanaatindedir. Şeyleri meydana getiren öğenin tek olduğunu düşünen filozoflar “monizm” fikrinin takipçisidirler.

Empedokles’ten itibaren, doğa felsefesi ile ilgili tartışmalar “plüralist” (çokçu) bir karakter arz etmeye başlamıştır. Doğa felsefesinin bu nihai dönemi, şeyleri meydana getiren öğenin birden fazla olduğu düşüncesi üzerine kurulmuştur. Empedokles, Anaksagoras, Demokritos ve Leukippos plüralist dönemin başlıca temsilcileridir.

Empedokles dört unsuru tanrısal varlıklar olarak görmektedir. Ona göre hava Hades, ateş Zeus, toprak Hera, su ise Nestis ile özdeştir.

Reenkarnasyon inancına sahip olan diğer geleneklerde de gözlendiği üzere, Empedokles takipçilerinin bazı şeyleri yemesini yasaklamıştır. Örneğin fasulye, defne dalları ve hayvanlar yenilmesi yasak olan şeyler arasında yer almaktadır. Bunun gerekçesi, yenilen şeyin reenkarnasyon sürecindeki başka biri olma ihtimalidir.

Anaksagoras, evrenin, Empedokles’in iddia ettiği üzere, dört unsur (hava, ateş, toprak ve su) tarafından çeşitli oranlarda karışmak suretiyle meydana getirildiğini düşünmez. Ona göre, evreni oluşturan unsurların sayısı sonsuzdur.

Anaksagoras Doğa Üzerine adlı eserinde, evrenin oluşumunu ayrıntılı bir şekilde tasvir etmektedir. Buna göre, başlangıçta unsurların birbirine geçmiş halde bulunması dolayısıyla evren kaos durumundadır. Sonra bu unsurların bir araya gelmesiyle kaotik durumdan çıkıp kozmosa dönüşmüştür. Anaksagoras evrenin kaostan kozmosa doğru gösterdiği gelişimi kör ve kendiliğinden hareket eden güçlere atfetmenin imkânsız olduğu kanaatindedir.

Atom öğretisini asıl geliştiren ve bir ekol olarak yerleştiren kişi Demokritos’tur. O, kendisinden önceki plüralistlerden, Empedokles ve Anaksagoras’tan farklı bir cevher anlayışına sahiptir.

Demokritos’un felsefî öğretisi kendisinden sonra gelen pek çok düşünürü etkilemiştir. Örneğin Epiküros’un atom ve ahlak anlayışı büyük oranda Demokritos’un etkisi altında gelişmiştir.

Felsefe tarihi kaynaklarında, antropolojik döne- min ilk temsilcisinin, başka bir deyişle ilk “insan felsefecisi”nin Sokrates olduğuna dair genel bir kabul vardır. İddiaya göre, Sokrates, felsefeyi gökten yere indiren, yaşam ve ahlak üzerinde düşünmeyi zorunlu kılan ilk filozoftur.

İlk sofist yaklaşık olarak milattan önce 490 ile 420 yılları arasında yaşamış olan Protagoras’tır. Protagoras bir rölativisttir. Ona göre, “insan her şeyin ölçüsüdür”. Yani, insan neye doğru ve iyi derse o şey doğru ve iyi, neye yanlış ve kötü derse o şey yanlış ve kötüdür.