İLETİŞİM VE ALTERNATİF İLETİŞİM SİSTEMLERİ

İletişim bozukluklarında değerlendirme, birey ve sorunuyla ilgili geçerli ve güvenilir bilgileri toplama, bir araya getirme, yorumlama ve karar verme sürecidir. Bu süreçte, ilgilenilen iletişim davranışı uygun yöntemlerle ölçülür, ölçme sonuçları önceden belirlenmiş ölçütlerle karşılaştırılır ve bir karara varılır. Değerlendirmenin sonucu genellikle bir tanı olur, diğer bir deyişle bireyde bir iletişim bozukluğu olup olmadığı kararına varılır. Değerlendirme aşamasında tedavi etme süreci yoktur. Doğru cevap D’dir.

Erken çocukluk döneminde alıcı ve ifade edici dil gelişimini değerlendiren Erken Dil Gelişimi Testi (TEDİL), dil gelişimini ölçmektedir ve dil gelişimi de çocuğun yaşına, cinsiyetine ve kreş/anaokuluna gidip gitmemesine göre değişebilmektedir. Doğru cevap B’dir.

Bu testlerden Ankara Artikülasyon Testi, Afazi Dil Değerlendirme Testi, Erken Okuryazarlık Testi, Türkçe Sesletim ve Sesbilgisi Testi Türkçe için orijinal olarak geliştirilmiş; Okul Öncesi Dil Ölçeği ise yabancı dillerden dilimize uyarlanmış testlerdir. Doğru cevap D’dir.

Dinamik değerlendirme; diğer tüm değerlendirme yöntemlerinden farklı olarak vakanın sadece ne yapabildiğinin değil, farklı müdahaleler yardımı ile öğrenme potansiyelinin belirlenmesi ile neler yapabileceğinin de değerlendirilmesini içerir. Doğru cevap B’dir.

Çocuğun yazı örneklerini inceleme (öğretmen ya da aileden isteme) okul çağındaki çocuklar ve ergenler için değerlendirmede sıralanan temel prosedürlerdendir. Diğerleri değerlendirmeler çocuk hangi yaşta olursa olsun yaygın olarak kullanılan temel prosedürlerdir. Doğru cevap B’dir.

Çocuğun ne zaman yürüdüğü, konuşmaya başladığı gibi sorular çocuğun gelişimsel öyküsüyle ilgili sorulardır. Doğru cevap D’dir.

Türkçe İfade Edici ve Alıcı Dil Testi (TİFALDİ; Berüment ve Güven, 2013) 2-13 yaşlarındaki çocukların sözcük bilgisini hem alıcı hem ifade edici dil boyutunda değerlendiren Türkçe için geliştirilmiş bir testtir. Doğru cevap D’dir.

“Afaziye yol açan durumlar ve nasıl değiştirilebilecekleri” seçeneği etiyolojik hedefler içinde yer alır. Diğerleri bilişsel/dilsel ve müdahale hedefleri içinde yer alır. Doğru cevap A’dır.

Afazili bireylerin değerlendirilme süreci bireyin kendisi ve yakınları ile yapılan görüşme ile başlar. Doğru cevap B’dir.

Muayene sırasında değerlendirilecek konuşma organları ve dikkat edilecek noktalar çene, dudaklar, dil, damak ve gırtlaktır. Doğru cevap E’dir.

Kapsamlı bir değerlendirmenin doğru ve eksiksiz olması için mutlaka içermesi gereken prosedürler bulunmaktadır (ASHA, 2004). Bu prosedürler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Vaka öyküsü alma

Vaka ve ailesi ile görüşme

İşitme, görme, motor ve bilişsel durumla ilgili bilgileri gözden geçirme

İletişim becerilerinin takip edilmesi için izleme değerlendirmeleri veya kontrol görüşmeleri yapma.

Tanı dışındaki dil ve konuşma değerlendirmesi amaçları aşağıda sıralanmıştır:

Bozukluğun okul, iş, günlük yaşam üzerindeki etkisini inceleme

Değerlendirmelerde norm referanslı standart testler kullanılırken ya da test sonuçlarını yorumlarken göz önünde bulundurulması gereken en önemli sınırlılıklar aşağıda sıralanmıştır (Shipley ve McAfee, 2016):

Norm referanslı testler bireyselleştirilemezler

Genellikle durağandırlar

Tek bir test sadece belirli becerileri ölçer, diğer faktörler göz ardı edilir

Test materyalleri sosyal, kültürel, dilsel farklılıkları olan popülasyonlar için uygun olmayabilir

Norm referanslı testlerin avantajlarından en önemlileri aşağıda sıralanmaktadır (Shipley ve McAfee, 2016):

Norm referanslı testler nesneldir; uygulayan ya da uygulanan kişiden minimum etkilenir

Ölçüt referanslı testlerin avantajlarından bazıları şu şekilde sıralanabilir:

Testin uygulanması genellikle pratiktir

Ölçüt referanslı testler bireyselleştirilebilir

Performans değişimlerine daha duyarlıdır

sosyal, kültürel, dilsel farklılıkları olan popülasyonlar için daha uygundur 

Norm referanslı testlerin avantajlarından en önemlilerinden biri ise

Bireyin becerileri benzer bireylerden oluşmuş geniş bir grupla karşılaştırılabilir olmasıdır. 

Kontrol listeleri;  genellikle evet/hayır formatında sorular sorarak vakaların belirli becerileri gösterip göstermediği bilgisini toplayan değerlendirme
araçlarıdır. Dil gelişim alanlarının tümü (biçim, içerik, kullanım) ya da birkaçı ya da birindeki becerilerle ilgili olarak hazırlanabilir.

Dil bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan informal yöntemlerden bir diğeri dil örneği alma ve analizidir. Dil örneği alma, çocuk için tipik ve uygun koşullarda karşılıklı konuşma, resim, hikâye, masal anlatma, dinlediği bir öyküyü, izlediği bir çizgi filmi anlatma gibi etkinlikler süresince çocuğun tüm dil davranışlarının kayıt edilmesidir.

Dil içeriğini anlama: Adı söylenen veya özellikleri tanımlanan nesneleri gösterebilme, sözel komutlara uyma, evet-hayır sorularını yanıtlama, 5N-1K sorularını yanıtlama gibi beceriler değerlendirilir

Sesletim (artikülasyon) sesin, gırtlak üstü düzenekte bulunan organlar vasıtasıyla konuşma sesleri olarak şekillendirilmesi ve üretilmesidir

Akıcılık bozukluğu konuşmadaki akışın farklı bir hızla, ritimle ve seslerde, hecelerde ve sözcüklerde olabilecek tekrarlamalarla bozulmasıdır. Bu duruma artan bir gerginlik, gözlenebilir davranışfarklılıkları veya ikincil diğer durumlar eşlik edebilir (ASHA, 2017). Konuşmanın akışını bozan bu durumlar kekemelik ve hızlı-bozuk konuşma olarak ikiye ayrılır.

Ses Handikap İndeksi (VHI): ses bozukluğunun duygusal, fonksiyonel ve fiziksel cevaplarını ölçmek amacıyla kullanılan 30 maddelik bir araçtır. Türkçe’ ye uyarlandıktan sonra on madde haline getirilerek VHI-10 şeklini almıştır

Dizartri, merkezi ve/veya çevresel sinir sistemi ya da her iki sistemin de hasarına bağlı olarak konuşma üretimindeki kas kontrolünü etkileyen bir grup motor konuşma bozukluğudur. Dizartride, konuşma üretiminde görev alan kasların yavaş, zayıf, gevşek ve veya koordinesiz bir şekilde hareket ettiği görülür.