İLK DÖNEM İSLAM TARİHİ

Habeşistan’ın Yemen valisi Ebrehe ileride anlatılacağı gibi San‘a’da büyük bir kilise yaptırarak Araplar’ın hac için Kâbe yerine buraya gelmelerini sağlamak istedi, ancak başarılı olamadı. Bunun üzerine büyük bir orduyla Mekke’ye
gelip Kâbe’yi yıkmak istedi. Fakat Fîl sûresinde de anlatıldığı gibi amacına
ulaşamadı; ordusu ve kendisi helâk oldu.

Kuzey Arabistan’da İslâm’dan önce Nabatîler, Tedmürlüler, Gassânîler, Hireliler (Lahmîler) ve Kindeliler devlet kurmuşlardır.

Huzaalılar zamanında kabilenin ileri gelenlerinden Amr b. Luhay,
Mekke ve Kâbe idaresini eline alınca tevhid geleneğini bozup şehirde
putperestliğin başlamasına sebep oldu. Bundan dolayı “Arabistan’a
putperestliği sokan kişi” olarak tanınır. Amr b. Luhay, bir iş için gittiği
Suriye’nin Belkâ yöresindeki Meâb’da (Moab) burada yaşayanların putlara
taptığını görmüş, ilk defa karşılaştığı bu manzara karşısında hayrete düşerek
bunların mahiyetini ve niçin taptıklarını sormuştu. “Bunlar bizim
tanrılarımızdır; düşmanlarımıza karşı zafer kazanmak için onlardan yardım
isteriz, bize yardım ederler; kuraklıkta yağmur isteriz, yağdırırlar” cevabını
alan Amr, Arabistan’a götürmek üzere bir put istemiş ve onlar da kırmızı
akikten yapılmış Hübel adlı putu vermişlerdi. Putu Mekke’ye getiren Amr,
onu Zemzem Kuyusu’nun üst tarafına Kâbe’ye yakın bir yere koymuş ve
herkesi bu puta tapınmaya çağırmıştı. Diğer bir rivayete göre Amr b. Luhay
Hübel’i el-Cezîre’deki Hit şehrinden getirmiş ve Kâbe’nin içine
yerleştirmiştir.

Rifâde: Hacıları ağırlama ve yiyecek ihtiyaçlarının karşılanması görevini
ifade eden rifâde de temel hizmet ve görevlerin başında gelmekteydi.. Mekke
idaresi ve Kâbe hizmetlerine yönelik düzenlemeler yaptığı sırada Kusay b.
Kilâb Kureyşlileri toplayıp önemli bir konuşma yaptı ve onları da hacılara su
ve yiyecek temini gibi hizmetlere ortak olmaya çağırdı. O Kureyşliler’e şöyle
seslenmişti: “Ey Kureyşliler! Sizler Allah’ın komşuları, Kâbe ve harem
ehlisiniz. Hacılar ise Allah’ın misafirleri ve O’nun kutsal evinin ziyaretçileri
olup ikram edilmeye en lâyik misafirlerdir. Şu halde hac mevsiminde hacılar
buradan ayrılıncaya kadar onlara yiyecek ve içecek ikram edin. Şayet
imkanlarım bunların hepsini yapmaya yetecek olsaydı, buna sizi dahil
etmeden bizzat kendim yerine getirirdim.” Kusay bu hizmetlerin
yürütülebilmesi için bütün Kureyşlilerden gücüne göre para ve mal
toplayarak bu maksatla bütçe oluşturulması geleneğini başlatmış oldu.

Hicâbe (veya Sidâne): Hicâbenin sözlük anlamı “örtmek, birinin bir yere
girmesine engel olmak”tır. Bu görevi üstlenen kişi temelde Kâbe’nin bakımı,
kapısının ve anahtarlarının muhafazasından sorumlu idi. Hâcib adı verilen
görevli, Kâbe’nin anahtarlarını elinde bulundurur ve belirli zamanlarda
ziyaretçilere açar, ondan izinsiz kimse Kâbe’ye giremezdi. Aynı zamanda
Makam-ı İbrahim’in, Kâbe’ye hediye edilen kıymetli eşya ile iç ve dış
örtülerin korunması ve bakımı gibi önemli hizmetler de bu görevli tarafından
yürütülürdü.

Kureyşliler Mekke’ye gelen yabancı tacirlerden mal satın alır, ve bu malları çevrede bulunan Araplara satarlardı. Daha sonra Kusay’ın torunu ve Hz. Peygamber’in üçüncü kuşaktan dedesi Hâşim b. Abdümenâf gerek Mekke’ye gelen hacıların gerekse Kureyş kabilesinin yiyecek ve su ihtiyacını karşılamak için çalışmalar yaptı. Cömertliğiyle tanınan Hâşim Suriye’ye gidip Bizans imparatoruyla (kayser) görüştü ve ondan Mekkeli tâcirlerin emniyet içerisinde bu bölgeye gelip ticaret yapabileceklerine dair bir belge aldı. Böylece Mekkelilerin ekonomik amaçlı dışa açılma dönemi başlamış oldu. Hâşim Bizans imparatoruyla yaptığı görüşmeden dönerken, Mekke’den
Bizans topraklarına kadar uzanan yol üzerinde oturan çeşitli kabilelerle de kervanların güvenlik içerisinde bu güzergâhı kullanabileceklerine dair anlaşmalar yaptı. Mekkeliler Arabistan’ın çeşitli bölgelerinden sağladıkları deri, kumaş vb. malları Suriye’ye getirip satmaya başladılar. Bizans imparatorunun aynı zamanda Habeşistan kralı Necâşî’ye hitaben bir tavsiye mektubu da yazarak Habeşistan’a gelen Mekkeli tâcirlere gerekli kolaylığı sağlamasını istediği kaydedilmektedir.

