İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ - Deneme Sınavı - 10

Ortaçağ İslam kaynaklarında devletin bilinen ilk hakanı olan Bilge Kadır Han ve çocuklarının atası Afrâsyâb olarak kaydedilmektedir.

Karluklar, Türgişler gibi Gök-Türklerin bir kolu, hatta akrabası olarak gösterilir.

Karlukların, Batı Gök-Türk Kaganlığı’nda Tung Yabgu’ya 627 yılında isyan ederek tarih sahnesine çıkışlarından 751’deki Talas savaşına kadar geçen süreçte oldukça zorlu siyasî şartlarda Gök-Türkler, Çinliler, Basmiller, Uygurlar ve Türgişlerle siyasî münasebetleri bölük pörçük de olsa Çin kaynaklarına yansımıştır.

Şerefüzzamân el-Mervezî’ye göre, Karluk birliğinin dokuz boyundan biri olan Bulaklar, Hudûdü’l-Âlem’de Yağma’dandır ve Toguzguzlara karışmış bir kavim olarak kaydedilmiştir. Kâşgarlı Mahmud ise, sadece Bulakların Türklerden bir oymak olduğunu, Kıpçaklar tarafından esir edildiğini, ancak sonra kurtulduklarını ve “Elkâ Bulak” adını aldıklarını söylemektedir. O

Avfî ve el-Mervezî’ye göre, devleti kuran Karlukların dokuz boydan oluşan birliğinden üçünü Çiğiller temsil etmekte idi. Nitekim, Kâşgarlı Mahmud, “Çiğil, Türklerden üç oymağın adıdır” diyerek, her iki müellifi de doğrulamaktadır.

Yağmalar boyunda çok az ziraat yapılmakta, ama, çok kürk imal edilmektedir. Avcılık yaygındır. Zenginlikleri at ve koyundur. Halkı sert, kuvvetli, çok silaha sahip ve savaşçıdır.

Genel görüşe göre dağılan bir çok Türk boyunu çatısı altında toplayan Menglig Tegin yani Pan Tegin, İslam kaynaklarında yer alan Bilge Kadır Han ile aynı kişi idi.

Çin kayıtlarını esas alan bazı araştırmacılar, Yağma-Toguzguz-Uygur tek bir köken faraziyesi temelinde Türk hakanlığı hakan ailesinin menşeinin ve hakanlığı kuran esas unsurun Uygurlar olduğunu ileri sürmüştür. Bu konudaki temel dayanaklar, Eski ve Yeni T’ang shu’lardaki Uygurlar Tezkiresi’nde yer alan Uygurların 840’dan sonra batıya göçleri ile ilgili kayıtlardır.

Bilge Kadır Han’dan sonra yerine oğlu Bazir Arslan Han geçmiştir.

Hakimiyet dönemi Selçuklular’ın Gazneliler karşısında kazandığı Dandanakan zaferiyle başlamış, Selçuklu Türkleri Sünnî İslâm dünyasının hâmiliğini ile iç ve dış tehlikelere karşı bu Müslümanları koruma görevini üstlenmiştir.

Hakimiyet dönemi Selçuklular’ın Gazneliler karşısında kazandığı Dandanakan zaferiyle başlamış, Selçuklu Türkleri Sünnî İslâm dünyasının hâmiliğini ile iç ve dış tehlikelere karşı bu Müslümanları koruma görevini üstlenmiştir. Selçuklular ve halefleri çok geniş bir sahada hakimiyet tesis ederek çeşitli imparatorluklar kurmuş, genelde siyasî, idarî ve askerî bakımdan İslâm dünyasının rakipsiz hâkimi olmuştur. Bu durum I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar devam etmiştir.

llah b. Ziyâd zamanında Maverâünnehr’e yapılan seferler yeni bir safhaya girdi. Ubeydullah 674 yılında Beykent’i fethettikten sonra Buhara üzerine yürüdü.

Semerkand’ın fethiyle Müslümanlar Mâverâünnehr’e hakim olmuş, Soğdlular da bir süre için İslâm devletine tabi olmak zorunda kalmışlardı.

751 yılı Temmuz ayında Ebû Müslim’in kumandanı Ziyad b. Salih ile Çin’in Kuça valisinin sevk ve idare ettiği ordular arasında başlayan Talas Savaşı beş gün devam etmiş ve iki ateş arasında kalan Çin birlikleri ağır kayıplar vermiş baş kumandan da canını zor kurtarabilmiştir. Türkler’in Müslüman Arapları desteklediği Talas Savaşından sonra Çin artık Batı Türkistan için bir tehdit unsuru olmaktan çıkmıştır.

Mu’tasım’ın halifeliği döneminde Araplar ve Farslar yönetimdeki nüfuzlarını büyük ölçüde kaybetmişler orduda hakim unsur olan Türkler devletin geleceğine tesir edecek seviyeye gelmişlerdir.Türklerin ordudaki sayı ve nüfuzunun artması ve onların Bağdat’taki faaliyetleri halkı rahatsız etmeye başlayınca Mu’tasım hilafet merkezini nakledecek bir yer aradı ve Samerra’da karar kıldı (835). Böylece tarihe Samerra devri (836-892) olarak geçen ve Türk hakimiyetinin zirvede olduğu bir dönem başladı.

Haricîlerin ve Emevîlerin ayrımcı zihniyetine karşı bütün Müslümanların eşitliğini savunan Mürcie bir bakıma gayri Arap Müslüman unsurların temsil ettiği bir zihniyet, siyasî ve itikadî bir fırka olarak ortaya çıkmıştır. İslâmiyet’in Horasan ve Mâverâünnehr’de Türkler arasında yayılmasında, hoşgörü, adalet ve fikir hürriyetini savunan, birlik ve beraberliği esas alan, ılımlı ve uzlaştırıcı vasıflarıyla tanınan Mürcie’nin büyük katkısı olmuştur

Türkler arasında İslâmiyeti resmî din olarak kabul eden ilk devlet ise İdil (Volga) Bulgar Devleti’dir. 922’de mucizevî bir hidayet eseri olarak İslâm’ı kabul eden Bulgar hükümdarı İlteber Almuş, Abbâsî Halifesi Muktedir Billâh’a bir elçilik heyeti göndererek kendisine İslâm dinini tebliğ edecek din bilginleri (fakihler), cami ve kale yapımına yardımcı olacak ustalar istemiştir.

İslâmiyet’i devlet dini olarak benimseyen ilk büyük Müslüman Türk devleti kabul edilen Karahanlılar, 893 yılında Sâmânîler’e mağlup olarak merkezleri Talas (Taraz) şehrini terk edip Kaşgar’a çekilmek zorunda kalmışlardı. D

Gök Tanrı dini Türklerin İslâm öncesi millî dinî olarak kabul edilmektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır.