İLK DÖNEM İSLAM TARİHİ

Yönetimin şura yoluyla yani toplantı yapılarak oluşturulması, düşünce alış-verişinde bulunulması bize yönetim şeklinde halkın da bir desteği olduğunu göstermektedir.

Peygamberin iki kızıyla evlenmesi nedeniyle bu lakab kendisine verilmiştir.

Hz. Osman bu sefer için, seferin gönüllü kişilerle yapılması ve kendisinin de ailesiyle birlikte bu sefere katılması şartıyla izin verilmiştir.

Tek yanıtı "Evet" olmuştur.

Kur'an' ın diğer örneklerini yok ettirmiştir.

İkinci 6 yıl hayli sıkıntılı geçiyordu. Her ilde isyanların çıktığı söylentisi başkent Medine'ye kadar ulaşmıştı. Bu söylentinin doğru olup olmadığını öğrenmek için Halife Osman vilayetlere denetmen göndermeye karar verdi.

Üç ilden katılım olmuştur. Basra, Kufe ve Mısır.

Halim-selimdir.

Hz. Muhammed, Hz. Osman için söylemiştir.

"Cennetle müjdelenen on sahâbîden (aşere-i mübeşşere) biri olan
Hz. Osman, Rûme kuyusunu kendi parasıyla satın alıp Müslümanlara hibe
etmesi ve yine Tebük ordusunu donatmadaki birinciliği dolayısıyla da ayrıca
cenneti hak etmiştir." (sahife 225)

Hz. Ömer’in vefatının ardından, onun görevlendirdiği şûra tarafından halife seçilen Hz. Osman, on iki yıl halifelik yapmıştır. Tarihçiler, onun halifelik dönemini, “birinci altı yıl” ve “ikinci altı yıl” olmak üzere, farklı iki döneme ayırmışlardır. Birinci altı yıl, ülkede huzur ve sükûnun hâkim olduğu, müslümanlar arasında birlik ve beraberliğin devam ettiği Sükûnet Dönemi (24-30/644-650) olarak tanımlanır. Hz. Ömer döneminin devamı mâhiyetindedir. Karışıklık Dönemi (30-35/650-656) denilen ikinci altı yıl ise, Hz. Osman’ın şehit edilmesiyle sonuçlanan ve olumsuz etkilerini daha sonra da devam ettiren iç karışıklıkların yaşandığı bir dönem olarak tarihe geçmiştir.

Hz. Ömer’in, aralarından birini, üç gün içinde halife seçmek üzere görevlendirdiği altı kişilik şûra heyeti, ilk toplantısını onun ölümünden önce (Talha b. Ubeydullah Medine dışında olduğu için) beş kişi olarak yaptı. Ancak onun ikinci bir emriyle toplantı ölümünden sonraya ertelendi. İkinci toplantı da beş kişi olarak başlamıştı. Görüşmelerin ilk safhasında çıkan bazı tartışmalar üzerine, Abdurrahman b. Avf, üyelerden birinin halife adaylığından feragat ederek, en çok istenen üyeyi tesbit edip onu halife seçmek üzere hakemlik yapmasını teklif etti. Diğer dört aday bu teklifi kabul etmeyince, razı oldukları takdirde, kendisinin halife seçilme hakkından vazgeçerek, hakemlik görevini üstlenebileciğini söyledi. Hz. Osman, Zübeyr b. Avvâm ve aynı zamanda Talhâ’ya vekâlet eden Sa‘d b. Ebû Vakkâs, onun hakemliğini kabul edeceklerini açıkladılar. Ancak Hz. Ali, Abdurrahman’ın akrabalık gözetmeyip sadece müslümanların hayrı için çalışacağına dair söz vermesi şartıyla bunu kabul edebileceğini söyledi. Bu şartı kabul ettiğini bildiren Abdurrahman b. Avf, ardından seçeceği halifeye itaat edeceklerine dair üyelerden söz aldı. Daha sonra çalışmalarına başladı. Şûra üyelerinin her biriyle baş başa uzun görüşmeler yaptı. Onlara halife seçilmek isteyip istemediklerini sordu. Halife seçilmedikleri takdirde hangi adayı desteklediklerini öğrendi. Şûra üyeleriyle görüşmekle yetinmedi. Toplantının tertip edildiği, Ebû Talhâ el-Ensârî’nin emrindeki bir grup asker tarafından korunan evden dışarı çıkarak Medine’de bulunan muhâcirler ve ensârın ileri gelenleriyle görüştü. Ayrıca hac dönüşü Medine’ye gelen valiler, kumandanlar, kabile liderleri vb. kamuoyunu temsil eden pek çok kimseyle bir araya geldi ve onların adaylardan hangisini halifeliğe daha uygun gördüklerini öğrenmeye çalıştı. Toplantı yerine dönerek şûra üyeleriyle tekrar tekrar görüştü ve bu çalışmalarını üç gün boyunca, yoğun bir şekilde sürdürdü. Dördüncü günün sabah namazından sonra kararını açıklamak üzere, Mescid-i Nebevî’yi tıklım tıklım dolduran cemaatın huzuruna çıktı. Bu sırada önce Hz. Ali’yi, ardından Hz. Osman’ı çağırıp, ikisinden de halife seçildikleri takdirde, “Allah’ın Kitabı’na ve Resûlü’nün sünnetine uyma; ayrıca önceki iki halifenin siyasetlerini takip etme” hususunda söz vermelerini istedi. Hz. Ali, “gücümün ve bilgimin yettiği kadar, bunu yapmaya çalışırım” şeklinde, şartlı ve çekinceli bir cevap verdi. Ancak Hz. Osman, onun sorusunu, herhangi bir şart ve çekince göstermeden, kesin bir şekilde “evet” diye cevapladı. Bunun üzerine Abdurrahman b. Avf, Hz. Osman’ı halife seçtiğini açıklayıp ona biat etti. Onun ardından Hz. Ali ve mescidde bulunanlar sırayla Hz. Osman’a biat ettiler.

