İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ - Deneme Sınavı - 8

Sind’de Ohind, Türkşâhîlerin hem merkezi, hem de en büyük şehriydi. Hindistan ile Gazne arasında yer alan bu şehrin hâkimi, Türkşâhîlerin son hükümdarı Lara Toramana idi.

Tamgaç Han İbrahim, 1043 yılında Mâverâünnehr’i geri almak için son bir te- şebbüste daha bulunan Ali Tegin’in çocukları ve amcaları Togan Han Muhammed’i bertaraf ettikten sonra 1057 tarihlerinde Doğu Türk Hakanlığı’nda meydana ge- len iç karışıklıklardan yararlanarak hakimiyet alanını, Özkend, Ahsiket, Hocend, Tûnket, İsfîcâb, Şâş, Binket, Kuz Ordu (Balasagun)’yu içine alacak şekilde geniş- letmeyi başardı. Ülkesini oğulları arasında idarî anlamda taksim etti.

Gaznelilerin ilk dönemlerine ait fazla bir bilgi bulunmamaktadır. Genel görüşe göre Türk boylarına dayanan Alptegin tarafından kurulmuştur.

Tamgaç Han İbrahim hayatının sonlarına doğru felç geçirdi ve tahtından fe- ragat ederek, yerini oğlu Şemsü’l-Mülk Nasr’a bıraktı ve 1068 yılında vefat etti.

9 Nisan 977’de bir takım şartlarla Gazne tahtına oturan Sebüktegin ilk iş olarak Büst üzerine yürümüştür.

Hırsızlardan ve yol kesicilerden (ayyâr) temizlenerek tam bir asayişin sağlandığı Mâverâünnehr’de iktisadi hayatın önemli bir parça- sı olan dihkânlar tasfiye edildi.

Sebüktegin Gaznenin kuvvetli ve sağlam havasında bu şehre doğru harekete geçtiği sırada Belh sınırındaki Madru Muy köyünde Ağustos 997’de hayata gözlerini yumdu.

Gazneli ve Selçuklu sultanları gibi onlara eşit statüde “Sultan” unvanı kullandığına şahit olunan Batı Türk Hakanlığı hakanı Şemsü’l- Mülk Nasr, aynı zamanda muhaddis (hadis rivayetçisi) ve hattat idi. Onun döneminde içerde bürokrat-ulema sınıfı ile mücadele devam ederken, dış ilişkilerde özellikle Sultan Alp Arslan ve oğlu Melikşah nezdinde Selçuklu baskısı gittikçe hat safhaya çıkmıştır.

999 yılında Karahanlılar, Sâmânîlerin son kalesi olan Mâverâünnehr’i zapt ederek, bu devleti tarih sahnesinden sildi.

Tamgaç Han Hızır, hem Doğu Türk Hakanlığı’ndan hem
de Selçuklulardan ülkesine yönelen akınları başarı ile önlemiştir. Onun döneminde ülkenin iktisadi açıdan ulaştığı refah ve huzur şiirlere yansımıştır.

Mart/Nisan 1006’da Gazne’den hareket eden Sultan Mahmud, Multan seferine çıktı.

Tamgaç Han Ibrahim'in ülke yönetimini oğulları arasında paylaştırmasıyla ilgili olarak A seçeneğinde verilen "Özkend'in yönetimi Köç Tegin Davud'a verilmiştir." bilgisi doğrudur.

Sultan Mahmud, Nagarkot seferinden kısa bir süre sonra Ekim 1009’da Rajputana beldesinin Alvar mıntıkasındaki Narainpur üzerine yürüdü.

Tamgaç Han İbrahim kaynaklarda, hanedan içindeki siyasî çekişmelerden daha ziyade, sosyal, ekonomik, sanat, bilim, eğitim ve din alanlarında ülkesinde yürüttüğü reform niteliğindeki faaliyetleri ile gündeme gelmiştir. Bu nedenle
hakanlığın Batı ve Doğu şeklinde ikiye ayrılması, yalnızca siyasî alanda bir çözülme ve çöküşün, medenî alanlarda ise, tam bir gelişme, refah ve istikrar devresinin başladığının habercisi olmuştur. Tamgaç Han İbrahim’in sosyal alandaki
politikalarını, halkın gönlünü ve desteğini kazanmaya yönelik faaliyetler olarak özetlemek mümkündür ki, bunlar Kültür ve Medeniyet başlıklı ünitede ayrıntılı olarak anlatılacaktır. Zira, hırsızlardan ve yol kesicilerden (ayyâr) temizlenerek tam bir asayişin sağlandığı Mâverâünnehr’de iktisadi hayatın önemli bir parçası olan dihkânlar tasfiye edildi.

Selçuklu istilası arifesinde Batı Türk Hakanlığı’nın son müstakil hakanı Tamgaç Han Hızır b. İbrahim’in kaynaklarda “Hakanü’l-Muazzam Tamgaç Han”, “Burhânü’d-Devle”, “Sultân” “Aynü’d-Devle” ve “Kadır Han” unvan ve lâkapları ve “Ebû Şücâ’a” künyesi ile kaydedildiğine rastlanmaktadır.

İbâhiyye, kanunların, dinî emirlerin ve ahlak kurallarının bağlayıcılığını kabul etmeyip, her şeyi mübah görme anlamında kullanılmaktadır. İbâhiyye, İslamî dönemde genellikle bâtıniyyenin bir başka adı olarak görüldüğü gibi, sahte sûfîleri de kapsamakta idi.

Batı Türk Hakanlığındaki ulemâ sınıfıyla ilgili olarak A, B, C ve D seçeneklerinde yer alan bilgiler söylenebilirken, E seçeneğinde yer alan bilgi söylenemez.

Karluk meselesinin sosyal, ekonomik ve siyasi temelli nedenlerini beş başlıkta toplayabiliriz:
1) Batı Türk Hakanlığı’nın siyasi alandaki gerilemeye karşın, medeni sahada parlak bir devir yaşaması nedeniyle kentleşme ve kent kültürünün yaygınlaşmasının bir sonucu olarak atlı çoban Karlukların yaşam alanlarının daralması,
2) Yaşam alanının daralmasına karşın Karlukların mal (hayvan) ve mülklerinin artması ve daha geniş otlaklara ihtiyaç duymaları,
3) Karlukların yerleşik hayata geçmek, ya da sürgün edilmek arasında bir tercih yapmaya zorlanmaları,
4) Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin Selçuklularla yaptıkları evlilikler sonucu devletin asli unsuru olan Karluklara yabancılaşması,
5) Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin Selçuklulara yakınlığının bir diğer sonucu olarak, özellikle Aşağı Seyhun’dan Mâverâünnehr’e yönelen Oğuz göçleri ile bölgede Oğuzların nüfusu ve gücü arttı. Bu ise Karlukların zaten yeterli olmayan otlakları ve devletin askerî kadrosunu Oğuzlarla paylaşmak anlamına geliyordu. Bu Karluklar için her anlamda tam bir ekonomik kayıptı. Üstelik geçmişten gelen ve efsanelere yansıyan eski düşmanlıkları da vardı.

Arslan Han Muhammed b. Süleyman (1102-1130).

Karlukların kendi hakanlıklarına ilk isyanı, yukarıda bahsettiğimiz üzere Arslan Han Muhammed (1102-1130)’ın son yıllarında ona karşı yapılmıştır.