İLK DÖNEM İSLAM TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Bazı tarihçilere göre , Hz. Osman’ın halifeliğinin son yıllarında, İslâm ülkesi o günkü şartlar itibariyle tabîi sınırlarına ulaşmış ve fetihler duraklamıştı. Böyle olunca ganimet geliri azaldı. Ayrıca asker maaşlarının ödenmesinde sıkıntı başladı. Fetihler sayesinde kısa sürede sağlanan zenginleşmenin kaçınılmaz sonucu olan ekonomik kriz, yönetimi tasarrufa ve askeri maaşları indirmeye mecbur etti.Doğru cevap C'dir.

Hz. Osman, kaynaklarda orta boylu, güzel yüzlü, gür saçlı, uzun ve beyaz sakallı, esmer tenli olarak tasvir edilir. Halim-selim, nazik ve mahçup bir tabiata sahipti. Çok merhametli ve son derece cömert bir şahsiyetti. Onun en meşhur vasfı ise, engin bir hayâ duygusuna sahip olmasıydı. Hz. Peygamber’in, Hz. Osman’a üstün hayâ duygusu dolayısıyla özel bir değer verdiği bilinmektedir. Doğru cevap E'dir.

Hz. Osman takvâ sahibi bir insandı, gecelerini ibadetle, gündüzlerini oruçlu
olarak geçirirdi. Kur’an okumaktan usanmazdı, hac zamanında Hacerülesved’in
yanında bir rek’atta Kur’an’ı hatmettiği rivayet edilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Hz. Ömer’in vefatının ardından, onun görevlendirdiği şûra tarafından halife seçilen Hz. Osman, on iki yıl halifelik yapmıştır. Tarihçiler, onun halifelik dönemini, “birinci altı yıl” ve “ikinci altı yıl” olmak üzere, farklı iki döneme ayırmışlardır. Birinci altı yıl, ülkede huzur ve sükûnun hâkim olduğu, müslümanlar arasında birlik ve beraberliğin devam ettiği Sükûnet Dönemi (24-30/644-650) olarak tanımlanır. Hz. Ömer döneminin devamı mâhiyetindedir. Karışıklık Dönemi (30-35/650-656) denilen ikinci altı yıl ise, Hz. Osman’ın şehit edilmesiyle sonuçlanan ve olumsuz etkilerini daha sonra da devam ettiren iç karışıklıkların yaşandığı bir dönem olarak tarihe geçmiştir

Hz. Ömer’in, aralarından birini, üç gün içinde halife seçmek üzere görevlendirdiği altı kişilik şûra heyeti, ilk toplantısını onun ölümünden önce (Talha b. Ubeydullah Medine dışında olduğu için) beş kişi olarak yaptı. Ancak onun ikinci bir
emriyle toplantı ölümünden sonraya ertelendi. İkinci toplantı da beş kişi olarak başlamıştı. Görüşmelerin ilk safhasında çıkan bazı tartışmalar üzerine, Abdurrahman b. Avf, üyelerden birinin halife adaylığından feragat ederek, en çok istenen üyeyi tesbit edip onu halife seçmek üzere hakemlik yapmasını teklif etti. Diğer dört aday bu teklifi kabul etmeyince, razı oldukları takdirde, kendisinin halife seçilme hakkından vazgeçerek, hakemlik görevini üstlenebileciğini söyledi. Hz. Osman, Zübeyr b. Avvâm ve aynı zamanda Talhâ’ya vekâlet eden Sa‘d b. Ebû Vakkâs, onun hakemliğini kabul edeceklerini açıkladılar. Ancak Hz. Ali, Abdurrahman’ın akrabalık gözetmeyip sadece müslümanların hayrı için çalışacağına dair söz vermesi şartıyla bunu kabul edebileceğini söyledi. Bu şartı kabul ettiğini bildiren Abdurrahman b. Avf, ardından seçeceği halifeye itaat edeceklerine dair üyelerden söz aldı. Daha sonra çalışmalarına başladı. Şûra üyelerinin her biriyle baş başa uzun görüşmeler yaptı. Onlara halife seçilmek isteyip istemediklerini sordu. Halife seçilmedikleri takdirde hangi adayı desteklediklerini öğrendi. Şûra üyeleriyle görüşmekle yetinmedi. Toplantının tertip edildiği, Ebû Talhâ el-Ensârî’nin emrindeki bir grup asker tarafından korunan evden dışarı çıkarak Medine’de bulunan muhâcirler ve ensârın ileri gelenleriyle görüştü. Ayrıca hac dönüşü Medine’ye gelen valiler, kumandanlar, kabile liderleri vb. kamuoyunu temsil eden pek çok kimseyle bir araya geldi ve onların adaylardan hangisini halifeliğe daha uygun gördüklerini öğrenmeye çalıştı. Toplantı yerine dönerek şûra üyeleriyle tekrar tekrar görüştü ve bu çalışmalarını üç gün boyunca, yoğun bir şekilde sürdürdü. Dördüncü günün sabah namazından sonra kararını açıklamak üzere, Mescid-i Nebevî’yi tıklım tıklım dolduran cemaatın huzuruna çıktı. Bu sırada önce Hz. Ali’yi, ardından Hz. Osman’ı çağırıp, ikisinden de halife seçildikleri takdirde, “Allah’ın Kitabı’na ve Resûlü’nün sünnetine uyma; ayrıca önceki  iki halifenin siyasetlerini takip etme” hususunda söz vermelerini istedi. Hz. Ali, “gücümün ve bilgimin yettiği kadar, bunu yapmaya çalışırım” şeklinde, şartlı ve çekinceli bir cevap verdi. Ancak Hz. Osman, onun sorusunu, herhangi bir şart ve çekince göstermeden, kesin bir şekilde “evet” diye cevapladı. Bunun üzerine Abdurrahman b. Avf, Hz. Osman’ı halife seçtiğini açıklayıp ona biat etti. Onun ardından Hz. Ali ve mescidde bulunanlar sırayla Hz. Osman’a biat ettiler

