İLKÇAĞ FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 15

Hâkim ve yaygın görüşü dikkate aldığımızda ise, Antik Yunan’a gitmek gerekir. Örneğin, Aristoteles’e kulak verecek olursak, Thales ilk filozoftur. Dolayısıyla felsefe ilk defa Antik Yunan’da ortaya çıkmıştır.

Mitoslar, o mitoslara inanan insan bireylerine ve topluluklarına evrenle, insanla, toplumla ilgili birtakım teorik çözümler önerir. Mythos (mitos), bir yaşama ve düşünme tarzı, dünyayı anlama biçimidir. Çünkü mitolojik düşünme, her şeyden önce insanın, “Neredeyim? Evren nedir? Bu dünya nasıl meydana geldi?” gibi sorularına cevap verir.

Mysterie, iman edenlere günahlardan arınma, öte dünyada mutluluk içinde yaşama sağlayan gizli kült(din)lere verilen isimdir. Eski Yunan dünyasında mysterie denen tarikat yapısında dinler ortaya çıkmıştır. Özel, kapalı bir biçimde yapılan ibadetler içeren bu anlayışların başında, daha çok öbür dünya ve din konusunda uzmanlaşmış olan Demeter dini gelir. Dionyosçuluk, bu türün en önemli kültleri arasında yer almaktadır.

Önceden savaşçılık erdemken, artık çalışkanlık, düzenlilik ve yasaya uymak erdem olmuştur. Hesiodos’la beraber, daha önce görülmeyen bir tarih bilinci ortaya çıkar. Hesiodos’a göre, insanlık tarihi her şeyin mükemmel ve huzurlu olduğu bir altın çağla başlamıştır. Bu başlangıçtan sonra, insanlık giderek yozlaşmış ve demir çağına doğru tersine bir evrim geçirmiştir.

Bir din hareketi olan Orphik; şarkıcı, kâhin, büyücü Orpheus’a bağlanır: Orpheus, orphik dinin kurucusu sayılır. Thrakia’da doğan bu hareket, oradan altıncı yüzyılda Yunanistan’a ve aşağı İtalya’ya geçti. Orphik, dionysik-mistik bir kurtuluş dinidir.

Sophosun temel anlamları, kişinin üzerinde çalıştığı konu veya konularda bilgili ve maharetli olmasıdır. Çeşitli mesleklerde bilgili ve maharetli olmak, daha sonra, felsefe konularında bilgili ve maharetli olmak anlamında da kullanılmaya başlanmıştır. Bugün dilimize felsefe olarak yerleşmiş olan sözcüğün Antik Yunancadaki tam karşılığı philosophos idi. Sevgi anlamına gelen philo sözcüğü ile bilgelik anlamına gelen sophos sözcüğünün terkibinden oluşan bu bileşik sözcüğün dilimizdeki tam karşılığı bilgelik ya da bilgi sevgisidir.

Her ne kadar mitolojik esaslı düşünme her düşünme gibi bize varlık, hayat, ahlak, doğa, ölüm, din gibi konularda cevaplar verse de, bunların cevapları mitolojiler için çok açıktır ve bu yanıtların sorgulanması da beklenmez. Bu özellikleriyle mitoloji uzun süre gücünü ve etkinliğini korumuşsa da MÖ 8.-5. yüzyıllar arasında eski gücünü giderek yitirmiş, âdeta çöküş sürecine girmiştir. Bu yüzyıllarda mitolojinin artık insanları tatmin edecek bir düşünme çerçevesi kalmamıştır. Bunda Eski Yunan'da zengillik ölçütünün topraktan paraya dönüşmüş olmasıyla birlikte gelişen siyasi ve sosyal dönüşümlerin etkisi büyüktür.

Eski Yunan düşüncesinin temel kabulleri şunlardır: Başlangıçta hep ezelî ve ebedî bir madde vardır. Bu başlangıç maddesi, belli bir zamanda, bildiğimiz anlamda düzenli evren olan kosmosa dönüşmüştür. Bu madde canlıdır. Eski Yunan dünyasında can kelimesinin adı psykhedir. Bu ruh, ilahi bir ruh değil, bir meteordur.

