İLKÇAĞ FELSEFESİ

Philosophos sözcüğü, “bilgelik sevgisi” anlamına gelmektedir.

Sadece felsefe tarafından yanıtlanmaya çalışılan ikinci düzey sorulara “büyük sorular” adı verilir. “Çok üzerindeki bir”, filozofların dış dünyadaki çokluğu ya da görünüşleri nihai bir nedensel faktörle açıklamalarına karşılık gelir. Aristoteles metafiziği, diğer felsefelerden önce gelen anlamında “ilk felsefe” olarak nitelemiştir. Aristoteles, zamanında bilim ile felsefe arasında bir ayrım bulunmadığı için, fiziğe ise, “ikinci felsefe” adını vermiştir. Teleolojik etik teorileri, ahlaki eylemin ürettiği sonuçtur. Bu sonuç, aynı zamanda ahlaki eylemin değerini belirleyen şeydir. Bu teorilerin temel problematiği “en yüksek iyi” problemi olup bireysel mutluluk, kendini gerçekleştirme ya da en yüksek sayıda insanın en büyük mutluluğu gibi bir summum bonum ulaşılması gereken nihai amaç olarak konumlanır.

Mitolojik düşünmenin özü, içinde yaşanılan evrene, doğaya, çevreye saygılı olmaktır. Bu da her şeyden önce, bu evrenin dayandığı kuralları bilmeye ve onlara saygı duymaya dayanır.

Mitosların insanın gündelik hayatında karşılaştığı sorunlara çözüm üretmekten uzaklaşması ile felsefenin ortaya çıkması eş zamanlıdır. Öte yandan, felsefenin ortaya çıkısı mitosların tümüyle ortadan kalkması ile sonuçlanmamıştır. Mitoslar da düşünen ve evren hakkında sorular soran insan aklının ürünleridirler ve bu aklı ikna ettikleri sürece etkinliklerini korumuşlardır. Mitoslar insanın sorgulayıcı aklının ürünü olan sorulara ikna edici yanıtlar veremez olmuştur.  O zaman Yunan insanı bu soruları başka araçlarla yanıtlama yoluna gitmiştir. İşte felsefe, mitosların yetersiz kaldığı, evren olaylarını, insanın değişen toplumsal gereksinimlerini karşılayamaz olduğu bu noktada, belli bir zorunluluktan dolayı ortaya çıkmıştır. Eski Yunan dünyasında mitolojik düşünmeyi benimseyen gruplar, genellikle toprak sahibi aristokratlardı. Toprak zamanla temel zenginlik ölçütü olmaktan çıkmış ve onun yerini para almıştı. Felsefenin ortaya çıkısı, topraktan metaya (para) geçilen bu sürecin bir izdüşümü gibidir ve felsefe tarihinde, topraktan metaya geçisin tarihini izlemek mümkündür.

Yunan Didaktik şiirinin Babası olarak kabul edilen Hesiodos’ta insanın nasıl yaratıldığına ilişkin eskiden var olan bir soydan, Altın Çağ’dan bahsedilir.

Homeros’ta insanın nasıl yaratıldığına ilişkin bir bilgi yoktur. Prometheus, insanlara bilgeliği tekniği ve insan olmayı öğreten tanrıdır. Çin filozofu Konfüçyüs felsefesi, ahlak ile siyaset felsefesinin ağırlıkta olduğu bir felsefeydi. Bu felsefe, hep devinimli olmalarına karşın gök ile yerin birbirini dengeleyen güçler ve ortak varoluşlarının uyumlu olduğu inanışına dayanıyordu. Konfüçyüs'e göre insan bu koşullara tabidir, evreni örnek alıp ona benzemeye çalışması gerekir. Platon’un yaşadığı dönemde yaratılış gibi bir düşünce henüz yeterince olgunlaşmamış bir düşünceydi ve genel kanaat, “yoktan hiçbir şey varolmaz” yaklaşımıydı.

Hesiodos’un doğa anlayışında düzen ve yasa hâkimdir. Özellikle gökyüzündeki yasa, sarsılmaz bir yasadır. Hesiodos’un kozmoloji ve doğa anlayışında temel kavram, khaostur. Bundan diğer maddeler zaman içinde çıkarak düzenli ve güzel evren, kosmos meydana gelmiştir.

Milet Okulu düşünürlerinin, yani Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes’in düşünsel etkinlikleri genellikle doğa araştırması olarak anılmakta, kendilerine de doğa araştırmacıları yani physikoi denmekteydi. Eski Yunan dünyasında ustalık ya da kabiliyet, arete (erdem) kelimesiyle ifade edilmekteydi. Arete ile benzer kullanıma sahip olan sophos kelimesine MÖ 800-700 arasında etkinlik göstermiş olan Homeros’un eserlerinde de rastlanmaktadır. Bilgelik, geniş bir hayat tecrübesi içinde gezmeyi gerektirir. Theorianın, yani tefekkürün ikinci anlamı, bununla ilişkili olarak, gezmektir. Eski Yunan dünyasında bu işin piri, Ksenophanes’ti. Eski Yunan dünyasında vahy bilgisi yok, bol miktarda mantike (esinlenme) var. Bunu daha sonraları en çok Sokrates’te görürüz.