207

Hz. Osman, İslâmî davetin başladığı sırada gizli tebliğ döneminin ilk günlerinde Hz. Ebû Bekir aracılığıyla Hz. Peygamber’e giderek müslüman oldu ve ilk müslümanlar arasında yer aldı. Onun ilk on müslümandan biri olduğu bildirilmektedir. İslâmı kabul etmesi, özellikle ailesi içinde önemli bir tepkiye yol açmıştı.

Hz. Osman, kaynaklarda orta boylu, güzel yüzlü, gür saçlı, uzun ve beyaz sakallı, esmer tenli olarak tasvir edilir. Halim-selim, nazik ve mahçup bir tabiata sahipti. Çok merhametli ve son derece cömert bir şahsiyetti. Onun en meşhur vasfı ise, engin bir hayâ duygusuna sahip olmasıydı. Hz. Peygamber’in, Hz. Osman’a üstün hayâ duygusu dolayısıyla özel bir değer verdiği bilinmektedir. Nitekim kendisini ziyarete gelen en yakın iki arkadaşı Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’i rahat bir vaziyette karşıladığı halde, Hz. Osman yanına geldiğinde hemen derlenip toparlanır ve kendisine çeki düzen verirdi. Bunun sebebi sorulduğunda, “Kendisinden meleklerin hayâ ettiği bir kimseden ben hayâ etmeyeyim mi?” buyurmuştu (Müslim, “Fedâilü’s-sahâbe”, 26).

Hz. Osman Kureyş içinde sevilen biriydi. Kendisi de akrabalarına düşkündü. Onları himaye eder, kendi malından yardım yapardı. Onun ev halkına karşı çok nazik davrandığı bilinmektedir. Abdest suyu için, uyuyan yakınlarını uyandırmaktan çekinirdi; ancak uyanık olan varsa yardım isterdi.

29 (650) yılında Suriye sahillerine yakın Arvad (Cyzikus) adası alındı. 31 (652) senesinde Sicilya ve Rodos üzerine seferler düzenlendi. Aynı yıl içinde İskenderiye’ye çıkartma yapmak isteyen Bizans donanması geri püskürtüldü. Yine bu yıllarda 200 gemilik İslâm donanması, İskenderiye (bazı rivayetlere göre Finike) açıklarında, II. Konstans kumandasındaki 500 parçalık Bizans donanmasına karşı büyük bir zafer kazandı. Yelken direklerinin çokluğu sebebiyle “Zâtü’s-savârî” adı verilen bu zaferle Bizans’ın Doğu Akdeniz’deki hâkimiyeti sona erdirildi. Hulefâ-yi Râşidîn döneminin en büyük deniz savaşı olan bu savaşın 31 (652) veya 34 (655) yılında yapıldığını bildiren rivayetler aktarılmıştır.

