İLK DÖNEM İSLAM TARİHİ

Halifelik önerisi Hz. Ali’nin dışında, Hz. Ömer’in vefatından önce oluşturduğu şura üyelerinden Zübeyr b. Avvâm, Talha b. Ubeydullah ve Sa‘d b. Ebû Vakkâs’a da yapıldı. Ancak kendilerine yapılan bu önerileri kabul etmediler. Dolayısıyla, doğru cevap A seçeneğidir.

A, C, D ve E seçeneklerinde yer bulan uygulamalar, Hz. Ali’nin ilk icraatları arasında yer almaktadır. Halife olduktan sonra Hz. Ali’ye yönelik önemli taleplerden biri de, Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmasıydı. Ancak Hz. Ali halife olduktan sonra bu hususta arzu edilen adımları atamadı. Zira Hz. Osman’ın öldürülmesinde etkisi olan ya da öldürülmesine taraftar olan bazı insanların siyasî etkisini kıramıyordu. Bu durum Hz. Ali’ye karşı yükselen sesleri artırıyordu. Hz. Ali ise Hz. Osman’ın öldürülmesi meselesinin siyasî istikrar sağlanamadan ele alınmasının mümkün olmadığı kanaatindeydi. Dolayısıyla, doğru cevap B seçeneğidir.

Hz. Ali’ye biat edildikten sonra ortaya çıkan diğer önemli bir muhalif Muâviye b. Ebû Süfyân’dır. Muâviye, Hz. Ömer döneminden beri yaklaşık 18 yıldır Suriye bölgesinde valilik yapıyordu ve orada güçlü bir konuma sahipti. Hz. Ali’ye biat etmeyi Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması koşuluna bağladı. Hz. Ali, Muâviye’nin tavrını samimi bulmuyordu. Ona göre Muâviye’nin Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılmasını talep etme hakkı yoktu. Zira Hz. Osman’ın çocukları hayattaydı. Katillerin cezalandırılmasını onlar talep edebilirlerdi. Muâviye ise akrabası olduğu için Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılmasını talep edebileceğini düşünüyordu. Dolayısıyla, doğru cevap C seçeneğidir.

Muhalifler farklı hedefleri olan kişi ya da grupları içinde barındırmaktaydı. Mekke muhalefetine, Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmak gibi masum gerekçelerle destek verenler olduğu gibi mal elde etmek, kabilesinin çıkarlarını gözetmek ve şahsî kin sebebiyle katılanlar da vardı. Harekete katılan bazı Ümeyyeoğulları, Hz. Osman’ın çocuklarından birisinin halife seçilmesi gerektiğini savunuyorlardı. Dolayısıyla, doğru cevap D seçeneğidir.

Muâviye, Müslümanların kanını akıtmanın yanlış olduğunu, birbirlerinden çok sayıda insan öldürdüklerini, savaşa son verip tarafları temsil eden birer hakemin seçilmesini ve aradaki ihtilafın çözümünü bu hakemlere bırakmayı önerdi. Öneri, Irak ordusunda bir anlık şaşkınlık meydana getirdi. Hz. Ali, Muâviye’nin zaman kazanmak için bu öneriyi yaptığı düşüncesindeydi. Savaşı bu aşamada durdurmanın doğru olmadığını, Muâviye’nin içine düştüğü zor durumdan kurtulmak için bu öneriyi yaptığını söylediyse de savaşın durdurulmasını isteyenleri ikna etmesi mümkün olmadı. Hz. Ali istemediği halde askerleri içinde önemli çoğunluğu oluşturan, savaşın durdurulmasına taraftar olanların taleplerine uymak zorunda kaldı. Dolayısıyla, doğru cevap E seçeneğidir.

Tahkime hakem gönderilmesine karar verilmesi, Hz. Ali’nin ordusunda önemli bir kırılma noktası oldu. Hâricîler denilen grup, Hz. Osman’ın öldürülmesiyle ilişkili olarak gelişmeye başlayan düşüncelere sahip insanlardan meydana gelmelerine rağmen müstakil bir fırka olarak ortaya çıkışları tahkimden sonradır. Tahkimin kabul edilmesi üzerine Hz. Ali’ye müracaat eden Hâricîler, Allah’ın hüküm vermesi gereken bir konuda insanları hakem tayin etmesinin büyük bir hata olduğunu, günahından dolayı tevbe etmesini, aksi takdirde kendisinden ayrılacaklarını söylediler. Hz. Ali, onları birlikte Kûfe’ye gitmeye ikna ettiyse de Hâricîler, Hz. Ali’nin hakemini göndermemesi hususundaki taleplerinden vazgeçmediler. Tahkimde hakemler buluşunca da Kûfe’den ayrılarak başlarına bir imam seçtiler. Dolayısıyla, doğru cevap A seçeneğidir.