29 (650) yılında Suriye sahillerine yakın Arvad (Cyzikus) adası alındı. 31 (652) senesinde Sicilya ve Rodos üzerine seferler düzenlendi. Aynı yıl içinde İskenderiye’ye çıkartma yapmak isteyen Bizans donanması geri püskürtüldü. Yine bu yıllarda 200 gemilik İslâm donanması, İskenderiye (bazı rivayetlere göre Finike) açıklarında, II. Konstans kumandasındaki 500 parçalık Bizans donanmasına karşı büyük bir zafer kazandı. Yelken direklerinin çokluğu sebebiyle “Zâtü’s-savârî” adı verilen bu zaferle Bizans’ın Doğu Akdeniz’deki hâkimiyeti sona erdirildi. Hulefâ-yi Râşidîn döneminin en büyük deniz savaşı olan bu savaşın 31 (652) veya 34 (655) yılında yapıldığını bildiren rivayetler aktarılmıştır.

30 (650) yılında başlayan Karışıklık Dönemi’nde müslümanlar arasında ihtilaflar ortaya çıktı. Hz. Osman ve bilhassa valilerinin birtakım icraatları şikâyet konusu yapıldı ve eleştirildi. Yönetimden şikâyetler giderek arttı ve sonunda İslâm âlimlerinin müslümanların içine düştüğü ilk büyük fitne olarak kabul ettiği, etkilerini günümüze kadar sürdüren kanlı fitne hareketi yaşandı. Müslümanların gruplara bölünmesinin de temelini teşkil eden bu isyan hareketi, İslâm tarihinin en ihtilaflı meselesi olma özelliğini devam ettirmektedir. Çünkü Hz. Osman’ı hedef alan ve iç savaşlar dönemini başlatan bu karışıklıklar, İslam tarihi kaynaklarında çok teferruatlı ve bir o kadar da çelişkili bir şekilde anlatılmaktadır. Bu konuda aktarılan ilk rivayetler arasında, birbiriyle te’lifi mümkün olmayan önemli çelişkiler bulunmaktadır. Bu haberlerin önemli bir kısmı, yaşanan olayların, haberleri aktaranların fikrî yapılarına, siyasi tercihlerine, kabilevî ve dünyevî temayüllerine göre şekillenen bir mahiyet taşımaktadır.