Milet Okulu düşünürleri, Thales, Anaksimandros ve Anaksimenes’dir.

Sokrates'in ölümünün hemen ardından öğrencileri bazı okullara ayrılmışlardır. Bu okullardan olan Kyrene Okulu, Kuzey Afrika'da Kyrene kentinde, Aristoppos tarafından kurulmuştur. Megara okulu, Sokratesçi filozof Eukleides'in kurucusu olduğu felsefe okuludur. Eukleides Megaralı olduğundan okul bu isimle adlandırılmıştır. Elea Okulu, İtalya'nın batı kıyılarında yer alan Alento Irmağı'nın denize döküldüğü yerde kurulan ve bir Yunan kolonisi olan Elea (Elaia) kentinde kurulmuş bir felsefe okuludur. Üç büyük filozofu vardır: Bunlar Ksenophanes, Parmenides ve Zenon’dur. Efes Okulu, M.Ö. 500 yıllarında bir kıyı kenti olan Efes'te kurulmuş Milet Okulu'ndan sonraki felsefe okuludur. Bu okulun başlıca ismi Heraklit'dir.

Bir din hareketi olan Orphik; sarkıcı, kâhin, büyücü Orpheus’a bağlanır. Orpheus, orphik dinin kurucusu sayılır. Thrakia’da doğan bu hareket, oradan altıncı yüzyılda Yunanistan’a ve aşağı İtalya’ya geçmiştir.

Eleştiri ve sorgulama, Antik Yunan filozofu Sokrates’in felsefe ile ilgili görüşüdür. Bilgeliğe sahip olmak, Platon’a göre felsefe ile uğraşan kişinin özelliklerinden biridir. Hayatı açıklamaya çalışmak, felsefenin özelliklerinden biridir. Demokrasinin gelişmesine ve işleyişine katkılar yapması, felsefenin toplumsal düzeydeki katkılarındandır.

Thales, ilk bilim adamı-filozof kabul edilir. Thales’in ilk bilim adamı-filozof kabul edilmesinin en önemli nedeni, onun “doğal olayların, doğaüstü güç ve nedenler yoluyla değil de doğal nedenleriyle açıklanması gerektiği” görüşüdür.

Buna göre, doğadaki olayları tanrıların hiddetiyle izah etmekten oluşan açıklama, efsaneye dayalı bir açıklamadır; o, belli bir olaya ilişkin genelleştirilemeyen, hiçbir şekilde test edilip sorgulanamayan ve sadece kabul edilmesi istenen bir açıklamadır. Oysa olup bitenleri veya doğadaki değişmeleri, nitelikleri niceliğe indirgeyerek veya nesneleri meydana getiren temel öğelerin oransal değişimleri yoluyla açıklamak, tamamen doğal nedenlere dayanan, bütünüyle akli ve test edilebilir bir açıklamadır. Dahası, akla dayalı bir anlamlı kılma çabasından oluşan bilim ya da felsefede sunulan açıklama genel ya da evrensel bir açıklama olmak durumundadır. Bir filozof olarak Thales’in ilgileri, ortalama insanın ilgilerinden farklıydı. Thales, “bir şeylerin neden var olduğunu” merak ediyordu.

Homeros’ta temel madde okeanostur ve bu su da hareket hâlindedir. Yani hareketin kaynağı aranmamaktadır.

Hesiodos’ta ise temel madde, khaostur. Eski Yunan düşüncesinin temel kabulleri şunlardır: Başlangıçta hep ezelî ve ebedî bir madde vardır. Bu başlangıç maddesi, belli bir zamanda, bildiğimiz anlamda düzenli evren olan kosmosa dönüşmüştür. Bu madde canlıdır. Bu maddenin canı var. Eski Yunan dünyasında can kelimesinin adı psykhedir. Bu ruh, ilahi bir ruh değil, bir meteordur.  Mysterie ise, iman edenlere günahlardan arınma, öte dünyada mutluluk içinde yasama sağlayan gizli kült(din)lere verilen isimdir.

