İLKÇAĞ FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 15

Platon düşüncesinde ruhun bedenden mahiyet itibariyle farklı, bağımsız bir varlık olmakla kalmayıp, bedeni etkisi altına alabilen bir varlık olduğu iddiası ortaya çıkmaktadır.  Ruhla beden arasındaki ilişki tek yönlü değildir: Beden ruhu etkilediği kadar ruh da bedeni etkiler. Tüm öncüller doğru olduğundan cevap E'dir.

Platon’a göre, bir eylemin iyi ya da kötü olduğunu anlamak için o eylemin salt gerçekleşme biçimine bakmak yeterli değildir. Platon’un kendi verdiği örneğe bakalım: Babasını mahkemeye şikâyet eden birinin, sırf bu hareketi nedeniyle kötülük yaptığını söyleyemeyiz. Eylemin ardına baktığımızda, şikâyet edilen kişinin haksız yere adam öldürdüğü görüldüğünde, kendisini mahkemeye şikâyet eden oğlunun kötülük değil, adalet duygusu nedeniyle iyilik yaptığını düşünürüz. “Ameller niyetlere göredir” hadisi de buna çok benzer bir düşünceyi içerir: Bir eylemin ahlâkî açıdan değerlendirilmesi yapılırken o eylemin ardındaki niyetlere de bakmak gerekir.

Platon, sanatı özerk ve bağımsız bir alan olarak görmez. Sanatı değerli kılan şey, yarattığı nesnelerdir. Platon, işe yaramayan, yeni nesilleri sağlıklı ve düzgün bireyler olarak yetiştirmeyen bir sanatı olumlamaz.

Platon’un sistemi, işlevsel bir iş bölümüne dayanır. Sınıflar birbirinin işine karışmaz ama sınıflar arasında geçiş söz konusudur. Örneğin asker sınıfından biri, uygun şartlar oluştuğunda yönetici sınıfına geçebilir. Dolayısıyla Platon’un ideal toplumunda sosyal sınıflar “inşa edilen” ve geçişken tabakalardan oluşur. Oysa kast sisteminde sınıfların adeta “tanrı vergisi” olduğu kabul edilir ve sınıfsal pozisyonlar aile bağlarıyla, doğuştan oluşur. Kast sisteminde tabakalar arasında geçiş mümkün değildir.

Platon’un kurduğu Akademi adlı eğitim kurumu, günümüz üniversitelerinin bilinen en eski atasıdır.

Platon’un hedonist olduğunu (yani tüm eylem ve ahlâki ilkelerin ardında bir tür haz arayışı vardır dediğini) iddia etmek doğru olmaz. Platon genel olarak hazzın önemli bir motivasyon aracı olduğunu kabul etmektedir. Fakat hazzın her zaman ve her yerde yegane veya en büyük motivasyon kaynağı olduğu/olması gerektiği yönündeki bir iddiayı Platon’un diyaloglarında bulamayız. Platon, hazzı bir varlık veya olay olmaktan ziyade bir tür “süreç” olarak görür. Doğru cevap C'dir.

Akademi belirli ve sabit binaları, mekanı ve kurumsal yapısı olan bir öğretim aktörüydü. Akademi'de felsefenin yanı sıra  matematik, diyalektik ve müzik dersleri verilirdi. Platon'un ölümünden sonra da faaliyetlerine devam etmiş, dolayısıyla tarihsel devamlılığı olan bir kurumdur. Öğrencileri arasında Aristoteles en ünlüsüdür. Akademi'nin tek hocası Platon değildir. Doğru Cevap C'dir.

Platon, politik olarak güçlü, seçkin bir ailede dünyaya gelmiştir. Bu nedenle felsefesinde politikanın önemli bir yeri olduğunu söylemek mümkündür. Diğer yandan düşüncelerinin şekillenmesinde hocası Sokrates’in önemli etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Platon İtalya taraflarına yaptığı seyahatte Pythagoras’ın (Pisagor) öğrencileriyle karşılaşmıstır. Pythagorasçıların matematik alanındaki merakları ve çalışmaları, Platon’u etkilemiştir. Aynı şeklde, Herakleitos’un öğrencileri ile olan karşılaşması da, varlığın akışkanlığı ve hareketliliği konusundaki düşüncelerini şekillendirmiştir. Ancak Eukliedes (Öklid) Platon'dan sonra yaşadığı için, ondan etkilenmiş olması mümkün değildir. Doğru Cevap B'dir.

