İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ - Deneme Sınavı - 4

Bugün Afganistan ahalisinin %50’sini teşkil ettiği söylenen Patan/Peştunlara verilen diğer bir isim olan Afgan tabiri tarihte ilk olarak VI. yüzyıl başlarında yaşamış bir Hintli gökbilimci olan Varaha Mihira’nın Barat-Samhita adlı eserinde geçmektedir.

İskender’in büyük ölçüde Kıbrıs ile Mısır’dan getirtip Pencab ile Hayber geçitlerinden Ceyhun’un membaına kadar uzanan sahaya yerleştirdiği ahali ise, onun ölümünden sonra Unutulmuş İmparatorluk da denilen Baktrian Helenleri (Greko Baktria) devletini kuracaktır.

Hanedan soyundan gelen her yaştan kadının genel unvanı tarımdır. Bunların tecrübeli ve yaşlı olanlarına altun tarım denilmektedir.

Gazne şehrinde kurulup geliştiği için kaynaklarda daha çok Gazneliler şeklinde yer alan devlet, aynı zamanda hanedanın kurucusuna nisbetle Sebükte(/i)ginîler ya da bölgeye tarihte en parlak dönemini yaşatan Sultan Mahmud’un lâkabına nisbetle Yeminîler olarak da anılır.

Buna bağlı olarak büyük boyutlara varan isyanlar çıkmış ve sonuçta Bağdat’a uzak bölgelerde görev yapan valiler çoktan kendi hanedanları ile müstakil devletler tesis etmeye başlamıştı. Bu devletler her ne kadar Abbâsî Hilâfetine bağlıymış gibi görünseler de genellikle müstakil hareket ediyorlardı.

Sebüktegin’in kendisini tahta geçmek için davet edenlere “Aranızda hiç kimsenin yaptığım ya da söylediklerime itiraz etmemesi şartıyla bu görevi kabul ediyorum. Eğer bir kişi bile bana itaat etmezse, bana karşı isyanda bulunur veya emirlerimi yerine getirmekte kararlı olmazsa, benimle aynı fikirde olmazsa öldüreceksiniz” dediği ve bu şartın kabul edilip herkesin yeminiyle teyidinden sonra tahta çıktığı yönünde güçlü rivayetler bulunmaktadır.

Sebüktegin, çocuklarının iyi birer yönetici olmalarını sağlamak için bizzat kendisi Pend-nâme adlı bir ahlak
kitabı yazmıştır. Bu eser günümüzde pek bilinmemektedir. Ancak daha sonra Kutadgu Bilig ve Siyasetnâme’de odaklaşan Türk Devlet anlayışı ile ilgili yazılmış en önemli kitaplardan birisidir. Sebüktegin İslamiyeti de Hindukuş ve ötesine taşıyan ilk Müslüman lider olduğu gibi kurduğu hanedan yani Gazneliler de hâkim oldukları topraklarda, özellikle de Kuzey Hindistan’da Türk-İslam varlığının silinmez izler bırakması yanında, geniş yerli toplulukların da bu dinle müşerref olmalarını sağlamıştır.

Gazneli Mahmud’un Peşaver üzerine gerçekleştirdiği hareketi Hindistan’a yapılan ilk sefer olarak kabul etmek gerekir.

Peşaver ve Waihind Seferinden sonra, Sultan Mahmud ise hem para, hem de büyük bir zaferin gururuyla, ‘gazi’ unvanını da almış olarak Nisan 1002’de Gazne’ye döndü.

Hanedan soyundan gelen her yaştan kadının genel unvanı tarımdır. Bunların tecrübeli ve yaşlı olanlarına altun tarım denilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Saray muhafızlarından yatgaklar, sarayın gece nöbetini tutmakla görevli idiler. Gündüz nöbetlerini tutanlara ise turgak denmekte idi. Doğru cevap C'dir.

Saray muhafızlarından yatgaklar, sarayın gece nöbetini tutmakla görevli idiler. Gündüz nöbetlerini tutanlara ise turgak denmekte idi. Onlar hakanı sadece saray- da değil, saray dışında korumakla da mükelleftiler. Yatgak ve turgakların başında sübaşı bulunuyordu. Doğru cevap C'dir.

Aile müessesesinde evlat edinme mevcuttu. Hem oğul, hem de kız evlat edinilebiliyordu. Erkek evlatlıklar yufga veya tutunçu oğul, kız evlat- lıklar kızlandı şeklinde ifade ediliyordu. Doğru cevap D'dir.

Hısım-akraba anlamında oğuş, yaguk kişi, öz kişi ve uruğ turığ ifadeleri kullanı- lırdı. Yurç, hatunun küçük erkek kardeşi, ini ise kocanın küçük kardeşi için kayını ifade ederdi. Enişteye yezne, halaya kükü, dayıya tagay, bacanağa manija, halaoğlu ve yeğene çıkan, büyük kardeşin karısına yenğge, kocanın küçük kız kardeşine sinğil, büyük kız kardeşine eke, hatunun kız kardeşine baldız, büyük kız kardeşine yine eke deniyordu. Doğru cevap E'dir.

Kutadgu Bilig'deki dört unsurdan Ay-Doldu'nun temsil ettiği kavram; siyasi iktidardır. Doğru cevap B'dir.

Teşrifatçı veya perdeci başılık yapan bırku (hâcib)’nun temel görevleri idare edenle idare edilen arasındaki ilişkiyi düzenlemek ve gelip giden elçileri ağırlamaktı.

Kapucubaşı muhtelif hizmetler için saraya eleman alır, saray hizmetlilerini huzura takdim eder, onların tayin ve terfi işlerine bakar ve saray hizmetinin usulüne uygun yürütülüp yürütülmediğini kontrol ederdi.

Hakanın ya da vezirin başkanlık ettiği meclis-i âlî (büyük divan) mevcut olduğu gibi, bu divanın üyelerinin başkanlık ettiği ikinci dereceden divanlar, dîvân-ı tuğra ve inşâ, dîvân-ı istîfâ, dîvân-ı işrâf ve dîvân-ı ârız v.s. de bulunmakla birlikte haklarında pek fazla bilgiye rastlanmamaktadır.

Toplumda üst tabakayı tüplüğ eren veya tüplüğ yıldızlığ denilen asaletli kimseler, yani boy beyleri temsil ediyordu. Bunların hiyerarşide en önde geleni, halktan (boy beylerinden) olup vezirlik derecesine çıkan yuğruş idi ki, hakandan bir derece aşağıda yer alıyordu. Kendisine siyah ipekten bir çetr verilirdi. Türk olmayan, mesela bir Farslı maiyeti ve mevkii ne kadar büyük olursa olsun bu unvanı alamazdı.

Gündelik yaşamda erkek, kendi mesleği çerçevesinde mal ve mülk edinmek ve bunu arttırmak ile meşgul olurdu. Atı ve silahı, en önemli diğer meşguliyeti idi. “At Türk’ün kanadıdır.” atasözünün hakkını veren at yarışları, çevgen oyunu, ok atma ve yay kurma yarışları, güreş müsabakaları, ziyafetler, içkili ve müzikli gece eğlenceleri ile kumar iş dışındaki zamanların vazgeçilmezleri arasında idi.