İLKÇAĞ FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 12

Antik adıyla İonya bölgesi, yani Batı Anadolu’nun İzmir’le Gökova körfezi arasında ka- lan kıyı bölgesi felsefenin başlangıçları bakımından özel bir önem taşır.

bilimsel düşünme biçiminde iyice alışmış olduğumuz sıkı nedensellik bağlarına mitolojik düşüncede rastlamak çok güçtür.

Eski Yunan felsefesinin temel problemleri de bu mitolojik düşünmelerden ortaya çıkacaktır. Bu konuda Eski Yunan dünyasının iki temel temsilcisi vardır: Homeros ve Hesiodos. Homeros’un, aşağı yukarı MÖ 800’lerde yaşadığı söylenir. Destanlarında, MÖ 1200’lü, 1100’lü yılları anlatır. Bunlar, bir toplumun efkârından çıkmış açıklama biçimleridir. Anlatılan öyküler, Eski Yunan dünyasının belkemiğini oluşturuyor. Homeros’un eserlerine yakından baktığımızda, bütün bu sorulara cevap verdiğini görürüz. Homeros belli bir anlamda Eski Yunan dilinin temsilcisidir.

Evrenin yapısını çıplak gözle ba- kınca üç kısma ayırmaktadırlar: Gökyüzü, yeryüzü ve sular. Ancak gökyüzü ile yeryüzü arasında, bir hava olayı vardır. Yani sıradan, yalınkat bir insanın dikkatini çeken dört temel konu vardır. Gökyüzüne çıplak gözle bakınca, onu bir kubbe biçiminde görürüz.

Bir din hareketi olan Orphik; şarkıcı, kâhin, büyücü Orpheus’a bağlanır: Orpheus, orphik dinin kurucusu sayılır. rakia’da doğan bu hareket, oradan altıncı yüzyılda Yunanistan’a ve aşağı İtalya’ya geçti. Orphik, dionysik-mistik bir kurtuluş dinidir. Homeros’taki tanrıların dindiremedikleri bir ruh ihtiyacını karşılar, giderir. Ophik dinin mitosu şöyledir: Başlangıçta Khronos (zaman) evreni yarattı. Evrenden tanrı Phanes doğdu. Hem erkek, hem dişi olan Phanes, Nyks (gece)’i doğurdu: onunla birleşerek Gaia (toprak), Uranos (gök) ve Kronos’u dünyaya getirdi. Kronos’un oğlu Zeus, Phanes’i yutarak dünya egemenliğini ele geçirdi. Zeus, kızı Persephone Demeter ile birleşip Dionysos Zagreus’u yarattı. Dionysos Zagreus, Titan’lar tarafından parçalandı, yutuldu. Bunun üzerine Zeus, yıldırımlarının alevleriyle Titan’ları mahvetti. Ama Titan’ların külünden insan soyu vücuda geldi, insan soyunda Titan’ların kötü, yutulmuş Dionysos çocuğun tanrısal iyi huyları birleşti."

İlahi ve tanrısal bilgi, her şeyin; olan bitenin, olmuşun ve olacağın bilgisidir. İnsan bilgisi ise sınırlı bir bilgidir. İnsan bilgisi ikiye ayrılır: Kulaktan duymanın sağladığı bilgi ve doğrudan görmenin sağladığı bilgi. Doğrudan görmenin bilgisi, bir olaya doğrudan doğruya şahit olmak, yani empirik olarak görmenin, deneylemenin bilgisidir. Bu nedenle Eski Yunan dünyasında bu, temel bilgidir. Doğrudan doğruya görmediklerinin, algılamadıklarının bilgisine itibar etmemektedirler.

Bir din hareketi olan Orphik; şarkıcı, kâhin, büyücü Orpheus’a bağlanır: Orpheus, orphik dinin kurucusu sayılır. Thrakia’da doğan bu hareket, oradan altıncı yüzyılda Yunanistan’a ve aşağı İtalya’ya geçti. Orphik, dionysik-mistik
bir kurtuluş dinidir. Homeros’taki tanrıların dindiremedikleri bir ruh ihtiyacını karşılar, giderir.

Eski Yunan dünyasında haddini bilmek hep bir temel düşünce olarak kalmıştır.

