İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

Sultan Tuğrul Bey’in 1063 yılında vefatı üzerine bu kez Selçuklu tahtına çıkan Alp Arslan’ın ilk icraatı, Huttal ve Çağâniyân taraflarını tekrar itaat altına almak oldu.

Şemsü’l-Mülk Nasr, Semerkand’da tahta çıktığında rakipsiz değildi. Kardeşi Togan Han Şuays, derhal Buhara’dan Semerkand’a gelerek ülkenin başkentini kuşattı.

Selçuklu istilası arifesinde Batı Türk Hakanlığı’nın son müstakil hakanı Tamgaç Han Hızır b. İbrahim’in kaynaklarda “Hakanü’l-Muazzam Tamgaç Han”, “Burhânü’d-Devle”, “Sultân” “Aynü’d-Devle” ve “Kadır Han” unvan ve lâkapları ve “Ebû Şücâ’a” künyesi ile kaydedildiğine rastlanmaktadır.

Hanefî mezhebinin alternatifsiz olduğu Mâverâünnehr’de bir istisna olarak görülmesi gereken Şâfiî fakih Ebû Tâhir b. İlk, bölgedeki bu gelişmeler sırasında biriktirdiği servetinin de Han Ahmed tarafından elinden alınmasından korkarak, ticaret ve hac bahanesi ile Mâverâünnehr’den ayrıldı ve Isfahan’a gitti.

İbâhiyye, kanunların, dinî emirlerin ve ahlak kurallarının bağlayıcılığını kabul etmeyip, her şeyi mübah görme anlamında kullanılmaktadır.

Burhân ailesinin kurucusu Abdü’l-Azîz 1123 yılında öldü ve yerine oğlu Sadr Ömer geçti. Sadr Ömer, Kara Hıtay - Karluk ittifakına karşı yapılan Katvan Sa- vaşında (Eylül 1141) Selçuklular ve Batı Türk Hakanlığı yanında yer aldı.

Karluk meselesinin sosyal, ekonomik ve siyasi temelli nedenlerini beş başlıkta toplayabiliriz:

1) Atlı çoban Karlukların yaşam alanlarının daralması

2) Yaşam alanının daralmasına karşın Karlukların daha geniş otlaklara ihtiyaç duymaları

3) Karlukların yerleşik hayata geçmek, ya da sürgün edilmek arasında bir tercih yapmaya zorlanmaları,

4) Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin yabancılaşması

5) Bölgede Oğuzların nüfusu ve gücü artması Karlukların zaten yeterli olmayan otlakları ve devletin askerî kadrosunu Oğuzlarla paylaşmak anlamına geliyordu.

Karlukların Mâverâünnehr’in tamamından çıkarılmaları Kılıç Tamgaç Han Mesûd b. Hasan (1160-1167) döneminde oldu.

Arslan Han Süleyman ve diğer doğu hanedan mensuplarının siyasi politikalarını şöyle özetleyebiliriz:

1) Basmil, Çomul, Yabaku ve Hıtay gibi Türk-Moğol boylarının saldırılarını önlemek için onlara karşı savunma savaşları yaparak cihat etmek,

2)  Kalabalık nüfusa, sayısız mal ve mülke sahip olan bu atlı çobanların yurt bulma meselelerini dikkate alarak, Müslüman olup olmadıklarına bakmak- sızın onları ülkenin muhtelif yerlerine iskan etmek ve böylece onları askeri bir tehlike olmaktan çıkarmak;

3)  Bunun sonucu olarak hem onların askerî gücünden yararlanmak, hem de zaman içinde İslam sufî vaizleri vasıtası ile onları İslamlaştırmak.