İLK DÖNEM İSLAM TARİHİ - Deneme Sınavı - 15

Hz. Ömer döneminde, mali işleri haraç âmilleri yürütüyordu. Bu görevliler, halife tarafından tayin ve azledilirdi. Dolayısıyla, doğru cevap D seçeneğidir.

Hz. Ömer, Irak, İran, Suriye, el-Cezire, Filistin ve Mısır’ın fethiyle birlikte İslam devleti hâkimiyeti altına giren topraklarda yaşayan gayri Müslimlerin verdikleri ve “fey” adı altında toplanan cizye, haraç ve ticaret malları vergileri sonucunda artan gelirleri Müslümanlara dağıtmak üzere bir teşkilat düşünmüştür. Kaynaklarda 15 (636) yılı zikredilmekle birlikte güvenilir otoriteler 20 (641) yılında kurulduğunu ifade ederler. Hz. Ömer, fey gelirlerini beytülmalde toplayarak senede bir defa “atiyye” adı altında dağıtmayı uygun buldu. Atiyye miktarları, insanların İslam’a girişteki kıdemi ve İslam’a yaptıkları hizmet, Hz. Peygambere olan yakınlık ile Hz. Peygamber ile birlikte savaşa katılma gibi özelliklere sahip olma esas alınarak farklı farklı belirlendi. Aylık erzak ise eşit miktarda (iki cerib yiyecek) tesbit edildi. İnsanların isimleri “levh” denilen sayfalara yazıldı ve böylece hem gelirlerin dağıtımı hem de takibi için sistemli bir yöntem izlenmeye başlanmış oldu. Dolayısıyla, doğru cevap E seçeneğidir.

Hz. Ömer’in en meşhur lakabı “Fârûk”tur. Bu lakabı kendisine Hz. Peygamber’in, müslümanların veya Ehl-i kitabın vermiş olduğuna dair rivayetler bulunmaktadır. Fârûk, “hak ile batılı birbirinden ayıran” anlamındadır.

Hz. Ömer ölüm döşeğinde iken kendisine yerine birini bırakması teklif edilince ilk Müslümanlardan Abdurrahman b. Avf, Hz. Osman, Hz. Ali, Talha bin Ubeydullah, Zübeyr b. Avvam ve Sa‘d b. Ebû Vakkas’dan oluşan altı kişilik şûranın toplanarak üç gün içerisinde aralarından birini halife seçmelerini istedi. Oğlu Abdullah’ı da halife seçilmemek şartıyla şûraya dâhil etmişti.

Hz. Ömer’in; “Fırat kıyısında bir deve helak olsa, Allah bunu Ömer’den sorar diye korkarım” sözleri, onun "sorumluluk duygusunu" en güzel ifade eden tarihî bir cümledir. Onun bu hassasiyetini Mehmet Akif Ersoy şiir diline şöyle aktarmıştır: Kenar-ı Diclede bir kurt aşırsa bir koyunu. Gelir de Adl-i ilâhî sorar Ömer’den onu!

Nihâvend savaşı İslâm tarihinde önemli dönüm noktalarından biridir. Sâsânîler burada uğradıkları ağır yenilginin ardından bir daha toparlanamadılar.Nihâvend zaferi Dînever, Hemedan ve İsfahan gibi bölgede bulunan Sâsânîler’e ait birçok şehrin fethine ve en nihayet Sâsânî İmparatorluğu’nun yıkılışına zemin hazırladı. Bu sebeple Nihâvend zaferine “fethu’l-fütûh” (fetihler fethi) adı verilmiştir.

Sonuçta İslam orduları Hz .Ömer zamanında Sâsâni İmparatorluğu’na tabi Irak, İran ve Azerbaycan ile Bizans İmparatorluğu’na bağlı Suriye, El-Cezire, Filistin ve Mısır’ı İslam ülkesine kattılar.

Raşid Halifeler döneminde Hz. Peygamber devrinde olduğu gibi ordu komutanlarına “emîrü’l-ceyş” veya “emîrü’l-cünd” adı veriliyor, vilayetlerin idaresini yürüten valilere de çok defa “emîr” ve bazen “âmil” deniliyordu.Vilayetlerde valinin yanında kâtip, divan kâtibi, haraç âmili, sâhibü’ş- şurta, beytülmal âmili ve ordu kumandanı gibi devlet görevlileri bulunuyordu. Ahdâs ise emniyet görevlisi idi.

Hz. Ömer devrinde Irak bölgesinde fakirlere (çiftçiler ve diğerleri) 12, orta hallilere (tüccar) 24, zenginlere (beygire binen, parmaklarına altın yüzük takan reisler “Dihkan”) 48 dirhem cizye konmuştur. Hz. Ömer devrinde Şam halkı için kişi başına altın para olarak 4 dinar, gümüş olarak ise 40 dirhem şeklinde düzenlenmiştir. Mısır halkı için her mükellef 4 dinara razı olmuştur. Cizye para olduğu gibi ziraî ve ticarî ürünler de olabiliyordu.

Hz. Ömer, Irak, İran, Suriye, el-Cezire, Filistin ve Mısır’ın fethiyle birlikte İslam devleti hâkimiyeti altına giren topraklarda yaşayan gayri müslimlerin verdikleri ve “fey” adı altında toplanan cizye, haraç ve ticaret malları vergileri sonucunda artan gelirleri müslümanlara dağıtmak üzere bir teşkilat düşünmüştür.Hz. Ömer, fey gelirlerini beytülmalde toplayarak senede bir defa “atiyye” adı altında dağıtmayı uygun buldu. İnsanların isimleri “levh” denilen sayfalara yazıldı.