Hz. Ali’yi öldürme görevini üstlenen Abdurrahman b. Mülcem, Kûfe’ye giderek kendisine yardım edebilecek bazı kişiler buldu. Mekke’de arkadaşlarıyla sözleştikleri tarihte, sabah namazını kıldırmak üzere camiye giden Hz. Ali’ye saldırdı. Yaralanan Hz. Ali, birkaç gün sonra vefat etti (19 veya 21 Ramazan 40 / 26 veya 28 Ocak 661). Abdurrahman b. Mülcem de kısas edilerek cezalandırıldı. Dolayısıyla, doğru cevap B seçeneğidir.

A, B, D ve E seçeneklerinde ifade bulanların tamamı, Hz. Ali dönemi İslam toplumunu anlatan ve yansıtan doğru bilgiler içermektedir. Ancak bunu C seçeneğindeki ifade için söylemek mümkün değildir. Hz. Ali dönemindeki siyasî parçalanmışlık, Halife’nin aldığı kararların isabetli olsa da halk nezdinde yeterli desteği bulmasına engel olmuştur. Toplumsal kamplaşma sebebiyle bütün icraatlar, taraf olunması ya da karşı çıkılması gereken bir siyasî mücadele konusu olmuştur. İç savaş ortamının ekonomik düzene önemli zararlar vermesi de kaçınılmazdır. Bir taraftan savaşın getirdiği külfet, diğer taraftan güvenlik ortamının bozulmasının ticarete verdiği zarar, ekonomik durumu sarsıcı etkenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla, doğru cevap C seçeneğidir.

Hz. Hasan’a Hz. Ali’nin vefatından sonra Kûfe’de biat edildi. Biat sırasında Allah’ın kitabına ve Resûlü’nün sünnetine uymanın yanı sıra isyancılarla savaş koşulunun da bulunması istenmiş; ancak Hz. Hasan bunu reddetmiştir. Biatı izleyen aylarda Basra, Mekke, Medine, Hicaz ve Yemen eyaletleri biatlerini bildirdi; ancak Mısır ve Suriye eyaletleri Muâviye’ye bağlı olduğu için biat etmediler. Dolayısıyla, doğru cevap D seçeneğidir.

Sakin, yumuşak huylu, barış taraftarı, siyaseti ve mücadeleyi sevmeyen bir kişiliğe sahip olan Hz. Hasan, yapıcı tutumuyla Muaviye ile barış yaparak İslâm dünyasındaki siyasî çekişmelerin sona ermesini sağlamıştır. Barış yapmasının sebeplerinden biri de arkasında durduğunu ifade eden ancak hiç güven vermeyen kişi veya kabilelere olan güvensizliğiydi. Nitekim bu kişilerden birisi de, Hz. Hasan’ın komutanı Ubeydullah idi. Ubeydullah, kendisine teklif edilen 1.000.000 dirhem için kendi ordusunu terk edip, Muaviye saflarına geçmişti. E seçeneğinde bahsi geçen para, Hz. Hasan’a teklif edilen ya da onun tarafından kabul edilen bir para değildir. Dolayısıyla, doğru cevap E seçeneğidir.

Hz. Osman öldürüldükten sonra Medine’de bir iktidar boşluğu meydana geldi. O güne kadar halife seçiminde dikkat çeken uygulamalardan biri halifenin Medineliler tarafından seçilmesi, ikincisi ise Kureyşlilerden olmasıdır. Halifelik önerisi Hz. Ali’nin dışında Zübeyr b. Avvâm, Talha b. Ubeydullah ve Sa‘d b. Ebû Vakkâs’a da yapıldı. Büyük çoğunluğun desteğini almasına rağmen etkili olan bazı kişiler, Hz. Ali’ye biat etmek yerine tarafsız kalmayı tercih ettiler. Doğru cevap C’dir.

Toplum içerisinde etkili olan bazı kişiler, Hz. Ali’ye biat etmek yerine tarafsız kalmayı tercih ettiler. Bunlar arasında Sa‘d b. Ebû Vakkâs, Üsâme b. Zeyd, Hassân b. Sâbit, Ebû Said el-Hudrî, Muhammed b. Mesleme, Numan b. Beşir ve Zeyd b. Sâbit zikredilebilir. Doğru cevap A’dır.

Hz. Ali’ye biat edildikten sonra ortaya çıkan önemli bir muhalif Muâviye b. Ebû Süfyân’dır. Muâviye, Hz. Ömer döneminden beri yaklaşık 18 yıldır Suriye bölgesinde valilik yapıyordu ve orada güçlü bir konuma sahipti. Hz. Ali’ye biat etmeyi Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması koşuluna bağladı. Doğru cevap D’dir.

Hz. Ali’ye muhalif gruplardan biri Hz. Âişe, Talha b. Ubeydullah ve Zübeyr b. Avvâm’ın önderliğini yaptıkları gruptu. Talha ve Zübeyr, Hz. Ali’ye biat ettikten birkaç ay sonra umre yapmak amacıyla Mekke’ye gittiler ve zorla biat ettirildikleri iddiasıyla Halife’ye karşı isyan bayrağı açtılar. Doğru cevap B’dir.

