İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

Bugün Afganistan ahalisinin %50’sini teşkil ettiği söylenen Patan/Peştunlara verilen diğer bir isim olan Afgan tabiri tarihte ilk olarak VI. yüzyıl başlarında yaşamış bir Hintli gökbilimci olan Varaha Mihira’nın Barat-Samhita adlı eserinde geçmektedir.

İskender’in büyük ölçüde Kıbrıs ile Mısır’dan getirtip Pencab ile Hayber geçitlerinden Ceyhun’un membaına kadar uzanan sahaya yerleştirdiği ahali ise, onun ölümünden sonra Unutulmuş İmparatorluk da denilen Baktrian Helenleri (Greko Baktria) devletini kuracaktır.

Gazne şehrinde kurulup geliştiği için kaynaklarda daha çok Gazneliler şeklinde yer alan devlet, aynı zamanda hanedanın kurucusuna nisbetle Sebükte(/i)ginîler ya da bölgeye tarihte en parlak dönemini yaşatan Sultan Mahmud’un lâkabına nisbetle Yeminîler olarak da anılır.

Buna bağlı olarak büyük boyutlara varan isyanlar çıkmış ve sonuçta Bağdat’a uzak bölgelerde görev yapan valiler çoktan kendi hanedanları ile müstakil devletler tesis etmeye başlamıştı. Bu devletler her ne kadar Abbâsî Hilâfetine bağlıymış gibi görünseler de genellikle müstakil hareket ediyorlardı.

Sebüktegin’in kendisini tahta geçmek için davet edenlere “Aranızda hiç kimsenin yaptığım ya da söylediklerime itiraz etmemesi şartıyla bu görevi kabul ediyorum. Eğer bir kişi bile bana itaat etmezse, bana karşı isyanda bulunur veya emirlerimi yerine getirmekte kararlı olmazsa, benimle aynı fikirde olmazsa öldüreceksiniz” dediği ve bu şartın kabul edilip herkesin yeminiyle teyidinden sonra tahta çıktığı yönünde güçlü rivayetler bulunmaktadır.

Sebüktegin, çocuklarının iyi birer yönetici olmalarını sağlamak için bizzat kendisi Pend-nâme adlı bir ahlak
kitabı yazmıştır. Bu eser günümüzde pek bilinmemektedir. Ancak daha sonra Kutadgu Bilig ve Siyasetnâme’de odaklaşan Türk Devlet anlayışı ile ilgili yazılmış en önemli kitaplardan birisidir. Sebüktegin İslamiyeti de Hindukuş ve ötesine taşıyan ilk Müslüman lider olduğu gibi kurduğu hanedan yani Gazneliler de hâkim oldukları topraklarda, özellikle de Kuzey Hindistan’da Türk-İslam varlığının silinmez izler bırakması yanında, geniş yerli toplulukların da bu dinle müşerref olmalarını sağlamıştır.

Gazneli Mahmud’un Peşaver üzerine gerçekleştirdiği hareketi Hindistan’a yapılan ilk sefer olarak kabul etmek gerekir.

Peşaver ve Waihind Seferinden sonra, Sultan Mahmud ise hem para, hem de büyük bir zaferin gururuyla, ‘gazi’ unvanını da almış olarak Nisan 1002’de Gazne’ye döndü.

Sebüktegin’in vasiyeti üzerine tahta İsmail geçti ve Belh’te cülus töreni ifa edildi.

O, aynı zamanda babasının yanında savaşlara katılmakta ve büyük yararlılıklar göstermekteydi. Nitekim Gur’a yapılan cezalandırma seferi ile Caypal’a karşı yapılan seferlerin hepsine katılmıştı. Bir ara dedikodular yüzünden babası tarafından tutuklanarak Gazne kalesinde hapsedilmiş ise de birkaç ay sonra hapisten çıkarılmış ve Sebüktegin’in Sâmânî Emîr II. Nuh’a destek için giriştiği mücadelede belirleyici bir rol oynamıştır.