İLETİŞİM VE ALTERNATİF İLETİŞİM SİSTEMLERİ

Formal değerlendirme yöntemleri

İnformal değerlendirme yöntemleri

Doğru cevap B seçeneğidir.

Kontrol listeleri; genellikle evet/hayır formatında sorular sorarak vakaların belirli becerileri gösterip göstermediği bilgisini toplayan değerlendirme araçlarıdır. Dil gelişim alanlarının tümü (biçim,  içerik, kullanım) ya da birkaçı ya da birindeki becerilerle ilgili olarak hazırlanabilir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Afazi dil değerlendirilmesinde kullanılan test türlerinden sonuncusu spesifik testlerdir. Bazen afazili bireylerin bazı becerilerde daha ayrıntılı değerlendirilmesi gerektiğinde ya da kapsamlı testlerin içinde yer almayan beceriler söz konusu olduğunda spesifik testlere başvurulur. Bazı spesifik testlerin norm değerleri bulunmaktadır ama bazıları sadece ölçüt referanslı testler olarak kullanılır. Spesifik testlerde tek bir test sadece adlandırma, işitsel anlama, okuma, yazma, sözel akıcılık (kategoriye ait sözcüklerin sayılması) ya da pragmatik becerilere yönelik bilgi sağlamaktadır. Dünyada en çok kullanılanılan spesifik testlere örnek Boston Adlandırma Testi’dir (Boston Naming Test; Kaplan, Goodglass ve Weintraub, 1983).

Doğru cevap B seçeneğidir.

Bireylerin kendileri, aile ya da çevresi tarafından iletişim bozukluğu olma şüphesi duyulduktan sonra bir grup uzmanın içinde yer aldığı bir değerlendirme süreci başlar. Bu uzmanların kimler olacağı bozukluğa ve eşlik eden diğer sorunlara göre değişse de
dil ve konuşma terapisti (DKT) mutlaka bu ekibin içinde yer alır. Bu ekibe bireyin kendisi ve ailesi ya da yakınlarının yanında temel sağlık hizmetlerindeki uzmanlar (Kulak-Burun-Boğaz, Nöroloji-Pediatri hekimleri gibi) ve destek sağlık hizmetleri uzmanları (odyolog, fizyoterapist psikolog gibi) ya da eğitimciler (okul öncesi ve sınıf öğretmenleri, özel eğitim öğretmenleri, çocuk gelişim uzmanı gibi) gerekli durumlarda dahil olabilirler.

Tanı dışındaki dil ve konuşma değerlendirmesi amaçları aşağıda sıralanmıştır :
• Bireyin daha iyi olduğu ya da zorlandığı alanları belirleme,
• Yeni ortaya çıkan becerileri saptayabilme,
• Bir bozukluk varsa bozukluğun şiddeti ya da derecesini belirleme,
• Bozukluğun okul, iş, günlük yaşam üzerindeki etkisini inceleme,
• Başka uzmanlara yönlendirme gereksinimi olup olmadığını saptama ve gerekirse yönlendirme,
• Uygun müdahale programı, sıklığı ve uzunluğunu planlama.

Referanslı/bağımlı testler bireyin performansını DKT tarafındanbelirlenen bir performans ölçütü ile karşılaştırarak belirler.

Norm referanslı testler iletişim bozukluklarını değerlendirmede kullanılan formal yöntemlerdendir.

Afazi tanısı koyabilmek, afazi türünü ve şiddetini belirlemek için test bataryaları ya da kapsamlı testler uygulanır.

Çocuğun yazı örneklerini inceleme, okul çağındaki çocuklar ve ergenler için gelişimsel dil değerlendirme prosedürlerine eklenen ilave bir prosedürdür.

Rezonans, ses kıvrımları tarafından üretilen sesin gırtlak üstünde ses yolunda titreşime girip değişimlenmesi durumudur.

Kekemelik erkeklerde daha yaygın görülen bir konuşma bozukluğudur.

Konuşma apraksisi istemli konuşma üretimi için gereken sıralı hareketlerin motor planlanması veya programlanmasındaki bir bozukluktan kaynaklanan motor konuşma bozukluğudur.

Motor konuşma bozukluklarının değerlendirmesindeki ağız yüz muayenesinde değerlendirilen konuşma organları;

• Çene: Açıklığı yeterli mi? Açıldığında bir yöne doğru kayıyor mu? Anormal bir görüntü var mı? İstemli hareket gerçekleşebiliyor mu? • Dudaklar: Duruşu simetrik mi? İstemli hareketler gerçekleşebiliyor mu? Yanaklar şişirilince dudaklarda hava kaçağı var mı? • Dil: Duruşu ve büyüklüğü normal mi? Güçsüzlük veya istemsiz titremeler var mı? Hareketlerinde normal olmayan hız farklılıkları var mı? Herhangi bir yöne doğru hareket edebiliyor mu? Dinlenme konumunda bir yöne kayıyor mu? • Damak: Yumuşak damak hareketinde veya duruşunda bir asimetri var mı? Yumuşak damakta ritmik veya aritmik bir hareket var mı? • Gırtlak (Larenks): Hastadan öksürmesi istendiğinde öksürebiliyor mu? Öksürdüğünde ses kıvrımlarının birbiriyle teması sonucu “öhhö” gibi bir ses oluşuyor mu? 