Hz. Osman’ın valiliklere ve diğer önemli devlet görevlerine sadece akrabalarını tayin etmesi; onlara veya diğer akrabalarına devlet hazinesinden büyük miktarlarda bağışlarda bulunması; buna karşılık kendisini eleştiren Ebû Zer el Gifârî, Abdullah b. Mes‘ûd ve Ammâr b. Yâsir gibi ileri gelen sahâbîleri çeşitli şekillerde cezalandırması; bazı sahâbilerin maaşlarını kesmesi veya azaltması; muhacirlerden Kureyş ileri gelenlerinin Medine’den ayrılıp fethedilen bölgelerdeki şehirlere yerleşmelerine ve geride bıraktıkları arazîlerin göç ettikleri yerlerdeki arazilerle değiştirilmesine izin vermesi, oralarda çok miktarda mal mülk edinmelerine göz yumması; bazı sahâbilere fethedilen şehirlerde ikta araziler vermesi; Hz. Peygamber tarafından Tâif’e sürgüne göderilen amcası Hakem b. Ebü’l-Âs’ın Medine’ye dönmesine izin verip onun oğlu Mervan’ı devlet kâtibi olarak görevlendirmesi; Kureyş adına kabilecilik yapan bazı valilere ses çıkarmaması; valilerin yanlış icraatlarına göz yumması ve onlara gereken cezayı vermekten kaçınması; Medine civarındaki bazı arazileri beytülmâl develeri için koruluk haline getirmesi; Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer hac esnasında namazları seferi olarak kıldırdıkları halde, halifeliğinin altıncı yılından itibaren Mekke’de namazları mukim olarak kıldırması gibi bazı fıkhî uygulamaları; Hz. Ebû Bekir zamanında Mushaf haline getirilen Kur’an-ı Kerîm nüshasını istinsah ettirdikten sonra, önceki nüsha ve bazı sahâbilerin ellerinde bulunan şahsî nüshaların tamamını imha ettirmesi; Mescid-i Nebevî’yi genişletirken önceden kullanılmayan bazı yapı malzemeleri kullandırması; Hz. Peygamber’den intikal eden hilâfet mührünü Erîs Kuyusu’na düşürmesi.

Tarih kaynaklarında, Hz. Osman’ın iç karışıklıklara zemin hazırlayan ve bu isyanın sebepleri olarak gösterilen uygulamaları, şöyle sıralanabilir: Hz. Osman’ın valiliklere ve diğer önemli devlet görevlerine sadece akrabalarını tayin etmesi; onlara veya diğer akrabalarına devlet hazinesinden büyük miktarlarda bağışlarda bulunması; buna karşılık kendisini eleştiren Ebû Zer el-Gifârî, Abdullah b. Mes‘ûd ve Ammâr b. Yâsir gibi ileri gelen sahâbîleri çeşitli şekillerde
cezalandırması; bazı sahâbilerin maaşlarını kesmesi veya azaltması; muhacirlerden Kureyş ileri gelenlerinin Medine’den ayrılıp fethedilen bölgelerdeki şehirlere yerleşmelerine ve geride bıraktıkları arazîlerin göç ettikleri yerlerdeki arazilerle değiştirilmesine izin vermesi, oralarda çok miktarda mal mülk edinmelerine göz yumması; bazı sahâbilere fethedilen şehirlerde ikta araziler vermesi; Hz. Peygamber tarafından Tâif’e sürgüne göderilen amcası Hakem b. Ebü’l-Âs’ın Medine’ye dönmesine izin verip onun oğlu Mervan’ı devlet kâtibi olarak görevlendirmesi; Kureyş adına kabilecilik yapan bazı valilere ses çıkarmaması; valilerin yanlış icraatlarına göz yumması ve onlara gereken cezayı vermekten kaçınması; Medine civarındaki bazı arazileri beytülmâl develeri için koruluk haline getirmesi; Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer hac esnasında namazları seferi olarak kıldırdıkları halde, halifeliğinin altıncı yılından itibaren Mekke’de namazları mukim olarak kıldırması gibi bazı fıkhî uygulamaları; Hz. Ebû Bekir zamanında Mushaf haline getirilen Kur’an-ı Kerîm
nüshasını istinsah ettirdikten sonra, önceki nüsha ve bazı sahâbilerin ellerinde bulunan şahsî nüshaların tamamını imha ettirmesi; Mescid-i Nebevî’yi genişletirken önceden kullanılmayan bazı yapı malzemeleri kullandırması; Hz. Peygamber’den intikal eden hilâfet mührünü Erîs Kuyusu’na düşürmesi

İsyancılar ilk ciddî eylemlerini, Hz. Osman’la yaptıkları toplantıdan sonra valilerin vilayetlerine dönüşleri esnasında Kûfe’de gerçekleştirdiler. Kûfe’deki muhalefetin liderlerinden Eşter en-Nehaî ve arkadaşları, silahlanıp Kûfe’ye dönmekte olan vali Said b. Âs’ın yolunu kestiler. Onun Kûfe’ye girmesini engellediler ve Hz. Osman’dan Kûfe valiliğine Ebû Musâ el-Eş’arî’yi tayin etmesini istediler. Hz. Osman, olayları yatıştırmak için, bu isteklerini kabul edip, Ebû Musa’yı tayin etmişti. Ancak muhaliflerin tehditlerine boyun eğme şeklinde gelişen bu tayin, Kûfe’nin merkezi yönetimin kontrolünden çıkmasına yol açtı.

Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh

Zâtü’s-savârî Savaşı

Bağdat

Amr bin Asr

Abdullah b. Sebe

Fetih hareketlerine yeterli önem vermemesi ve barışçıl bir politika izlemesi

Kûfe