İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

Gazneliler’in ortaya çıktığı dönemde Cürcân ve Taberistân’a Ziyârîler hâkimdi. 1012 yılında Ziyarî hükümdarı Kabûs b. Vuşmgîr’in zulmüne tahammül edemeyen ordu isyan etmiş ve onu tahttan indirerek yerine oğlu Felekü’l-Me’âlî Menûçehr’i geçirmişti. Bu gelişme üzerine Sultan Mahmud, daha önce babasıyla anlaşmazlığa düşerek kendisine sığınan Kabûs’un diğer oğlu Dârâ’yı başa geçirmek üzere Arslan Câzib kumandasında bir orduyu Ziyârîler üzerine sevk etti. Ancak Sultan Mahmud’a tâbi olup yıllık ellibin dinar haraç ödemeyi kabul eden Menûçehr’in tahtında kalmasına müsaade edildi ve aynı zamanda sultanın kızlarından birisiyle evlendirildi. Bu evlilik Menûçehr’e bir üstünlük sağlamamış, o da öteki vasallar gibi istendiğinde Mahmud’un seferlerine asker göndermiştir.

Cat Seferi
Sultan Mahmud, Somnath seferi sırasında ordusuna saldıran Catları tedip etmek üzere harekete geçmekte tereddüt göstermedi. Dolayısıyla Mart 1027’de Multan’a doğru hareket etti. Aynı zamanda gemicilikte usta olan Catlar, Sind vadisine yerleşmiş, çetin ve cengâver savaşçılardı. Hindu dinine mensup olan bu topluluk Pencab’ta yeni kurulan Müslüman-Türk yönetimi için daima mesele olmuştur. Dolayısı ile Sultan Mahmud, bunları bertaraf edebilmek amacıyla bin dört yüz büyük gemi yaptırmış ve her birine, biri önde diğer ikisi yanlarda olmak üzere, ucu boynuza benzer üç çubuk yerleştirmiştir. Buna ilaveten her gemide mürettebattan başka yirmi okçu ve neftçi de yer almaktaydı. Ayrıca nehrin yukarı kısımları gemilerle kapatılmış iki kıyıya da filler ile okçular yerleştirilmişti.

Pencab seferi sırasında topraklarından geçişine müsaade etmeyen Anandpal’ı cezalandırmak arzusunda olan Mahmud, 1008 yılı sonbaharında harekete geçti. Bu gelişmeden haberdar olan Anandapal; Gwalior, Kalincar, Kannauç, Dehli ve Ecmir gibi şehirlere hâkim olan diğer Hindu racalarıyla ittifak yaparak meydana getirdiği büyük bir orduyla harekete geçti. Sultan, savaşacağı ordunun diğerleri gibi çok kolay dağıtılamayacağının farkındaydı. Bundan dolayı çok ihtiyatlı davrandı. Çünkü Anandpal’ın oğlu Brahmapal’ın komutasında Attock bölgesindeki Hazro yakınlarında Chach düzlüklerinde toplanan bu büyük Hind ordusunun sayısı günden güne artmaktaydı. Buna ilaveten Hindu kadınları, bu savaşı kutsal telakki ettiklerinden altından süs eşyalarına kadar bütün mücevherlerini satarak yardım için göndermişti. Fakirler ise para karşılığında işler yaparak elde ettikleri gelirlerle
savaş meydanındaki Hindulara katkıda bulunmaya çalışmışlardı. Bu tavırlarıyla Hindular, savaşı tam bir dinler, medeniyetler çatışmasına dönüştürdüler.

Bazı kaynaklar Sultan Mahmud’un ilk seferi olarak 999 veya 1000 yılında Kabil’in doğusuna, Lamghan’a yapılan bir askeri hareketi gösterirler. Ancak çağdaş kaynaklarda bu sefere dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Bu sebeple Gazneli Mahmud’un Peşaver üzerine gerçekleştirdiği hareketi Hindistan’a yapılan ilk sefer olarak kabul etmek gerekir.

Nandana Seferi sırasında, Triloçanpal’a yardım etmiş olan Keşmir Racasına bir ceza vermek isteyen Mahmud, 1015 yılında öncelikle Keşmir ve yol üzerinde güçlü Loharkot kalesini kuşattı.

Sultan Mahmud, on üçüncü Hind seferini daha önce ele geçiremediği Keşmir üzerine yaptı.

Gazneli Mahmud’un baştan beri Hârizm bölgesini ele geçirmek istediğine işaret eden devrin kaynakları 1016’da Karahanlı ülkesinde baş gösteren iç çekişmelerin sultana bu fırsatı verdiğini kaydeder.

Sultan Mahmud, ilk zamanlarda Abbasi halifeliği ile iyi ilişkiler içerisinde bulunmaya önem vermiş ve Sâmânîlerin tanımadığı el-Kadir Billâh’ı halife olarak tanımıştı. Bu durumdan memnun kalan halife de bir yandan sultana hil’at ve hediyeler gönderirken diğer taraftan onun Hindistan seferlerini ilgiyle takip ederek çeşitli ünvanlar vermekteydi. Buna karşılık Fâtımi halifesine hiçbir şekilde itibar edilmemiş, ona taraftar olanlar şiddetle takip edilirken gönderdiği elçi bile yargılanarak idam edilmiştir. Tabii olarak bunlar Abbasi halifesini memnun etmekteydi ki, Sultan Mahmud’a Nizâmü’d-Din, Nâsırü’l-Hakk lakabları verildi.

