İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

Dandanakan Savaşı sonunda zaten bitmiş, yorgun ve moralsiz olan Gazneli ordusu çöktü ve dağıldı. Savaş alanını terkeden Sultan Mesud önce Merv ovasında bulunan Barkdiz Kalesine, sonra da Garcistan tarafına kaçtı.

Çağrı Bey Selçuklular'dan olup, diğer seçenekler arasında da en son Mevdud Gazneli tahtına çıkmıştır

Sultan Mahmud 1030 yılında vefat ettiğinde başkentte bulunan Muhammed komutanların desteğiyle tahta geçti. Bu sırada Isfahan’da bulunan Mesud’un yapacağı pek bir şey yoktu. O sebeple Horasan’a geçti ve kardeşi Muhammed’e mektup yazarak yeni zaptettiği Taberistan ve Cebel ile Isfahan’ın bir kısmının bulunduğu bölgenin kendisine bırakılmasını istedi. Teklifi kabul edilirse yüksek hâkimiyetini tanıyacağını bildirdi. Fakat Muhammed bu talebi reddetti ve iki kardeş arasında bir taht mücadelesi kaçınılmaz hale geldi. Ancak sonuçta devletin ileri gelenlerinin kendisini terk edip Mesud’un saflarına geçmesiyle 1030’da, beş aylık saltanatı sona erdi. Mesud, Herat’ta 32 yaşında sultan ilan edilirken Muhammed de Tekinâbâd’ın Kuhtiz Kalesinde hapsedildi.

Dandanakan yenilgisi Gazneli devletini büyük devlet olmaktan çıkarmış ve onu Hindu-kuş’un güneyine çekilmeye mecbur bırakmıştı. Mesud Gazne’ye dönerken, Dandanakan sahrasında kurulan bir taht üzerine oturan Tuğrul Bey ise Horasan emiri olarak selâmlanıyordu.

Sultan Mahmud 1030 yılında vefat ettiğinde başkentte bulunan Muhammed komutanların desteğiyle tahta geçti. Devletin ileri gelenlerinin kendisini terk edip Mesud’un saflarına geçmesiyle 1030’da, beş aylık saltanatı sona erdi.  Sonradan Muhammed’in üç ay onsekiz gün sürmüş olan ikinci saltanat devresi bulunmaktadır.. Bir süre sonra Muhammed de Mevdûd tarafından öldürtülecektir.

Gûr hükümdarı Gıyâseddîn, Husrev Melik’in Garcistan bölgesindeki Balarvân kalesine götürülmesini emretti. 1191’de oğlu Behramşah ile beraber orada öldürüldü. Bu suretle büyük Gaznelilerin son temsilcisi de ortadan kaldırılmış oldu.

Beyhakî, “Devlet bir çadır, padişah direk, ipler ve kazıklar ise raiyyettir.” ifadesini delil getirerek devleti tasvir ederken, onu hükümdarın ayakta tuttuğuna işaret eder.

Hükümdara ait olan her şey bir anlamda onun alâmeti idi. Bu nedenle ona mahsus mekân (saray, saltanat çadırı), eşya (taht, taç, tıraz, bayrak vs.) ve gösteriler (nevbet vurma) çok haşmetli, görkemli, emsalsiz olurdu. Sultanın hakimiyetini gösteren en etkin ve yaygın sembol ise hutbe ve sikke idi. Hutbede sultanın adının okunması, o beldenin hakimi olduğunu, eğer tâbi bir hükümdarın topraklarında okunuyorsa, onun sultana tâbi olduğunu gösterirdi. Tâbi hükümdar hutbeden sultanın adını çıkarırsa isyan etmiş kabul edilirdi.

Sultanın meclis düzenlemesi bir nevi işlerin yolunda olduğunun göstergesiydi. Nitekim Sultan Mahmud’un ölümüyle Muhammed’in tahta çıkmasından sonra Mesud resmen tahta çıkıncaya kadar (altı ay kadar) meclisleri içkisiz olarak tertip etmiştir. Tahta oturduktan sonra ise devlet erkânının işlerin yoluna girdiğini ve artık meclis düzenlenebileceğini söylemeleri üzerine yeniden içki meclisleri düzenlenmeye başlanmıştır.

Devletin mali idaresini en üst seviyede kontrol ile mükellef olan işraf dairesinin başkanı olan müşrif bu görevi emrindeki aynı adı taşıyan görevlilerle icra ederdi. En yüksek makam olması itibari ile eyalet müşrifleri de buna bilgi verirdi. Bu tür malî kontrollerle görevli olanların dışında müşrif olarak anılan, ancak görevi teftişten ziyade istihbarat olan görevliler de vardı.

Divan-ı Vezaret: İdari teşkilatta en yetkili makam olup başında yürütme, yasama, yargı yetkisini kayıtsız şartsız elinde bulunduran ve hükümdarın vekili sıfatı ile devletin bütün işlerini sevk ve idare eden en yüksek görevli olan vezir bulunurdu. Vezir, sadâkat ve dürüstlüğüyle tanınmış debîrlik (kâtiplik) hesap, muamelat vb. hususlarda yetkin asalet sahibi görevliler arasından, sultan tarafından seçilirdi ve siyasi becerisi ile sultana bağlılığı oranında makamını muhafaza edebilirdi. Alâmetleri hil’at, yüzük (mühür), divit, sarık ve tırâzdır. Divan-ı vezaretin muamelat kısmı devletin bütün malî işlerinden vezire karşı sorumlu bulunan müstevfinin başkanı olduğu divan-ı istifada görülürdü.

Sipehsâlâr eyaletteki en yüksek askerî görevli olup eyalet ordularının kumandanı idi. O esasında askeri vali makamında idi. Sultan tarafından atanır, bulundukları bölgeyi askerî bakımdan korur, çıkan karışıklıkları bastırırdı. Ayrıca ahaliyi korumak ve onlara iyilikle muamele etmekle de mükellefti. Mezalim meclislerine başkanlık ederdi. Sultandan sonra en yüksek komutan Horasan sipehsâlârı idi.

Sultan Mahmud 1030 yılında vefat ettiğinde başkentte bulunan Muhammed komutanların desteğiyle tahta geçti. Doğru cevap B'dir.