Diş, motor konuşma bozukluklarının değerlendirmesindeki ağız yüz muayenesinde değerlendirilen bir konuşma organı değildir.

Gelişimsel dil bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan norm referanslı testler başta İngilizce olmak üzere pek çok yabancı dilde çok sayıda ve çeşitliliktedir. Türkçe konuşan çocuklar için geliştirilen ya da farklı dillerden Türkçeye uyarlanan testler ise daha az sayıdadır. Bu testlerin bazıları dilin tüm alanlarını içerirken bazıları daha spesifiktir, yani sadece tek bir beceriyi değerlendirir. TEDİL (Topbaş ve Güven, 2009), dilin morfoloji, sentaks ve semantik bileşenlerini alıcı ve ifade edici dil becerileri boyutunda değerlendiren geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış norm-referanslı bir testtir. Peabody Resim Kelime Testi (Katz ve ark., 1972), 2-11 yaş aralığındaki çocukların sözcük dağarcığını sadece alıcı dil boyutunda değerlendiren uyarlama bir test, Türkçe İfade Edici ve Alıcı Dil Testi (TİFALDİ; Berüment ve Güven, 2013) ise 2-13 yaşlarındaki çocukların sözcük bilgisini hem alıcı hem ifade edici dil boyutunda değerlendiren Türkçe için geliştirilmiş bir testtir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Ülkemizde konuşma sesi bozukluklarını değerlendirilmek için oluşturulmuş formal ve objektif testler vardır: Sesletim Sesbilgisi Testi (SST) (Topbaş, 2005) ve Ankara Artikülasyon Testi (AAT) (Ege, Acarlar ve Turan, 2005). Bu testler tamamen Türkçe’ye özgü ve Türkçe’nin fonetiğine uygun olarak oluşturulmuştur.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Dizartri, merkezi ve/veya çevresel sinir sistemi ya da her iki sistemin de hasarına bağlı olarak konuşma üretimindeki kas kontrolünü etkileyen bir grup motor konuşma bozukluğudur. Dizartride, konuşma üretiminde görev alan kasların yavaş, zayıf, gevşek ve veya koordinesiz bir şekilde hareket ettiği görülür.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Oral mekanizmanın muayenesi gerçekleştirilirken ilgili organın gücü, hızı, simetrisi, hareket ranjı ve duruşu değerlendirilir. Muayene sırasında değerlendirilecek konuşma organları ve dikkat edilecek noktalar şunlardır:
• Çene: Açıklığı yeterli mi? Açıldığında bir yöne doğru kayıyor mu? Anormal bir görüntü var mı? İstemli hareket gerçekleşebiliyor mu?
• Dudaklar: Duruşu simetrik mi? İstemli hareketler gerçekleşebiliyor mu? Yanaklar şişirilince dudaklarda hava kaçağı var mı?
• Dil: Duruşu ve büyüklüğü normal mi? Güçsüzlük veya istemsiz titremeler var mı? Hareketlerinde normal olmayan hız farklılıkları var mı? Herhangi bir yöne doğru hareket edebiliyor mu? Dinlenme konumunda bir yöne kayıyor mu?
• Damak: Yumuşak damak hareketinde veya duruşunda bir asimetri var mı? Yumuşak damakta ritmik veya aritmik bir hareket var mı? /a/ fonasyonu sırasında yumuşak damak simetrik olarak yükseliyor mu?
• Gırtlak (Larenks): Hastadan öksürmesi istendiğinde öksürebiliyor mu? Öksürdüğünde ses kıvrımlarının birbiriyle teması sonucu “öhhö” gibi bir ses oluşuyor mu?

Doğru cevap E seçeneğidir.

Bir diğer motor konuşma bozukluğu ise apraksidir. Konuşma apraksisi istemli konuşma üretimi için gereken sıralı hareketlerin motor planlanması veya programlanmasındaki bir bozukluktan kaynaklanan motor konuşma bozukluğudur. Sıralı hareketler, konuşma organlarının seslerin üretimi esnasında doğru yerde ve doğru şekilde sırayla çalışması gibi düşünülebilir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

s/z oranı: maksimum bir nefes alıştan sonra /s/ ve /z/ seslerinin maksimum fonasyon süresini karşılaştırır. Bu oran, solunum desteğinde bir eksiklik veya ses
kıvrımlarının kapanmasında bir yetersizlik olup olmadığını ölçmek için kullanılmaktadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Dil ve konuşma bozukluklarının formal değerlendirmeleri normatif verilerin kullanıldığı standart testler ile yapılmaktadır. Bu testlere norm bağımlı/
referanslı testler denir. Norm referanslı testler, geliştirilme sürecinde geçerliği, güvenirliği ve standardizasyonu yapılmış testlerdir. Norm referanslı testlerin herkesin anlayabileceği kadar açık bir yönergesi ve puanlama şekli bulunur. Bu testleri uygulayacak olan kişiler testi anlatıldığı şekilde uygulamalılardır, çünkü bunlar standartlaştırılmış testlerdir ve her birey aynı süreçlerden geçmelidir (Çukadar, 2013). Bu nedenle norm referanslı testlere standart ya da standardize testler de denilmektedir. 

Doğru cevap E seçeneğidir.