Aynı zamanda hac mavsimi eşhürü’l-hurum denilen “haram aylar”da (zilkade, zilhicce , muharrem, receb) olduğu için bu dönemi bir barış ve esenlik dönemi olarak geçirirlerdi.

Uzzâ: Nahle’de bulunan bu put üç küme dikenli ağaçtan oluşmakta olup
etrafına “Beytü’l-Uzzâ” denilen bir ev yapılmıştı. Uzzâ’nın beyaz bir taş
olduğu da zikredilir. Uzzâ’ya büyük saygı duyan Araplar, çocuklarına
Abdüluzzâ adını koydukları gibi hac ve Kâbe’yi tavaftan sonra buraya gelir
ve buraya gelmeden ibadetlerini tamamlanmış saymazlardı. Aynı zamanda
Uzzâ’yı anne, Lât ve Menât’ı da onun kızları olarak görürlerdi. Kureyşliler
de Uzzâ’ya büyük saygı duyarak ziyaret eder ve kurban takdim ederlerdi.
Bunlardan başka çok sayıda put vardı.

Coğrafî şartlar yüzünden tarıma elverişli olmayan Mekke’de ekonomik
hayatın temelini ticaret oluşturmaktaydı. Mekke’de “sûk” (çoğulu esvâk) adı
verilen çarşı ve pazar yerleri mevcuttu. Bunların en eskisi ve en büyüğü
Hazvere çarşısı olup şehrin başlıca ticaret merkeziydi. Öte yandan
Arabistan’ın değişik bölgelerinde ve bu arada Mekke çevresinde genellikle
hac mevsimi ve haram aylar dikkate alınarak peşpeşe kurulan panayırların
(esvâku’l-‘Arab), yarımada için olduğu gibi Mekke ticareti açısından da
büyük önemi vardı.

Arab-ı Müsta`ribe (Mütearribe). Aslen Arap olmayıp sonradan
Araplaşan kabilelerden meydana gelmektedir. Bunların soyu Hz. İbrahim’in
oğlu Hz. İsmail’e dayandığı için İsmailîler veya onun soyundan gelen uzak
torunlarına nispetle Adnânîler, Meaddîler, Nizârîler de denilmektedir. Kuzey
Arapları adıyla da bilinirler. Hz. İsmâil’in ana dili babası gibi Ârâmîce,
Keldânîce veya İbrânîce idi. Onun soyu Arapça'yı Mekke’de öğrenip
Cürhümlüler'e karışarak Araplaştığı için Arab-ı müsta`ribe adıyla anılmıştır.
Hz. Peygamber'in yirmi birinci göbekten atası olan Adnân'a mensup başlıca
kabileler ve kolları şöyle sıralanabilir: Mead, Nizâr, Rebîa, Mudar KaysAylân,
Gatafân, Kinâne, Kureyş, Kusay, Hâşim vs.

Güney Arabistan’da kurulan devler arasında Maînliler, Sebeliler ve Himyerîler hüküm sürmüş, ardından bölgeye Habeşliler ve Sâsânîler hakim olmuştur. Memlükler Devleti ise şuanki  Suriye ve Mısır sınırları içinde 1250 yılında kurulmuştur.

Maînliler ticarete önem vermiştir. Himyerîler savaşçı bir politika izlemiştir. Nabatîler ve Tedmürlüler ise  güney değil Kuzey Arabistan'da kurulan devletlerdir.  Sebeliler ise  ticaretin yanında tarıma önem vermiş ve bu amaçla bazı su bendleri inşa etmişlerdir

Kuzey Arabistan’da İslâm’dan önce Nabatîler, Tedmürlüler, Gassânîler, Hireliler (Lahmîler) ve Kindeliler devlet kurmuşlardır.

Kâbe Hz İbrahim tarafından inşa edilmiştir.

Mekke’de ordu kumandanlığını ve kafile başkanlığını ifade etmek için kullanılan kelimeye kıyâde,  Kabileye ait sancağın muhafazasından sorumlu olana livâ, Kâbe’nin bakımı, kapısının ve anahtarlarının muhafazasından sorumlu olan kişiye hicâbe, Hacıları ağırlama ve yiyecek ihtiyaçlarının karşılanması görevini yerine getirene rifâde denir. Kâbe’yi ziyarete gelen hacılara su temini görevini yerine getirme işlemine ise sikâye denir.

Hübel, Lât, Menât, Uzzâ Câhiliye döneminde müşrik Arapların taptığı, Mekke’de ve Arabistan’ın diğer bölgelerindeki önemli putlardandır. Fakat Savi Hz. Nuh'un kavminin taptığı putları arasındadır.

Ataerkil bir aile yapısına sahip olan Araplarda neseb ve akrabalık bağı erkek yoluyla kurulur ve devam ederdi.

Arap toplumlarında suç işleyenlere verilen en büyük ceza kişinin ailesi ve kabilesinden kovulmasıydı (el-hal‘).

Arab-ı Müsta`ribe Aslen Arap olmayıp sonradan Araplaşan kabilelerden meydana gelmektedir. Bunların soyu Hz. İbrahim’in oğlu Hz. İsmail’e dayandığı için İsmailîler veya onun soyundan gelen uzak torunlarına nispetle Adnânîler, Meaddîler, Nizârîler de denilmektedir.

Kâbe’de bulunan Hübel, putların en büyüğü olup Kureyş’in en önemli putu idi.