“Gerçek varlık” (to ontos on), “maddi varlıktan” (ousia) veya “oluştan” üstündür. Gerçek varlık ile "oluş (maddi varlık ) farklı şeylerdir. Formlar dünyasındaki şeyler bilgiye (episteme) konu olurken, fenomenler (phainomena) dünyasındaki şeyler kanaatlere (doxa)  konu olurlar. Formlar dünyasındaki varlıklar gerçek varlıklardır.  Fenomenler dünyasındaki varlıklar, formlar dünyasındaki gerçek varlıkların duyularımıza konu olan basit yansımalarıdır. Doğru Cevap A'dır.

Platon'un Phaedo adlı diyaloğunda öne sürdüğü bilgi anlayışına ilişkin önemli iddiası: "Bilmek, hatırlamaktır", iddiasıdır. Doğru Cevap E'dir.

Platon’un metinlerinde “ruh” tabirine karşılık kullanılan orijinal kelime “psuche”dir. Avrupa dillerine “psyche” olarak geçmiştir. Ancak, Platon’un “psuche” kavramına Türkçe en uygun anlamsal karşılığın “akıl” ve “can” kavramlarının karışımı olduğu düşünülebilir. Doğru Cevap E'dir.

Platon’a göre ruh, her ne kadar bütüncül bir şekilde görünüyorsa da, parçalı bir yapıya sahiptir. Başka bir deyişle, işleyiş itibariyle bakıldığında ruhun kendi içerisinde parçalardan oluştuğu görülecektir. Bu parçalar Platon’a göre üç tanedir: Sağduyu (reason), öz (spirit) ve iştah (appetite). Doğru Cevap A'dır.

Eyleme dönüşmemiş (yani sosyal bir zemine ulaşmamış), yalnızca felsefi tartışmalar içerisine sıkışmış bir iyilik tanımlamasının, Platon felsefesinde yeri yoktur. Platon’a göre devleti yönetenlerin tam anlamıyla liyâkat sahibi olması için “iyi” kavramını tam anlamıyla öğrenmiş ve içselleştirmiş olmaları gerekir. Platon’un iyi ve kötü ile ilgili düşüncelerinin (özellikle “iyi” hakkındaki düşüncelerinin) en açık biçimde görüldüğü eseri Devlet’tir. Platon’a göre, erdem tüm eylemlerin yegâne amacı olmalıdır. Ancak, Platon’un ahlak anlayışı söz konusu olduğunda, Platon’un bir “hedonist” olduğunu iddia etmek zordur. Doğru Cevap B'dir.

I. Taklide dayalı olan sanat (nimesis), Platon’un estetik ile ilgili felsefesi'nin ,  etrafında şekillendiği temalardan biridir.  Ölçü, iyiliğin ve güzelliğin temelidir. Ancak, Platon, modern zamanlardakinin aksine, sanatı özerk ve bağımsız bir  alan olarak görmez. Doğru Cevap D'dir.

Demiurgos, evreni yoktan var eden biri değildir: Zaten var olan varlığı ölçülülük içerisinde bir düzene
oturtan kutsal icracı'dır. Doğru Cevap D'dir.

Aristokratik bir yönetimin hakim olduğu bir toplum düzenini savunan Platon'a göre, ideal düzeyde devlet felsefeciler (filozof-kral) tarafından yönetilmelidir. Platon'a göre siyaset etikten bağımsız olamaz. Doğru Cevap C'dir.

Platon’un Akademi’si, tarihteki ilk üniversite olarak kabul edilir. Doğru cevap C'dir.

Platon eserlerini diyalog biçiminde yazmıştır. Diyalog biçimindeki eser, tiyatro senaryolarına benzer biçimde karakterler arasındaki tartışmaların sırayla, konuşma formatında ifade edilmesine dayanır. Böylece felsefî olduğu kadar edebî niteliklere de sahip eserler çıkar ortaya. Doğru cevap A'dır.

Poetika Aristoteles'in eseridir. Doğru cevap E'dir.

Platon’un formlarla ilgili olarak esaslı bir teori geliştirdiği eseri Parmenides’tir (Gill, 2006, s. 184). Parmenides adlı diyalogun girişinde, Zenon ile Sokrates arasında geçen bir diyaloga yer verilir. Doğru cevap B'dir.