Hesiodos’un doğa anlayışında düzen ve yasa hâkimdir. Özellikle gökyüzündeki yasa, sarsılmaz bir yasadır. Hesiodos’un kozmoloji ve doğa anlayışında temel kavram, khaostur. Bundan diğer maddeler zaman içinde çıkarak düzenli ve güzel evren, kosmos meydana gelmiştir.

Homeros’un destanlarının yanı sıra Hesiodos’un eserleri de Eski Yunan dünyasının arka planını anlamamızdaki ana kılavuzlardan biridir. Hesiodos, aşağı yukarı MÖ 750-650 yılları arasında yaşamıştır.

Bugün dilimize felsefe olarak yerleşmiş olan sözcüğün Antik Yunancadaki tam karşılığı philosophos idi. Sevgi anlamında gelen philo sözcüğü ile bilgelik anlamına gelen sophos sözcüğünün terkibinden oluşan bu bileşik sözcüğün dilimizdeki tam karşılığı bilgelik ya da bilgi sevgisidir.

Mitos, bir yaşama ve düşünme tarzı, dünyayı anlama biçimidir. Çünkü mitolojik düşünme, her şeyden önce insanın, "Neredeyim? Evren nedir? Bu dünya nasıl meydana geldi?" gibi sorularına cevap verir.

Mysterie, iman edenlere günahlardan arınma, öte dünyada mutluluk içinde yaşama sağlayan gizli kült (din) lere verilen isimdir.

Eski Yunan mitoslarına, özellikle evrenin yaratılışı ve doğa anlayışı bakımından yaklaşıldığında, karşımıza çıkan tablo şöyledir: Evreni meydana getiren temel bir malzeme vardır. Buradaki madde, cansız değil, canlı ve kutsal bir maddedir. Bu madde başlangıçta bir kargaşa ve karışıklık içinde (khaos) bulunan, belirsiz, sınırsız ve niteliksiz bir maddedir. Bu madde belirli bir zaman içinde kosmosa, yani düzenli, belirli ve sınırlı evren haline dönüşmüştür.

Homeros'un destanlarında belli bir bilgi anlayışının varlığından söz edilebilir. Bu destanlarda iki temel bilgi türü vardır: İlahi ve tanrısal bilgi, her şeyin; olan bitenin, olmuşun ve olacağın bilgisidir. İnsan bilgisi ise sınırlı bir bilgidir. Asla hakikatin kendisini bilemez.

Hesiodos'un doğa anlayışında düzen ve yasa hakimdir. Özellikle gökyüzündeki yasa, sarsılmaz bir yasadır. Hesiodos'un kozmoloji ve doğa anlayışında temel kavram, khaostur Bundan diğer maddeler zaman içinde çıkarak düzenli ve güzel evren, kosmos meydana gelmiştir.

Prometheus, pek çok kişi tarafından felsefe tarihinin piri olarak görülür. İdeal dünya ile reel dünyayı birbirinden ayırmıştır. Prometheus insanlara bilgeliği, tekniği ve insan olmayı öğreten tanrıdır. Ama bu tanrının özelliğinde ikiyüzlülük ve kandırma yatar.

Homerıs'ta insanın nasıl yaratıldığına ilişkin bir bilgi yoktur. Hesiodos'ta ise eskiden var olan bir soydan, Altın Çağ'dan bahsedilir. Bunu kronos yaratmıştır. Bu soy, cennette yaşamış bir soydur. Bir tek ipucu budur. Kronos, bir malzemeden insanı şekillendirdi, denmektedir.

Hesiodos, Yunan didaktik şiirinin babası olarak kabul edilmektedir.

Evrenin yapısı çıplak gözle bakıldığında üç kısma ayrılmaktadır: Gökyüzü, yeryüzü ve sular. Ancak gökyüzü ile yeryüzü arasında, bir hava olayı vardır. Yani sıradan, yalınkat bir insanın dikkatini çeken dört temel konu vardır.