İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

Arslan Han Muhammed b. Süleyman (1102-1130).

Karlukların kendi hakanlıklarına ilk isyanı, yukarıda bahsettiğimiz üzere Arslan Han Muhammed (1102-1130)’ın son yıllarında ona karşı yapılmıştır.

Karluk meselesinin sosyal, ekonomik ve siyasi temelli nedenlerini beş başlıkta toplayabiliriz:

1) Batı Türk Hakanlığı’nın siyasi alandaki gerilemeye karşın, medeni sahada parlak bir devir yaşaması nedeniyle kentleşme ve kent kültürünün yaygınlaşmasının bir sonucu olarak atlı çoban Karlukların yaşam alanlarının daralması,

2)  Yaşam alanının daralmasına karşın Karlukların mal (hayvan) ve mülklerinin artması ve daha geniş otlaklara ihtiyaç duymaları,

3)  Karlukların yerleşik hayata geçmek, ya da sürgün edilmek arasında bir tercih yapmaya zorlanmaları,

4)  Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin Selçuklularla yaptıkları evlilikler sonucu devletin asli unsuru olan Karluklara yabancılaşması,

5)  Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin Selçuklulara yakınlığının bir diğer sonucu olarak, özellikle Aşağı Seyhun’dan Mâverâünnehr’e yönelen Oğuz göçleri ile bölgede Oğuzların nüfusu ve gücü arttı. Bu ise Karlukların zaten yeterli olmayan otlakları ve devletin askerî kadrosunu Oğuzlarla paylaşmak anlamına geliyordu. Bu Karluklar için her anlamda tam bir ekonomik kayıptı. Üstelik geçmişten gelen ve efsanelere yansıyan eski düşmanlıkları da vardı.

Tamgaç Han Hızır, Doğu Türk Hakanı değil, Batı Türk Hakanlarından biridir.

Arslan Han Süleyman ve diğer doğu hanedan mensuplarının siyasi politikalarını şöyle özetleyebiliriz:
1) Basmil, Çomul, Yabaku ve Hıtay gibi Türk-Moğol boylarının saldırılarını önlemek için onlara karşı savunma savaşları yaparak cihat etmek,
2) Kalabalık nüfusa, sayısız mal ve mülke sahip olan bu atlı çobanların yurt bulma meselelerini dikkate alarak, Müslüman olup olmadıklarına bakmaksızın onları ülkenin muhtelif yerlerine iskan etmek ve böylece onları askeri
bir tehlike olmaktan çıkarmak;
3) Bunun sonucu olarak hem onların askerî gücünden yararlanmak, hem de zaman içinde İslam sufî vaizleri vasıtası ile onları İslamlaştırmak.

Doğu Türk Hakanlığı jeopolitik konumu gereğince, doğuda Müslüman olmayan Türk-Moğol unsurlarla İslam coğrafyası arasında set görevini üstlenmiştir. Bu çerçevede Arslan Han Süleyman ve diğer doğu hanedan mensuplarının siyasi politikalarını şöyle özetleyebiliriz:

1) Basmil, Çomul, Yabaku ve Hıtay gibi Türk-Moğol boylarının saldırılarını önlemek için onlara karşı savunma savaşları yaparak cihat etmek,

2)  Kalabalık nüfusa, sayısız mal ve mülke sahip olan bu atlı çobanların yurt bulma meselelerini dikkate alarak, Müslüman olup olmadıklarına bakmaksızın onları ülkenin muhtelif yerlerine iskan etmek ve böylece onları askeri bir tehlike olmaktan çıkarmak;

3)  Bunun sonucu olarak hem onların askerî gücünden yararlanmak, hem de zaman içinde İslam sufî vaizleri vasıtası ile onları İslamlaştırmak.

Doğu Türk Hakanı İbrahim b. Muhammed'in tahta çıkışı annesinin, babası ve amcasını suikast yoluyla öldürmesi sonucu tahtı devralarak gerçekleşmiştir.

Tamgaç Han Hasan saltanatının son dönemlerine doğru Batı Türk hakanlığını istilâ etmiş olan Selçukluların himayesine girmek ve Sultan Melikşah’ı metbû tanımak zorunda kaldı. Böylece Doğu Türk Hakanlığı fiilen olmasa da resmen tâbî bir devlet haline geldi (1089).

İlig-i Türkmen İbrahim b. Ahmed’den sonra oğlu Arslan Han Muhammed tahta geçmiştir (1160).

Tamgaç Han İbrahim, “Böri Tegin” unvanı ile 1037’de başlattığı Mâverâünnehr’i
ele geçirme harekatını 1041’de tamamlayarak, Ali Tegin’in çocuklarını ve Gaznelileri bölgeden çıkardı.

Tamgaç Han İbrahim, “Böri Tegin” unvanı ile 1037’de başlattığı Mâverâünnehr’i
ele geçirme harekatını 1041’de tamamlayarak, Ali Tegin’in çocuklarını ve Gaznelileri bölgeden çıkardı

Sultan Tuğrul Bey’in 1063 yılında vefatı üzerine bu kez Selçuklu tahtına çıkan
Alp Arslan’ın ilk icraatı, Huttal ve Çağâniyân taraflarını tekrar itaat altına almak
oldu.

Tamgaç Han İbrahim kaynaklarda, hanedan içindeki siyasî çekişmelerden
daha ziyade, sosyal, ekonomik, sanat, bilim, eğitim ve din alanlarında ülkesinde yürüttüğü reform niteliğindeki faaliyetleri ile gündeme gelmiştir.

Arslan Han’ın annesi Selçuklu sultanı Melikşah’ın kızı idi. Babası Tegin Han
Süleyman’ın ölümünden sonra Mâverâünnehr’de tutunamadı ve Merv’e giderek orada ikamet etti.

Karlukların Mâverâünnehr’in tamamından çıkarılmaları Kılıç Tamgaç Han
Mesûd b. Hasan (1160-1167) döneminde oldu.

Buğra Han Muhammed Kâşgar’da on beş ay saltanat sürdükten sonra, büyük
oğlu Hüseyn Çağrı Tegin’i veliaht tayin etti

Balasagun ve Kâşgar’a da hakim olan Tuğrul Kara Hakan Yusuf b. Süleyman
(1062-1080)’ın buralardaki hakimiyeti 1069 yılına kadar sürdü

Karluk Meselesi: Kara Hıtay Hakimiyeti (1141-1212)...

Arslan Han Süleyman (1043-1057...

Tamgaç Han İbrahim, “Böri Tegin” unvanı ile 1037’de başlattığı Mâverâünnehr’i ele geçirme harekatını 1041’de tamamlayarak, Ali Tegin’in çocuklarını ve Gaznelileri bölgeden çıkardı.