Askerî amaçlı yeni şehirlerin merkezinde caminin yanı sıra valiler için bir konak ve halkın ihtiyaçları için çarşı yapılmış, arkasından kabilelere göre ayrılan yerlere mahalleler kurulmuştur. Kûfe ve Basra şehirlerinde beytülmal binası, aynî ve nakdî vergi gelirlerinin saklandığı dârü’r-rızk, şehirlerin kenarında dârü’l-berîd (posta evi) ve askerî kışlaların her birinde geniş kapasiteli at ahırları inşa edildi ve mezarlık sahaları ayrıldı.

Hz. Ömer’in en meşhur lakabı “Fârûk”tur. Bu lakabı kendisine Hz. Peygamber’in, müslümanların veya Ehl-i kitabın vermiş olduğuna dair rivayetler bulunmaktadır. Fârûk, “hak ile batılı birbirinden ayıran” anlamındadır.Doğru cevap B'dir.

Hz. Ömer Halife seçilince insanlar kendisine “Halîfetü Halîfeti Resûlillah” (Rasûlullah’ın halifesinin halifesi) diye hitap etmeye başladı. O, bunu kabul etmeyip; “Siz müminlersiniz, ben de sizin emirinizim” diyerek kendisine, müminlerin idarecisi olduğuna vurgu bakımından “Emîru’lMü’minîn” denmesini istedi. İslâm tarihinde “emîrü’l-mü’minîn” tabiri ilk defa Hz. Ömer için kullanılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Hz. Ömer ölüm döşeğinde iken kendisine yerine birini bırakması teklif edilince ilk Müslümanlardan Abdurrahman b. Avf, Hz. Osman, Hz. Ali, Talha bin Ubeydullah, Zübeyr b. Avvam ve Sa‘d b. Ebû Vakkas’dan oluşan altı kişilik şûranın toplanarak üç gün içerisinde aralarından birini halife seçmelerini istedi. Oğlu Abdullah’ı da halife seçilmemek şartıyla şûraya etmişti. Namazı kıldırmak üzere Suheyb b. Sinan’ı, şûra üyelerini toplamak üzere Mikdad b. Esved’i, seçim gerçekleşinceye kadar heyetin rahatsız edilmemesini sağlamakla da Ebû Talha el-Ensarî’yi görevlendirdi. Doğru cevap D'dir.

Hz. Peygamber’in en fazla istişarede bulunduğu sahabîler arasında yer alan Hz. Ömer, hilafeti döneminde karşı karşıya kaldığı bütün konularda Müslümanlar’ın görüşlerine başvurmuştur. İstişare sayesinde hayata geçireceği kararların en doğru olanını bulmaya çalışmıştır. Onun; “İki kişi bile olsanız işleriniz konusunda aranızda istişare ediniz” sözü bu konuya verdiği önemi ortaya koyar.Kâdisiye savaşından önce nasıl hareket edilmesi gerektiği konusunda ashabın görüşünü soran Hz. Ömer, müzakereler sonucunda orduyu kendisinin yerine başka bir kişinin komuta etmesi kararı uygun görülünce, Sa‘d b. Ebû
Vakkas’ı komutanlığa getirmiştir.Doğru cevap E'dir.

Hz. Ömer’in; “Fırat kıyısında bir deve helak olsa, Allah bunu Ömer’den sorar diye korkarım” sözleri, onun sorumluluk duygusunu en güzel ifade eden tarihî bir cümledir. Onun bu hassasiyetini Mehmet Akif Ersoy şiir diline şöyle aktarmıştır:
Kenar-ı Diclede bir kurt aşırsa bir koyunu.
Gelir de Adl-i ilâhî sorar Ömer’den onu!

Doğru cevap C'dir.

Kâdisiye Savaşı İslâm tarihinin en önemli zaferlerinden biridir. Bu meydan savaşıyla Kuzey Irak ve İran’ın kapıları müslümanlara açılmış, İran ordusu ağır bir yenilgiye uğratılmış ve Kisrâ III. Yezdicerd, saraylarını İslam ordusuna terk ederek doğuya kaçmak zorunda kalmıştır. Çünkü, Sa’d b. Ebû Vakkâs Kâdisiye savaşından sonra başşehir Medâin’i hedef almış ve orayı ele geçirmiştir. Doğru cevap A'dır.

Yermük Savaşı’ndan sonra Suriye Bizans’ın elinden çıktı. 16 (637) yılında Şeyzer, Kınnesrin, Halep, ardından Antakya, Urfa, Rakka ve Nusaybin kısa aralıklarla müslümanlara teslim oldu. Suriye ve el-Cezîre’nin fethinden sonra İslam devletinin sınırları Toroslar’a dayandı.Doğru cevap E'dir.

Valiler görevli bulundukları vilayette halifenin otoritesini temsil ediyorlardı. Vali, namazlarda imamlık yapar, mescidlerde halka İslam esaslarını öğretir, şehirde emniyet ve asayişi sağlar, adlî işleri yürütür ve suçluları cezalandırırdı. Savaş sırasında orduyu düzenlemek ve savaşı idare etmek,fetihlerden sonra ele geçen yerlerin halkı ile antlaşmalar yapmak, vergileri toplamak, devlet görevlilerinin maaşlarını dağıtmak, ganimetleri taksim etmek ve beytülmal hissesini Medine’ye göndermek, esirlerin durumunu karara bağlamak, müslümanları yeni yerleşim merkezlerine ve eski şehirlere
yerleştirmek gibi görevleri yine valiler yürütürdü.Doğru cevap B'dir.