İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

İslâm tasavvuf anlayışında kutb, evrenin yönetiminden sorumlu olup aşağıdan yukarıya doğru, sayıları giderek azaltmak suretiyle bir mertebeler silsilesi meydana getiren ‘veliler piramidi’nin en tepesindeki kişidir. Doğru cevap A'dır.

Türklerin İslam’a girmesinde payı olan en önemli yapılardan biri olan ribâtlar, başlangıçta atın bağlandığı veya sınır bölgelerde gazaya çıkıldığında düşmanın hilesini def etmek için ikamet edilen yerlerdi. Doğru cevap B'dir.

Satuk Buğra Kara Hakan Abdülkerim Bazir dönemi 921-955 yıllarını kapsamaktadır. Doğru cevap A'dır.

Şihne (şahne), IX. yüzyılın sonlarından itibaren bir şehrin veya bölgenin muhafaza ve asayişinden sorumlu komutanı ifade eden bir terimdir. Doğru cevap C'dir.

Maverünnehr’in fethi ile Türk Hakanlığı doğuda Altay dağlarından batıda Ceyhun nehrine kadar sınırlarını genişleterek, tarihî ipek yolu güzergahının önemli bir bölümünü kontrolleri altına almış oldu. Doğru cevap E'dir.

El-Bezzâr (tohumcu, yani tahıl tüccarı)'dır. Doğru cevap A'dır.

Horasan’ı fethetme hırsı ağır basan İlig Nasr, bütün bu olumsuzluklara rağmen bazı aracılar vasıtası ile Togan Han Ahmed ile arasını düzeltti. Hazırlıklara girişerek hem Togan Han Ahmed ve hem de Kadır Han Yusuf ’a yardım çağrılarını yineleyen mektuplar gönderdi. Fakat bu üçüncü teşebbüsü sırasında hastalandı ve 1012 yılında vefat etti. Doğru cevap D'dir.

Çok geçmeden Arslan İlig Mansur, mevkiini yükseltti ve “Arslan Han” unvanını kullanmaya başladı. 1018 yılında Togan Han Ahmed’in vefat etmesi ile Balasagun’da tahta çıktı. Doğru cevap A'dır.

Sultan Mahmud 1030 yılında vefat etmiştir. Doğru cevap B'dir.

Satuk Buğra Han 955 yılında vefat etmiştir. Doğru cevap C'dir.

İslâm tasavvuf anlayışında kutb, evrenin yönetiminden sorumlu olup aşağıdan yukarıya doğru, sayıları giderek azalmak suretiyle bir mertebeler silsilesi meydana getiren ‘veliler piramidi’nin en tepesindeki kişidir

Orta Çağ İslam kroniklerinde “Türk meliki Buğra Han” adı ile kaydedilen Satuk’un en geç 921 yılında Buğra Han unvanı aldığı ve bu tarihten önce de İslam’ı kabul ettiği tesbit edilebilmektedir. Osmanlı kroniklerinde verilen onun Müslüman olduğu tarih ise, 913 yılına tekabül etmektedir.

Baytaş Arslan Han’a tâbi olan kardeşi İlig Tonga Süleymân ise Tarâz ve Kâşgar’da bulunmaktaydı ve ülkenin batı tarafında Sâmânîlerle ilişkileri yürütüyordu.

Ebû Ali Sîmcûrî, Fâik, Beg Tüzün, Hâcib İnanç gibi Sâmânî topraklarını aralarında paylaşmak için mücadele eden Sâmânîlerin Türk asıllı komutanları idi. Bunlardan Ebû Ali Sîmcûrî, Horasan’da müstakil bir devlet kurmak için Buğra Han Harun ile gizlice yazışmaya başladı. Onunla kurduğu dostluk sonucunda bir anlaşma yapmayı başardı.

Buğra Han Harun, durum kendi lehine dönünce 991 yılında Mâverâünnehr’in Fergana bölgesine girdi. Burada bastırdığı dirhemlerde kullandığı “melikü’lmaşrık” (doğunun hakanı), “zahîrü’d-da’ve” (davet destekçisi) ve “Türk Hakan” unvanları onun kimliğini ve politik hedeflerini yansıtmaktadır

Türk Hakanlığı Sâmânîlerin Ceyhun’un batısında kalan topraklarının da tek varisinin kendileri olduğunu ve buranın, daha önce davranan Gazneliler tarafından gasp edildiğini düşünüyorlardı. Oysa Gaznelilere göre, Sultan Mahmud Horasan’ı başı bozuklardan ve Sâmânî düşmanlarından temizlerken Türk Hakanlığı bunu ganimet bilip Mâverâünnehr’i ele geçirmişti. Taraflar şimdilik akrabalık ile destekledikleri göstermelik bir barış anlaşması yaptılar. İlig Nasr, Sultan Mahmud’un Hindistan vilayetlerinden Multan’a sefere çıktığını haber alır almaz akrabası Sübaşı Tegin’i Horasan bölgesine ve kardeşi Cafer Tegin’i büyük bir ordu ile Belh’e şıhne olarak gönderdi.

Türk Hakanlığı ve Gazneli ilişkileri 1030 yılında Sultan Mahmud’un ölümü ile yeni bir boyut kazandı. Oğlu Mesud Gazneli tahtına oturabilmek için kardeşi Muhammed ile mücadeleye girişti. Türkmenler ve Selçuklular ile yaptığı anlaşmalar sayesinde Mâverâünnehr’de önemli bir güç haline gelen Ali Tegin’e, kendisi ya da oğullarından birinin tam donanımlı bir ordu ile yardıma gelmesi halinde Huttâl vilayetini vereceğini vaadetti. Ancak Mesud, Ali Tegin’in yardımına ihtiyaç kalmadan kardeşini mağlup ederek tahtı ele geçirdi.

Böri Tegin, çetin mücadelelerin sonucunda ve Sultan Mesud’un ısrarlı takibine rağmen Çağâniyân ve Huttal taraflarından Gaznelileri çıkardı. Böri Tegin çok geçmeden Gaznelilerin müttefiki Ali Tegin’in çocuklarından Mâverâünnehr’in iki büyük merkezi Semerkand ve Buhara’yı almayı başardı. Burada babası İlig Nasr b. Ali’den kalan “müeyyidü’ladl” (adaletin destekçisi) ve Ali Tegin’in kullandığı “Tamgaç Buğra Kara Hakan” unvanlarını alarak ülkenin batısına, Mâverâünnehr’e tek başına hakim oldu. Artık Semerkand merkezinde Batı Türk Hakanlığı fiilen kurularak doğudan ayrılırken Türk Hakanlığı ikiye bölünmüş oluyordu.

X. Asır Orta Çağında Hârizm bölgesinin iki önemli merkezi vardı. Bunlardan ilki Ceyhun nehri batısında Curcâniyye (Gürgânc veya Ürgenç) ve diğeri nehrin doğusunda yer alan Kâs şehri idi.

XI. yüzyılın başında Türk Hakanlığı ülkesine doğudan yapılan saldırıları, Hıtâylar değil, Hıtâylar tarafından harekete geçirilen ve başlangıçta Moğolistan’ın doğusunu, sonra da batısını işgal eden Moğol boyları gerçekleştirmekte idi.