Gazneliler devleti, M.Ö. II. yüzyıldan itibaren Türklerin yurt tuttuğu bir bölgede kurulmuştur.

Issık Göl civarını terk edip bugünkü Afganistan’daki Tahia’ya gelip yerleşen Yüe-çileri toparlayan Yabgu I. Kujulakadphises’in M.S. 10 yılında Kabil’i ele geçirmesiyle ortaya çıkan Kuşan Devleti, yaklaşık yüz yıllık bir sürede tedricen yükseldi.

Birunî’ye göre Türkşâhîlerin kurucusu olarak görülen ve ünlü Kuşan hükümdarı Kanişka’dan indiğini iddia eden Böritegin, “Türk kaftanı, börkü, çizmeleri ve silahları üzerinde olduğu halde” Kabil’in bir mağarasında mucizevî bir şekilde doğmuştu.

Sind’de Ohind, Türkşâhîlerin hem merkezi, hem de en büyük şehriydi. Hindistan ile Gazne arasında yer alan bu şehrin hâkimi, Türkşâhîlerin son hükümdarı Lara Toramana idi.

Gaznelilerin ilk dönemlerine ait fazla bir bilgi bulunmamaktadır. Genel görüşe göre Türk boylarına dayanan Alptegin tarafından kurulmuştur.

9 Nisan 977’de bir takım şartlarla Gazne tahtına oturan Sebüktegin ilk iş olarak Büst üzerine yürümüştür.

Sebüktegin Gaznenin kuvvetli ve sağlam havasında bu şehre doğru harekete geçtiği sırada Belh sınırındaki Madru Muy köyünde Ağustos 997’de hayata gözlerini yumdu.

999 yılında Karahanlılar, Sâmânîlerin son kalesi olan Mâverâünnehr’i zapt ederek, bu devleti tarih sahnesinden sildi.

Mart/Nisan 1006’da Gazne’den hareket eden Sultan Mahmud, Multan seferine çıktı.

Sultan Mahmud, Nagarkot seferinden kısa bir süre sonra Ekim 1009’da Rajputana beldesinin Alvar mıntıkasındaki Narainpur üzerine yürüdü.

İran yaylasının kuzeydoğu uzantısını teşkil eden Afganistan, Hind yarımadasının kuzeybatısında, Türkistan’ın da güneyinde yer alır. Kuzeyinde Tibet dağlarından doğup yine dağlık bölgeden gelen bol kar ve yağmur suyuyla beslenen Ceyhun nehri ülkenin tek yegâne ovalık kesimini oluşturan ve Afgan Türkistan’ı olarak adlandırılan geniş düzlüğü aşarak Aral gölüne doğru uzanır. Ceyhun, Afganistan’ı Mâverâünnehr’den ayırırken Horasan ise hem Mâverâünnehr hem de İran ile bağlantısını sağlar. Herat, Belh, Kunduz ve Bedahşan Afganistan’ın kuzey bölgelerini teşkil eder. Buranın güney batısında yer alıp Kirman ile Belucistan’a kadar uzanan alan, Fırat nehrini andıran Hilmend nehri ve kollarının beslediği göller bölgesini oluşturur. Gur havalisi ülkenin batısına düşer ve oldukça dağlıktır. Tarihi hadiseler daha çok Belh, Kabil, Kandehar, Gazne ile Peşaver çizgisinde gelişmiştir. Ülkenin doğusu tamamen dağlık olup Vahan ile Tibet ve Pamir’e bağlanır. Doğudan batıya doğru uzanan Kuh-ı Sefid, Hindukuş ve Kuh-i Baba dağları silsilesinin güneyinde yer alan yüksek yaylalar güneyde Kuzey Hindistan düzlüklerine kadar uzanır. Bu yaylalar üzerinden Gomal ve Hayber gibi beş geçit ile
Pencab havzasına bağlanan Afganistan, güneydoğu yönünde uzanan Belûcistan dağları ile de Sind ve Mekran’dan ayrılır.

Issık Göl civarını terk edip bugünkü Afganistan’daki Tahia’ya gelip yerleşen Yüe-çileri toparlayan Yabgu I. Kujulakadphises’in M.S. 10 yılında Kabil’i ele geçirmesiyle ortaya çıkan Kuşan Devleti, yaklaşık yüz yıllık bir sürede tedricen yükseldi. Baktria Helen devletini ortadan kaldırdıktan sonra güneye yayılarak Hindistan’ın en büyük imparatorluklarından birisi haline gelen Kuşanlar dönemi
(M.S. I-IV. yy.) Batı Türkistan kadar Hindistan için de bir altın çağ olmuştur. Nitekim Buda dini bu dönemde, Kuşanların koruyuculuğu altında evrensel bir din haline gelecektir.