Gerek Hesiodos’un gerekse Homeros’un fikirleri Eski Yunan felsefesine şu temel kabulleri sağlamıştır: 1. Homeros’un doğuştan erdem fikri. 2. Hesiodos’un kötümser tarih anlayışı. 3. İnsan bilgisi ile tanrısal bilgi ayırımı. 4. Doğada bir düzenlilik olduğu fikri. 5. Kulaktan duyma bilgilerle doğrudan görmenin bilgisi arasında ayrım yapılması. 6. Evrenin temel maddesinin ezelî ve ebedî olduğu fikri. 7. Bu maddenin belli bir zaman içinde, oluşum ve dönüşümlerle, kosmos hâline geldiği fikri. 8. Ana maddenin canlı olarak tasavvur edilmesi, böylece onun dönüşüm nedeninin ne olduğuna ilişkin sorunun belli bir biçimde cevaplanmasının sağlanması. 9. Başlangıçta var olduğu kabul edilen belirsiz, sınırsız, şekilsiz maddenin belirli, sınırlı, şekilli kosmos hâline dönüşmüş olduğu fikri. Bu bilgilerin ışığında doğru cevap “E” şıkkıdır.

Yunan didaktik şiirinin babası olarak kabul edilen şair Hesiodos’tur. Doğru cevap “A” şıkkıdır.

Mitoslar, o mitoslara inanan insan bireylerine ve topluluklarına evrenle, insanla, toplumla ilgili birtakım teorik çözümler önerir. Mythos (mitos), bir yaşama ve düşünme tarzı, dünyayı anlama biçimidir. Bu açıdan yaklaşıldığında doğru cevap “A” şıkkıdır.

Mitolojik düşünme sabit bir zeminde ilerlemekteydi ve Eski Yunan dünyasında mitolojik düşünmeyi benimseyen gruplar, genellikle toprak sahibi aristokratlardı. Bunların şairi, Homeros’tu. Toprak zamanla temel zenginlik ölçütü olmaktan çıkmış ve onun yerini para almıştı. Bu gelişmelere paralel biçimde yeni bir düşünme tarzı ortaya çıkmıştır. Eski yaşama tarzı artık yeni problemlerin çözümü için yetmez olmuştur. Artık insanlar, Homeros’un görüşleri ile tatmin olmamaya başlamış ve bu düşünsel gelişme süreci aristokrat sınıfın güç kaybettiği sosyal ve siyasal olaylarla paralel ilerlemiştir. Bu sebeple sorunun doğru cevabı “C” şıkkıdır.

Philosophos sözcüğünün kökünü oluşturan iki sözcükten biri olan sophia, dinî bilgelik, hikmet anlamlarına gelmektedir.

Mitolojik düşünme sabit bir zeminde ilerlemekteydi ve Eski Yunan dünyasında mitolojik düşünmeyi benimseyen gruplar, genellikle toprak sahibi aristokratlardı. Bunların şairi, Homeros’tu. Toprak zamanla temel zenginlik ölçütü olmaktan çıkmış ve onun yerini para almıştı. Bu gelişmelere paralel biçimde yeni bir düşünme tarzı ortaya çıkmıştır. Eski yaşama tarzı artık yeni problemlerin çözümü için yetmez olmuştur. Artık insanlar, Homeros’un görüşleri ile tatmin olmamaya başlamış ve bu düşünsel gelişme süreci aristokrat sınıfın güç kaybettiği sosyal ve siyasal olaylarla paralel ilerlemiştir. Bu sebeple sorunun doğru cevabı “C” şıkkıdır.

Hesiodos’ta ise temel madde, khaostur ve hareket etme görevi erosa yüklenir. Homeros, sudan kosmosa geçişi anlatamıyor ama bize evrenin yapılışını bildiriyor. Bu bilgiler ışığında doğru cevap “E” şıkkıdır.

Homeros’ta temel madde okeanostur ve bu su da hareket hâlindedir. Yani hareketin kaynağı aranmamaktadır. Bu kapsamda doğru cevap “A” şıkkıdır.

Hesiodos’ta tüm bu konuların etrafında toplandığı bir problem vardır: Prometheus problemi. Metheus akıl demektir. Pro ön-eki ile birlikte, prometheus, ‘akılca önde gelen’dir. Eski Yunan dünyasında tanrılarla insanlar sürekli ilişki içindeler ve tanrılar çoğu zaman daha baştan itibaren kandırılabilir olarak gözükür. Bu sebeple filozofların önünde engel teşkil etmemişlerdir. Bunun yanı sıra, insanlarla tanrılar arasında sürekli bir kavga da mevcuttur. Bu sebeple doğru cevap “E” şıkkıdır.

Mitolojik düşüncede neden bulma (Etiyolojik açıklama) denen bir tutum vardır. Mitolojiler, insan düşüncelerinin hayata ilişkin ince kıvrımlarını yakalarlar. Mitolojik düşünme insan, tanrılar, hayat, doğa vb. konularda sorular sorar ve cevaplar üretir. Bu tarz düşünmede, başlangıçta her zaman için belli maddeler ya da varlıklar vardır.