İLK DÖNEM İSLAM TARİHİ

Hz. Ali, hicretin 2. yılında (m. 624) Hz. Fâtıma ile evlendi. Bu evlilikten Hasan, Hüseyin ve ölü doğan Muhsin adlı erkek çocuklarıyla Zeyneb ve Ümmü Külsûm isimli kız çocukları dünyaya gelmiştir. Resûlullah’ın soyu Hz. Fâtıma ile Hz. Ali’nin çocuklarından devam etmiştir.

Hz. Ali Zilhicce 35/Haziran 656 tarihinde halife olmuştur.

Hz. Ali’ye biat edildikten sonra ortaya çıkan diğer önemli bir muhalif Muâviye b. Ebû Süfyân’dır. Muâviye, Hz. Ömer döneminden beri yaklaşık 18 yıldır Suriye bölgesinde valilik yapıyordu ve orada güçlü bir konuma sahipti. Hz. Ali’ye biat etmeyi Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması koşuluna bağladı.

Hz. Ali ve Hz. Aişe Cemel Savaşı'nda karşı karşıya gelmiştir. Hz. Âişe’nin savaşı devesinin üzerindeki hevdecten komuta ettiği ve çarpışmalar onun devesinin etrafında yoğunlaştığı için bu savaşa Cemel (Deve) Vak‘ası denmiştir.

Hz. Ali, Cemel savaşından sonra Kûfe’ye giderek burasını devletin merkezi yaptı. Bu arada Muâviye’ye mektup yazıp itaate çağırdı. Ancak Muâviye önceki çağrılara verdiği cevabı tekrarladı; Hz. Osman’ın mazlum olarak öldürüldüğünü ve onun katillerinin cezalandırılması gerektiğini söyleyerek talebe olumsuz cevap verdi.

Muâviye halifenin ümmet tarafından seçileceğine dair karara dayanarak Suriye’de halife ilan edilmiştir.

Haricilere göre Hz. Ali, hakemi göndermek suretiyle itaat edilme
hakkını kaybetti. Bu sebeple hemen onun yerine başlarına imam olarak Abdullah b. Vehb er-Râsibî’yi seçmişlerdir.

Hz. Hasan’a Hz. Ali’nin vefatından sonra Kûfe’de biat edildi. Biat sırasında Allah’ın kitabına ve Resûlü’nün sünnetine uymanın yanı sıra isyancılarla savaş koşulunun da bulunması istenmiş; ancak Hz. Hasan bunu reddetmiştir.

Hz. Hasan'ın başa geçmesinden sonra Basra, Mekke, Medine, Hicaz ve Yemen eyaletleri biatlerini bildirdi; ancak Mısır ve Suriye eyaletleri Muâviye’ye bağlı olduğu için biat etmediler. Hz. Hasan, iktidara geldikten sonra babasının valilerini yerinde bırakarak onları değiştirmedi.

Hz. Ali, Muâviye’nin zaman kazanmak için bu öneriyi yaptığı düşüncesindeydi. Savaşı bu aşamada durdurmanın doğru olmadığını, Muâviye’nin içine düştüğü zor durumdan kurtulmak için bu öneriyi yaptığını söylediyse de savaşın durdurulmasını isteyenleri ikna etmesi mümkün olmadı. Hz. Ali istemediği halde askerleri içinde önemli çoğunluğu oluşturan, savaşın durdurulmasına taraftar olanların taleplerine uymak zorunda kaldı.

Hâricîlik hareketinin doğuşundaki en önemli etken, bedevîlikten şehir hayatına geçen Arap toplumunun geçirdiği değişimdir. Bu geçiş sürecinde, çeşitli faktörlerin etkisinde kalan insanların farklı tavırlar sergilemeleri, aynı kabileden oldukları halde, karşı karşıya gelebilmeleri de bunu göstermektedir. Hâricîliğin ortaya çıkışındaki önemli etkenlerden biri, toplumun zamanla siyasal konulara daha fazla ilgi duymasıdır. İlk iki halife zamanında taşradaki Müslümanların yönetim işlerine karışmaya pek zamanları olmamıştı.

Hz. Osman döneminde başlayan ve Hz. Ali döneminde artarak devam eden siyasî çatışmalar, özellikle Cemel, Sıffîn ve Nehrevân olayları, dinî tartışmalar için temel oluşturdu.

Ona yarısı peşin, diğer yarısı ise Kufe’ye girdiğinde verilmek üzere 1.000.000 dirhem karşılığında kendi tarafına geçmesi önerisinde bulundu. Bu teklifi kabul eden Ubeydullah, askerlerinden habersiz, gece Muaviye’nin ordusuna katıldı.

Bu gelişmelerden sonra askerlerinden bazıları ayaklanarak Hz. Hasan’ın çadırına kadar geldiler. Hz. Hasan’a saldırı sırasında, altındaki namazlığını dahi çekip alacak kadar ileri giden askerlerden biri, üst elbisesini de çekip aldı.

Hz. Ali’nin önemli bir icraatı da Hz. Osman dönemindeki mali uygulamaların bir kısmına son vermesiydi. Bunlardan biri Hz. Ömer tarafından başlatılan ve Hz. Osman döneminde de devam eden, atıyyelerin (yıllık maaş) kişilerin İslâm’a hizmetlerine göre verilmesi şeklindeki uygulamadır. Hz. Ali, halife olduktan sonra atıyyeleri eşit bir şekilde dağıtmaya başladı.

Hareketin temel iddiası Hz. Osman’ın mazlum olarak öldürüldüğü ve Hz. Ali’nin katilleri cezalandırması gerektiği şeklindeydi.

Mekke’de toplanan muhalifler, ne yapacakları hususunda müzakereler yaptılar.Görüşmede Hz. Osman’ın Basra valisi Abdullah b. Âmir, Basra’ya gitmenin uygun olacağını söyledi. Zira Basra’da Osman taraftarlarının sayısı fazlaydı.

Hz. Ebû Bekir’e biat edilmesiyle başlayan, Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın hilâfetiyle devam edip Hz. Ali ve Hz.Hasan ile sona eren döneme Hulefâ-yi Râşidîn dönemi denir.

Hakemlerin aldığı karar önce Ebû Mûsa tarafından açıklandı. Ancak Amr b. Âs’a sıra gelince o, alınan kararın aksine hileye başvurup Muâviye’yi halife tayin ettiğini bildirdi.

Kısa sürede Hz. Ali’nin halife seçilmesine ve ilk icraatlarına karşı muhalif sesler yükselmeye başladı. Muhalif gruplardan biri Hz. Âişe, Talha b. Ubeydullah ve Zübeyr b. Avvâm’ın önderliğini yaptıkları gruptu.

Tarihte üç halifenin ardından Hz. Osman'ın öldürülmesiyle beraber, Hz. Ali halife olarak başa gelmiştir.