İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

Gazneli Mahmud'un ölümünün ardından veliahdlıktan azledilip, daha sonra kardeşi Muhammed ile yaşadıkları taht mücadelesini devletin ileri gelenlerinin kendi safına geçmesiyle kazanan Sultan Mesud'dur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Selçuklular Gaznelileri Serahs civarındaki Talhâb denilen yerde karşıladılar. 1038 Mayıs’ında yaşanan şiddetli çarpışmalar sonunda Gazneli ordusu ağır bir yenilgiye uğradı. On gün kadar sonra Tuğrul Bey Nişabur’a geldi ve Sultan Mesud’un tahtına oturdu. Doğru cevap E şıkkıdır.

Muhammed ve Mevdûd komutasındaki iki Gazneli ordusu Nangrahar bölgesinde bulunan Dunpur’da (bugünkü Celâlâbâd) karşılaştı. Mevdûd 8 Nisan 1041’de Muhammed’in ordusunu mağlup edip dağıttı. Sultan Muhammed ve oğulları esirler arasında bulunuyordu. Bunların bir kısmı ok yağmuruna tutularak, bir kısmı da atlara bağlanarak öldürülmek suretiyle cezalandırıldılar. Bu suretle Muhammed’in ikinci saltanat devresi de sona ermiş, yerine Sultan Mevdûd geçmiş oluyordu. Doğru cevap A şıkkıdır.

Selçukluların Gazne üzerindeki tesirinin büyüklüğü, Gazneli sultanlarının bu dönemde Emir ve Melik unvanlarına ek olarak es-Sultanü’l-Muazzam gibi Selçukluların kullandığı ünvanları da almalarından anlaşılmaktadır. Nitekim bu unvan ilk defa Ferruhzâd’ın sikkelerinde görülmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Sultan Husrev Melik Gazneliler'in son temsilcisidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Tıraz, hükümdara mahsus eşyalardandır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Hükümdarlık sarayının kapısında veya çadırının önünde muayyen zamanlarda, ekseriya namaz vakitlerinde o zamanın devlet orkestrasının konser vermesine nevbet adı verilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Hacib-i Bozorg, saray teşkilatında hükümdardan, bütün devlet teşkilatında da hükümdar ve vezirden sonra en yüksek makam sahibidir. Bunlar tavassut, teşrifat işlerini yürüttükleri gibi bizzat askerin başında sefere de çıkmakta idiler. Doğru cevap D şıkkıdır.

Divan-ı Risalet, devletin iç ve dış yazışmaları ile haberleşmesini yapmakla görevli olup divanın âmiri de sahib-i divan-i risalet olarak anılırdı. Doğru cevap E şıkkıdır.

Sultan Mahmud  Ortaçağın en büyük ilmî şahsiyetlerinden biri olan Türk asıllı Ebû Reyhan el-Bîrûnî’yi de Hârizm’i işgal ettiği zaman Gazne’ye getirtti. Böylece Bîrûnî Hindistan’a yapılan Gazneli seferlerine katılma imkânını buldu. Onun Hindistan’daki temasları, öteki inanç ve âdetler hakkındaki sınırsız merakıyla Tahkîku Mâli’l-Hind gibi büyük bir eserin meydana getirilmesini sağladı. Bîrûnî de Sultan Mahmud için bir şiirinde “O benden hiç bir lûtfu esirgemedi” diyor ki, bu büyük âlime daha sonra Mesud ile Mevdud da değer vererek inceleme ve araştırmalarına destek olacaktır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Hindistan’da ikinci seferini Dehli’nin kuzeyindeki Somnath üzerine yapan Sultan Mesud, Raca Dipal Hari’nin kaçması üzerine şehri doğrudan Pencab’a bağlarken kaleyi yağmalatmış, putların bulunduğu mabedler de yıkılmıştır.

Seçeneklerde ifade edilenlerin üçü de Dandanakan savaşının sonuçlarıdır.

Nesa galibiyeti 1034 de gerçekleşmiştir.Talhab 1038 'de olmuştur. Dandanakan verilen sırada en sondadır.

Selçuklular Sistan’a hâkim oldukları sırada, Gazneliler’e bağlı bazı kesimlerin Sultan Mevdûd’dan yardım istedikleri anlaşılıyor. Nitekim kısa bir süre sonra Kaymaz el-Hâcib komutasındaki Gazneli kuvveti Sistan önlerine gelerek karargâhlarını kurdu. Ebu’1-Fazl’ın Gazneli taraftarı halka karşı tavrı, Sultan Mevdûd’u Sistan’a yeni bir ordu göndermeye mecbur etti.

Gaznelilerde de bütün çağdaşları gibi veliahtlık müessesesi olmakla beraber bunun tahta çıkış için her zaman etkili olmadığı anlaşılıyor. Çünkü sülâlenin onyedi hükümdarından sadece üç tanesi (III. Mesud, Hüsrevşah, Hüsrev Melik) sulh içinde tahta oturmuştur.

Hükümdara ait olan her şey bir anlamda onun alâmeti idi. Bu nedenle ona
mahsus mekân (saray, saltanat çadırı), eşya (taht, taç, tıraz, bayrak vs.) ve gösteriler (nevbet vurma) çok haşmetli, görkemli, emsalsiz olurdu. Sultanın hakimiyetini
gösteren en etkin ve yaygın sembol ise hutbe ve sikke idi.

Divan-ı Risalet: Devletin iç ve dış yazışmaları ile haberleşmesini yapmakla
görevli olup divanın âmiri de sahib-i divan-i risalet olarak anılırdı.

Bölge yönetiminde yer alan pek çok görevli vardı. Bunlardan en önemlileri dönemin her şehrinde görülen kale komutanı kutval, şehrin düzenini koruma ve inzibat işleriyle meşgul olan şahnedir. Ayrıca zaim, muhtesib, hatib, âmil gibi daha başka görevliler de bulunmaktaydı. Vakıf işlerine bakan daireye ise işrâf-ı evkaf denirdi.

Büyük Selçuklularla başladığı sanılan Türk cami mimarisinin Karahanlılardaki gelişim çizgisinin Gaznelilerde de mevcud olduğu anlaşılmaktadır. Sultan Mahmud’un 1026’da Somnat seferinden sonra Gazne’de yaptırdığı
Arûsü’l-Felek Camii bunun en önemli örneklerinden biridir. Câminin inşasında
Hindistan’dan getirilen kıymetli ağaçlar da kullanılmıştır.

Mesud Dönemi (1030-1041):  Mesud, Herat’ta 32 yaşında sultan ilan edildi.