Hz. Osman’ı hedef alan hareket, faaliyetine halife ve valilerinin bazı icraatlarını eleştirmekle başladı. Eleştirilerini giderek Hz. Osman’ın ileri gelen sahâbiler tarafından da tenkid edilen bazı uygulamaları üzerinde yoğunlaştırdı. Bu şikâyet konularına, Hz. Osman’ın istismara müsait pek çok icraatı da ilave edildi. Bu şikâyet konuları propaganda aracı haline getirildi ve insanlar bu önemli hataları işleyen yönetime karşı işbirliği yapmaya çağrıldı. Tarih kaynaklarında, Hz. Osman’ın iç karışıklıklara zemin hazırlayan ve bu isyanın sebepleri olarak gösterilen uygulamaları, şöyle sıralanabilir: Hz. Osman’ın valiliklere ve diğer önemli devlet görevlerine sadece akrabalarını tayin etmesi; onlara veya diğer akrabalarına devlet hazinesinden büyük miktarlarda bağışlarda bulunması; buna karşılık kendisini eleştiren Ebû Zer el-Gifârî, Abdullah b. Mes‘ûd ve Ammâr b. Yâsir gibi ileri gelen sahâbîleri çeşitli şekillerde cezalandırması; bazı sahâbilerin maaşlarını kesmesi veya azaltması; muhacirlerden Kureyş ileri gelenlerinin Medine’den ayrılıp fethedilen bölgelerdeki şehirlere yerleşmelerine ve geride bıraktıkları arazîlerin göç ettikleri yerlerdeki arazilerle değiştirilmesine izin vermesi, oralarda çok miktarda mal mülk edinmelerine göz yumması; bazı sahâbilere fethedilen şehirlerde ikta araziler vermesi; Hz. Peygamber tarafından Tâif’e sürgüne göderilen amcası Hakem b. Ebü’l-Âs’ın Medine’ye dönmesine izin verip onun oğlu Mervan’ı devlet kâtibi olarak görevlendirmesi; Kureyş adına kabilecilik yapan bazı valilere ses çıkarmaması; valilerin yanlış icraatlarına göz yumması ve onlara gereken cezayı vermekten kaçınması; Medine civarındaki bazı arazileri beytülmâl develeri için koruluk haline getirmesi; Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer hac esnasında namazları seferi olarak kıldırdıkları halde, halifeliğinin altıncı yılından itibaren Mekke’de namazları mukim olarak kıldırması gibi bazı fıkhî uygulamaları; Hz. Ebû Bekir zamanında Mushaf haline getirilen Kur’an-ı Kerîm nüshasını istinsah ettirdikten sonra, önceki nüsha ve bazı sahâbilerin ellerinde bulunan şahsî nüshaların tamamını imha ettirmesi; Mescid-i Nebevî’yi genişletirken önceden kullanılmayan bazı yapı malzemeleri kullandırması; Hz. Peygamber’den intikal eden hilâfet mührünü Erîs Kuyusu’na düşürmesi.

Hz. Ömer, muhâcirlerden Kureyş ileri gelenlerinin Medine’den ayrılıp diğer şehirlere yerleşmelerini yasaklamıştı. Ancak özel izinle ve geçici süre için ayrılmalarına müsaade ediyordu. Bunun sebebini, onların mal-mülk hevesine kapılmalarından duyduğu endişe olarak açıklıyordu. Yine onların çeşitli şehirlere dağılmasının, aralarında bir ihtilaf çıkmasına yol açmasından ve bu ihtilafın onların etrafında kümeleşecek grupların ihtilafına dönüşmesinden korkuyordu. Tarihçiler Hz. Ömer’in korktuğu durumun, Hz. Osman’ın karşılaştığı sonuç olduğunu söylemişlerdir. Hz. Osman, bu yasağı kaldırdı ve Kureyş ileri gelenlerinin diğer vilayetlere giderek oralarda yerleşmelerine izin verdi.

