İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ - Deneme Sınavı - 7

Karluk meselesinin sosyal, ekonomik ve siyasi temelli nedenlerini beş başlıkta toplayabiliriz:

1) Batı Türk Hakanlığı’nın siyasi alandaki gerilemeye karşın, medeni sahada parlak bir devir yaşaması nedeniyle kentleşme ve kent kültürünün yaygınlaşmasının bir sonucu olarak atlı çoban Karlukların yaşam alanlarının daralması,

2)  Yaşam alanının daralmasına karşın Karlukların mal (hayvan) ve mülklerinin artması ve daha geniş otlaklara ihtiyaç duymaları,

3)  Karlukların yerleşik hayata geçmek, ya da sürgün edilmek arasında bir tercih yapmaya zorlanmaları,

4)  Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin Selçuklularla yaptıkları evlilikler sonucu devletin asli unsuru olan Karluklara yabancılaşması,

5)  Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin Selçuklulara yakınlığının bir diğer sonucu olarak, özellikle Aşağı Seyhun’dan Mâverâünnehr’e yönelen Oğuz göçleri ile bölgede Oğuzların nüfusu ve gücü arttı. Bu ise Karlukların zaten yeterli olmayan otlakları ve devletin askerî kadrosunu Oğuzlarla paylaşmak anlamına geliyordu. Bu Karluklar için her anlamda tam bir ekonomik kayıptı. Üstelik geçmişten gelen ve efsanelere yansıyan eski düşmanlıkları da vardı.

Tamgaç Han Hızır, Doğu Türk Hakanı değil, Batı Türk Hakanlarından biridir.

Arslan Han Süleyman ve diğer doğu hanedan mensuplarının siyasi politikalarını şöyle özetleyebiliriz:
1) Basmil, Çomul, Yabaku ve Hıtay gibi Türk-Moğol boylarının saldırılarını önlemek için onlara karşı savunma savaşları yaparak cihat etmek,
2) Kalabalık nüfusa, sayısız mal ve mülke sahip olan bu atlı çobanların yurt bulma meselelerini dikkate alarak, Müslüman olup olmadıklarına bakmaksızın onları ülkenin muhtelif yerlerine iskan etmek ve böylece onları askeri
bir tehlike olmaktan çıkarmak;
3) Bunun sonucu olarak hem onların askerî gücünden yararlanmak, hem de zaman içinde İslam sufî vaizleri vasıtası ile onları İslamlaştırmak.

Doğu Türk Hakanlığı jeopolitik konumu gereğince, doğuda Müslüman olmayan Türk-Moğol unsurlarla İslam coğrafyası arasında set görevini üstlenmiştir. Bu çerçevede Arslan Han Süleyman ve diğer doğu hanedan mensuplarının siyasi politikalarını şöyle özetleyebiliriz:

1) Basmil, Çomul, Yabaku ve Hıtay gibi Türk-Moğol boylarının saldırılarını önlemek için onlara karşı savunma savaşları yaparak cihat etmek,

2)  Kalabalık nüfusa, sayısız mal ve mülke sahip olan bu atlı çobanların yurt bulma meselelerini dikkate alarak, Müslüman olup olmadıklarına bakmaksızın onları ülkenin muhtelif yerlerine iskan etmek ve böylece onları askeri bir tehlike olmaktan çıkarmak;

3)  Bunun sonucu olarak hem onların askerî gücünden yararlanmak, hem de zaman içinde İslam sufî vaizleri vasıtası ile onları İslamlaştırmak.

Doğu Türk Hakanı İbrahim b. Muhammed'in tahta çıkışı annesinin, babası ve amcasını suikast yoluyla öldürmesi sonucu tahtı devralarak gerçekleşmiştir.

Tamgaç Han Hasan saltanatının son dönemlerine doğru Batı Türk hakanlığını istilâ etmiş olan Selçukluların himayesine girmek ve Sultan Melikşah’ı metbû tanımak zorunda kaldı. Böylece Doğu Türk Hakanlığı fiilen olmasa da resmen tâbî bir devlet haline geldi (1089).

İlig-i Türkmen İbrahim b. Ahmed’den sonra oğlu Arslan Han Muhammed tahta geçmiştir (1160).

Mesud Dönemi (1030-1041):  Mesud, Herat’ta 32 yaşında sultan ilan edildi.

Dandanakan Savaşı sonunda zaten bitmiş, yorgun ve moralsiz olan Gazneli ordusu çöktü ve dağıldı. Savaş alanını terkeden Sultan Mesud önce Merv ovasında bulunan Barkdiz Kalesine, sonra da Garcistan tarafına kaçtı.

Çağrı Bey Selçuklular'dan olup, diğer seçenekler arasında da en son Mevdud Gazneli tahtına çıkmıştır

Sultan Mahmud 1030 yılında vefat ettiğinde başkentte bulunan Muhammed komutanların desteğiyle tahta geçti. Bu sırada Isfahan’da bulunan Mesud’un yapacağı pek bir şey yoktu. O sebeple Horasan’a geçti ve kardeşi Muhammed’e mektup yazarak yeni zaptettiği Taberistan ve Cebel ile Isfahan’ın bir kısmının bulunduğu bölgenin kendisine bırakılmasını istedi. Teklifi kabul edilirse yüksek hâkimiyetini tanıyacağını bildirdi. Fakat Muhammed bu talebi reddetti ve iki kardeş arasında bir taht mücadelesi kaçınılmaz hale geldi. Ancak sonuçta devletin ileri gelenlerinin kendisini terk edip Mesud’un saflarına geçmesiyle 1030’da, beş aylık saltanatı sona erdi. Mesud, Herat’ta 32 yaşında sultan ilan edilirken Muhammed de Tekinâbâd’ın Kuhtiz Kalesinde hapsedildi.

Tamgaç Han İbrahim, “Böri Tegin” unvanı ile 1037’de başlattığı Mâverâünnehr’i
ele geçirme harekatını 1041’de tamamlayarak, Ali Tegin’in çocuklarını ve Gaznelileri bölgeden çıkardı.

Tamgaç Han İbrahim, “Böri Tegin” unvanı ile 1037’de başlattığı Mâverâünnehr’i
ele geçirme harekatını 1041’de tamamlayarak, Ali Tegin’in çocuklarını ve Gaznelileri bölgeden çıkardı