Philo sözcüğü sevgi, sophos ise bilgelik anlamına gelmektedir.

Mitolojik düşüncede "Varlık nedir?" diye sorulmaz. Mitolojik düşünceye göre bunun cevabı oldukça açıktır ve konuya ilişkin sorgulama beklenmez.

Homeros'un dünyasında insanlar ölümden korkmazlar. Ancak mümkün olduğunca geç ölmek isterler.

Ana hatlarıyla ele alındıklarında ikisi de karamsar kişilerdir. Hesiodos'un kurguladığı dünyada hep kavga ve eşitsizlik vardır.

Dionysos bağ, şarap ve mistik vecd tanrısı olarak bilinmektedir.

Mitolojik düşüncede neden bulma denen bir tutum vardır. Buna etiolojik açıklama denir.

Felsefe mitolojik düşüncenin temel kabullerinin çoğunu değiştirmeden kabul etmiştir, ancak kabulleri rasyonel biçimde kurmuştur. Rasyonel kullanım mitik kullanım yerine geçmiştir.

İnsanlara neşe ve sevinç verdiği düşünülmüş olan tanrı bağ, şarap ve mistik vecd tanrısı olan Dionysos'dur.

C şıkkı Homeros ile ilişkilendirilebilir.

Mitolojik düşünmede tabiatla konuşulur, diyalog kurulur, ona saygı duyulur. Modern düşünmede ‘ben-sen bağı’ yoktur, ‘ben-o bağı’ vardır. O, cansız olarak görülür ve benim irademin üzerinde iş göreceği malzeme olarak değerlendirilir.

Evrendeki her şeyi kişileşmiş ve canlı olarak görürler. Mitoslar, evrendeki her şeyi kişileşmiş ve canlı olarak görürler. Onların gözünde evrendeki her şey, her obje ya da varlık bir “sen”dir. Mitolojik düşünmede ögeler arasında kurulan bağ bir “ben” ve “sen” bağına indirgenebilir. Bu bağ, birbirini bağlayan iki varlıktır. Mitoslar, o mitoslara inanan insan bireylerine ve topluluklarına evrenle, insanla, toplumla ilgili birtakım teorik çözümler önerir. Mitolojik düşünme, köken sorunlarına, yani evrenin, insanın, canlılığın kökenleri sorununa da birtakım çözümler sunmuştur. Bu yönüyle mitolojik düşünme, insan aklının, çözümsüzlüklerden dolayı oluşabilecek çıkmazlarını engeller. Mitolojik düşünmenin özü, içinde yaşanılan evrene, doğaya, çevreye saygılı olmaktır. Bu da her şeyden önce, bu evrenin dayandığı kuralları bilmeye ve onlara saygı duymaya dayanır.

Aristoteles’e kulak verecek olursak, Thales ilk filozoftur. Dolayısıyla felsefe ilk defa Antik Yunan’da ortaya çıkmıştır. Felsefe yapma etkinliği MÖ 600 dolaylarında bir İyonya kenti olan Milet’te (Miletos) yaşayan Thales ile başlamıştır. Platon, Homeros, Philon, Numenius ise Thales’ten sonraki filozoflardır.

Philosophos sözcüğü, “bilgelik sevgisi” anlamına gelmektedir.

Sadece felsefe tarafından yanıtlanmaya çalışılan ikinci düzey sorulara “büyük sorular” adı verilir. “Çok üzerindeki bir”, filozofların dış dünyadaki çokluğu ya da görünüşleri nihai bir nedensel faktörle açıklamalarına karşılık gelir. Aristoteles metafiziği, diğer felsefelerden önce gelen anlamında “ilk felsefe” olarak nitelemiştir. Aristoteles, zamanında bilim ile felsefe arasında bir ayrım bulunmadığı için, fiziğe ise, “ikinci felsefe” adını vermiştir. Teleolojik etik teorileri, ahlaki eylemin ürettiği sonuçtur. Bu sonuç, aynı zamanda ahlaki eylemin değerini belirleyen şeydir. Bu teorilerin temel problematiği “en yüksek iyi” problemi olup bireysel mutluluk, kendini gerçekleştirme ya da en yüksek sayıda insanın en büyük mutluluğu gibi bir summum bonum ulaşılması gereken nihai amaç olarak konumlanır.