İsyancılar muhasaranın son on gününde kuşatmayı şiddetlendirdiler. Hz. Osman’ın evinden dışarı çıkmasına ve mescide gelmesine izin vermediler. Ona halifeliği bırakmasını, aksi takdirde öldüreceklerini söylediler. Bundan itibaren evine su gönderilmesini de yasakladılar. Mervân’ın konuşmasına duyduğu öfke yüzünden bir kenara çekilen Hz. Ali ve Hz. Peygamber’in hanımlarından Ümmü Habibe’nin su ulaştırma teşebbüslerini sert bir şekilde engellediler. Bu sırada asilerin sadece kendisini öldürmek istediklerini anlayan Hz. Osman ise, onların halifeliği bırakması için yaptıkları teklifi kabul etmedi. Evinde ve kapısının önünde olup kendisini savunmak isteyenleri de tehlikeye atmak istemedi. Onların kendisini savunmak için silah kullanmalarına izin vermedi. Hatta kendisinden başkasının kanı akıtılmasın diye, onlardan silah kullanmamaları için söz aldı. Bu konuşmalar esnasında çevresinde 700 kişinin bulunduğu, halifenin izin vermesi durumunda isyancılara üstünlük sağlayabilecekleri ihtimalinden de bahsedilir. Hz. Peygamber’in hadisi dolayısıyla bir musibetten sonra şehit edileceğini bilen (Tirmîzî, “Menâkıb”, 19) Hz. Osman’ın, rüyasında onun kendisine yarın birlikte iftar edeceklerini söylemesinden de etkilenerek, asilere boyun eğmeyi reddedip onuruyla ölmeyi göze aldığı belirtilir.

Hz. Osman, Hz. Peygamber’in vahiy kâtiplerindendi, onun sır katibi olduğu da söylenmiştir. Vahiy kâtipliği yanında mektup ve antlaşma gibi bazı resmî vesikaları da kaleme almıştır. Hz. Osman, ilmî bakımdan da yetişmişti, hatta hac menasiki konusunda en bilgili sahâbî olduğu söylenmiştir. Kur’an’ı ezberleyen ve Hz. Peygamber’in sağlığında fetvâ veren bir kaç sahâbî arasında sayılır. Hadisleri tam olarak rivayet eder, bu hususta çok titiz davranırdı. Hz. Peygamber’den 146 hadis rivayet etmiştir.

Hz. Osman, kaynaklarda orta boylu, güzel yüzlü, gür saçlı, uzun ve beyaz sakallı, esmer tenli olarak tasvir edilir. Halim-selim, nazik ve mahçup bir tabiata sahipti. Çok merhametli ve son derece cömert bir şahsiyetti. Onun en meşhur vasfı ise, engin bir hayâ duygusuna sahip olmasıydı. Hz. Peygamber’in, Hz. Osman’a üstün hayâ duygusu dolayısıyla özel bir değer verdiği bilinmektedir. Nitekim kendisini ziyarete gelen en yakın iki arkadaşı Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’i rahat bir vaziyette karşıladığı halde, Hz. Osman yanına geldiğinde hemen derlenip toparlanır ve kendisine çeki düzen verirdi. Bunun sebebi sorulduğunda, “Kendisinden meleklerin hayâ ettiği bir kimseden ben hayâ etmeyeyim mi?” buyurmuştu.

Hz. Osman'ın katibi Mervan b. Hakem'dir. İsyanın alevlenmesinde de rolü olduğu söylenir. Hz. Osman, bu günlerde defalarca isyancılarla konuştu. Kendisine yöneltilen eleştiri ve ithamlara cevaplar verdi ve çoğu meselelerde onları ikna etmeyi başardı. Onlara asla öldürülmesini gerektirecek bir suç işlemediğini söyledi. Hz. Peygamber’in kendisini cennetle müjdelediği durumları ve Müslümanlara yardımlarını hatırlattı. Bu görüşmelerinden birinde, Hz. Ali’nin tavsiyesine uyup asilerin şikâyet ettiği bazı uygulamalarının hatalı olduğunu kabul etmiş, Kur’an ve Sünnet’e uyma hususunda daha dikkatli davranacağına söz vererek sükûneti sağlamıştı. Ancak evine döndüğünde, orada bulunan kâtibi Mervan b. Hakem, bunun yönetim için büyük bir taviz olduğunu, isyancılara cesaret vereceğini, yönetime karşı daha cür’etkar davranmalarına yol açacağını söyledi. Hz. Osman’dan dışarı çıkıp onlara karşı sert bir konuşma yapmasını istedi. Bu sırada Hz. Osman’ın hanımı Nâile’nin, Mervân’a karşı çıktığı ve Hz. Ali’nin tavsiyesiyle yapılan konuşmanın doğru olduğunu ifade ettiği söylenir. Mervân, Hz. Osman’ı yeni bir konuşma yapmaya ikna edemeyince, düşündüğü konuşmayı bizzat yapmak için izin aldı. Ardından dışarı çıkan Mervân, isyancılara karşı onları aşağılayan sert bir konuşma yapıp onları tehdit etti ve ortalığı yeniden alevlendirdi.