Sistematik Dönem I: Platon

Hiç şüphe yok ki Platon’u en fazla etkileyen, yirmi yaşında öğrencisi olduğu Sokrates’tir.

Platon’un kurduğu Akademi adlı okul, felsefî düşüncenin yüksek düzeyde eğitim veren bir okulda kurumlaşmasının bilinen ilk örneğini meydana getirmiştir.

Platon’un yukarıda adı geçen eserlerini gelişim evrelerine ve Platon’un kişisel yaşamındaki dönemlere göre iki genel kategoriye ayıran yazarlar vardır (örn. Audi, 1999, s. 710-711): a. Erken ve orta dönem diyaloglar, b. Geç dönem diyaloglar.

Platon, erken dönem eserlerinde “Sokrates” karakterine çokça yer vermiştir. Bu eserlerdeki diyaloglarda Sokrates’in düşüncelerinin mi dile getirildiği yoksa Platon’un (hocası) Sokrates’i kurmaca bir karakter olarak konuşturmak suretiyle kendi görüşlerini mi dile getirdiği, tartışmalı bir konu olarak literatürde yer edinmiştir. Güçlü olan iddia şudur: Meno adlı eserinden sonra Platon, kendi düşüncelerini anlatmaya başlamıştır.

Platon’un varlık hakkındaki düşüncelerini anlamak için onun (Türkçe’ye “biçim” veya “form” olarak çevirebileceğimiz) “idea” veya “eidos” kavramına bakmamız gerek.

Platon’un formlarla ilgili olarak esaslı bir teori geliştirdiği eseri Parmenides’tir

Platon’un bilgi anlayışı ile ilgili önemli bir noktayı, onun Phaedo adlı eserindeki şu sözü özetlemektedir: “Bilmek, hatırlamaktır”.

Platon, algılarımıza konu olan dünya ile formlar dünyasını birbirinden ayırır. Algılarımıza konu olan dünyadan damıtılan bilgiye işaret etmek için Platon doxa kavramını kullanır.

Platon, ilerleyen zamanlarda, bilgi ve kanaat arasındaki farkı biraz daha netleştirir ve bilginin ortaya çıktığı yeri akıl (nous), kanaatin ortaya çıktığı yeri ise duyular olarak gösterir.

Platon’un ruh anlayışı, felsefî literatüre önemli bir kavram olarak girmiş olan “Platonik düalizm” (Platonik ikilik) düşüncesine dayanır. Bu düalizme göre ruh ve beden birbirinden mâhiyet itibariyle farklı iki varlıktır (Miller, 2006, s. 278).

Platon’a göre ruh, her ne kadar bütüncül bir şekilde görünüyorsa da, parçalı bir yapıya sahiptir. Başka bir deyişle, işleyiş itibariyle bakıldığında ruhun kendi içerisinde parçalardan oluştuğu görülecektir. Bu parçalar Platon’a göre üç tanedir: Sağduyu (reason), öz (spirit) ve iştah (appetite) (Preus, 2007, s. 227).

Platon’un ahlâk anlayışı, onun bir dizi kavrama nasıl başvurduğuna ve bu kavramları birbiri ile nasıl ilişkilendirdiğine bakarak anlaşılabilir. Bunlar, erdem, hedonizm (hazcılık), mutluluk, iyi-kötü ve eylem kavramlarıdır.

Platon felsefesinde erdemin farklı görünümleri vardır: Cesaret, ölçülülük, bilgelik, dindarlık ve adalet.

Platon’un erdemlilik göstergesi olarak ortaya koyduğu diğer iki kavram dindarlık ve adalettir. Bu iki kavram, Euthyphro adlı diyalogda tartışılır

Platon’a göre, iyi bir devlet şu dört vasıfla kurulmuştur: Bilgelik, cesaret, ölçülülük ve adalet.

Platon’un “iyi” ve “kötü” kavramlarını en iyi şekilde ortaya koyan eseri Devlet’tir. Aslında Devlet adlı eseri “adalet” kavramını ele alır fakat Platon’a göre, adalet kavramı da eninde sonunda “iyi” kavramı ile ilişkilidir.

Platon’a göre, ölçü, iyiliğin ve güzelliğin temelidir.

Platon’un siyaset ile ilgili görüşlerinin önemli bir kısmı onun şu üç eserinde ortaya konmaktadır: Devlet, Devlet Adamı (Politicus) ve Yasalar (Nomoi).

İyi tasarlanmış ve düzenlenmiş bir devletin başında, erdem ve bilgelik sahibi bir yönetici bulunur.

İyi tasarlanmış bir devletin başında, “filozof-kral” yer alır. Filozofkralın liyakatini belirleyen en önemli şey ise aldığı eğitimdir.