Hz. Ali’nin ilk icraatlarından olan Hz. Osman’ın valilerinin değiştirilmesi, Osman’ın yönetiminden rahatsızlık duyanların tepkilerini dindirme amacı da taşıyan önemli bir karardı. Hz. Ali, valilerin değiştirilmesi gerektiğine inanıyor ve onları değiştirmenin yönetici olarak hakkı olduğunu düşünüyordu. Ancak bu kararı, kontrol edilemez olayların başlamasına sebep oldu. Halife olduktan sonra Hz. Ali’ye yönelik önemli taleplerden biri, Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmasıydı. Ancak Hz. Ali halife olduktan sonra bu hususta arzu edilen adımları atamadı. Zira Hz. Osman’ın öldürülmesinde etkisi olan ya da öldürülmesine taraftar olan bazı insanların siyasî etkisini kıramıyordu. Bu durum Hz. Ali’ye karşı yükselen sesleri artırıyordu. Ammar b. Yasir, Hz. Ali’ye biat etmiş ve ölünceye dek onun yanında yer almıştır. Hz. Ali döneminde zekâtların adaletsiz bir şekilde dağıtılması söz konusu değildir. Doğru cevap A’dır.

Hz. Âişe, Talha ve Zübeyr’in liderliğini yaptığı muhalefet grubuyla Hz. Ali’nin taraftarları arasında gerçekleşen savaş Cemel Savaşı/vakasıdır. Hz. Âişe’nin savaşı devesinin üzerindeki hevdecten komuta ettiği ve çarpışmalar onun devesinin etrafında yoğunlaştığı için bu savaşa Cemel (Deve) Vak‘ası denmiştir. Doğru cevap C’dir.

Sıffın savaşında durumun köytüye gittiğini gören Muaviye’nin askerleri Kuran Mushaflarını havaya kaldırarak  “Ey Iraklılar! Artık savaşı bırakalım, aramızda Allah’ın kitabı hakem olsun” diyerek bağırdılar.  Hz. Ali, Muâviye’nin zaman kazanmak için bu öneriyi yaptığı düşüncesindeydi. Savaşı bu aşamada durdurmanın doğru olmadığını, Muâviye’nin içine düştüğü zor durumdan kurtulmak için bu öneriyi yaptığını söylediyse de savaşın durdurulmasını isteyenleri ikna etmesi mümkün olmadı. Hz. Ali istemediği halde askerleri içinde önemli çoğunluğu oluşturan, savaşın durdurulmasına taraftar olanların taleplerine uymak zorunda kaldı. Savaşın durdurulmasından sonra tahkim olayı gerçekleşmiştir. Doğru cevap D’dir.

Tahkim sonucu hakemlerin aldığı karar önce Ebû Mûsa tarafından açıklandı. Ancak Amr b. Âs’a sıra gelince o, alınan kararın aksine hileye başvurup Muâviye’yi halife tayin ettiğini bildirdi. Ebû Mûsâ’nın aldatıldığını söylemesi bir işe yaramadı. Hz. Ali, Kur’ân’a uygun olmadığını söyleyerek hakemlerin kararını tanımadığını ilan etti. Muâviye ise halifenin ümmet tarafından seçileceğine dair karara dayanarak Suriye’de halife ilan edildi. Böylece tahkim, ümmet içindeki siyasî ayrılığı sona erdirmek için başvurulan önemli bir yöntem olmakla birlikte sorunu daha karmaşık hale getirmekten başka bir işe yaramadı. Doğru cevap D’dir.

Hâricîlerin ortaya çıkışında, özellikle Hz. Osman döneminde toplumun siyasetle daha fazla ilgilenmesi, valilerin ve halifenin icraatlarını sorgulamaya başlamasının da önemli etkisi olduğunu unutmamak gerekir. Bunlardan başka zikredilmeye değer önemli etkenlerden biri, toplumun yaşadığı ekonomik değişim sürecidir. Özellikle fetihlerden sonra Arapların daha önce hayal edemedikleri kadar önemli maddî olanaklara sahip olmaları ve devletin ekonomik politikalarına yönelik istekleri, muhalefetin gelişmesine, dolayısıyla Hâricîlik hareketinin doğmasına katkı sağlayan hususlardan biri olarak değerlendirilebilir. Doğru cevap C’dir.

Hz. Hasan’a Hz. Ali’nin vefatından sonra Kûfe’de biat edildi. Biat sırasında Allah’ın kitabına ve Resûlü’nün sünnetine uymanın yanı sıra isyancılarla savaş koşulunun da bulunması istenmiş; ancak Hz. Hasan bunu reddetmiştir. Doğru cevap A’dır.