İLETİŞİM VE ALTERNATİF İLETİŞİM SİSTEMLERİ

Dünya üzerindeki insanların büyük çoğunluğu sözel veya sözel olmayan dil ile birbirleriyle zorlanmadan, kolaylıkla iletişim kurarken bütün nüfusun yaklaşık %5’inde ise dil ve konuşma bozukluklarına rastlanmaktadır. İlkokula devam eden çocukların yaklaşık %10’unda ise değişik tip ve şiddette iletişim bozuklukları bulunmaktadır. Bu bozukluklar /r/, /k/, /s/ gibi bazı sesleri sesletememek olan sesletim problemlerinden gecikmiş konuşmaya, otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda iletişim ve dil bozukluklarından, gelişimsel apraksi, serebral palsili çocuklarda ve zihinsel yetersizliği olan çocuklarda dil ve konuşma bozukluklarına kadar değişmektedir.

Dil bozukluğu, dilin Anlambilgisi (içerik), Sesbilgisi (fonoloji), Biçimbilgisi (morfoloji), Sözdizimi (sentaks), Kullanımbilgisi (pragmatik) bileşenlerinden birinde, birkaçında ya da hepsinde meydana gelen bozukluklar sonucunda konuşma veya yazı dilinin anlaşılması veya kullanılmasında gözlenen bozukluklara verilen addır.

Çocuklarda anaokulu öncesinde görülen bazı işaretler gelişimsel dil bozukluğu şüphesinin oluşmasında ailelere yardımcı olmaktadır. Tabloda belirtilen özelliklere sahip çocuğu olan aileler çocuklarında dil bozukluğu bulunup bulunmadığını öğrenmek için Dil ve Konuşma Terapistlerine başvurmalıdırlar. Bu özellikler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Anaokulu öncesi çocuklarda dil bozukluğu için dikkat edilmesi gereken noktalar:

Gelişimsel dil bozuklukları doğum öncesi nedenler (çocuklarda beyin hasarı oluşması serebral palsibeyin felci durumlarının dışında dil bozukluklarının oluşmasında az bir öneme sahiptir), genetik faktörler (Down sendromu, Fragile-X sendromu gibi) ve çevresel etmenler (çevre ve aileden verilen uyaran eksiklikleri) sonucunda ortaya çıkabildiği gibi birçok farklı bozuklukla birlikte de ortaya çıkabilir. Bu bozukluklar İşitme Yetersizliği, Zihinsel Yetersizlik, Otizm Spektrum Bozukluğu Özgül Dil Bozukluğu ve Motor Bozukluklar (Gelişimsel Apraksi ve Serebral Palsi)dır.

Zihinsel yetersizliği olan çocuklar yaşıtlarına göre bilişsel olarak yavaş gelişim gösterirler. Zihinsel yetersizliği olan çocuklar dilin bütün bileşenlerinde bozukluk yaşamaktadırlar. Dilin anlaşılması, üretilmesi ve konuşma yaşıtlarına göre yavaş ilerler. Dilin bütün bileşenlerinde bozukluk görülür ancak her bileşendeki bozukluk şiddeti aynı değildir. Zihinsel yetersizlik çok geniş bir yelpaze olduğu için her çocuğun dil bileşenlerinde gösterdiği bozukluk farklı olmaktadır. Dil bozukluğunda görülen özellikler çocuğun zihinsel yaşı ile, kronolojik yaşı arasındaki farka göre değişkenlik göstermektedir.

Özgül Dil Bozukluğu (ÖDB): Herhangi bir nörolojik bozukluk, işitme kaybı, motor bozukluk, zihinsel yetersizlik ve sosyal duygusal gelişim bozukluğu olmamasına rağmen, dil gelişiminde sınırlılık bulunan gelişimsel bir bozukluktur. Birçok farklı tipi vardır ve oldukça heterojen bir gruptur.

Anlambilgisi, dilde sözcüklerin ve cümlelerin anlamlarını yöneten kurallar sistemidir. Kısaca “ne demek istiyorsun” cümlesinin karşılığıdır. İletişimin temeli olan mesajı karşımızdaki bireye anlatmada ya da onun mesajını doğru anlamada anlambilgisi önemli yer tutar. Anlambilgisinin çocuklarda edinimi sözcük edinimiyle birlikte başlar. Çocuklar sözcükleri öncelikle dinleyerek daha sonra konuşarak edinirler. Sözcük edinimi ve sözcük dağarcığının gelişimde çocukların çevreleri ile olan etkileşimlerinin büyük önemi vardır. Çocuklar yeni sözcükleri bir oyuncak ile oynarken (araba), bir eylem yerine getirirken (top oynarken) öğrenirler. Çocukların kullandıkları sözcükler yaşları ile paralellik gösterir.

Biçimbilgisi sözcükleri doğru hece sırasında kurmayı, anlamayı ve birkaç cümleden oluşan konuşmaları doğru organize etmeyi gerektiren kurallar bütünüdür. Sözcüklerdeki köklerin (bağımsız morfem) ve eklerin (bağımlı morfem) dile ait kurallara uygun olarak bir araya getirilmesidir. Bunun yanı sıra yaşıtlarıyla orantılı olarak gelişen karmaşık cümle yapılarının konuşma sırasında kullanım becerisini de içermektedir.

Biçimbilgisi bozukluğu bulunan çocuklarda gözlenen özellikler

• Bağımsız morfemleri edinmede zorluk, gecikme

• bağımlı morfemleri yani dile ait ekleri edinmede zorluk

• Ekleri kullanmada zorluk, kullanmama

• Geçmiş zaman şimdiki zaman, gelecek zaman eklerini kullanmada zorluk

Cümle yapısına uygun olmayan sözcük dizilimi, sözdizimi bozukluklarında gözlenir.

İşitme Yetersizliği Olan Çocuklar Dile ait sesler, seslerin yapıları ve seslerin anlamlı sözcükler oluşturmak için bir araya gelme kuralları bebeklerin çevresindeki sesleri işitmesi ile gerçekleşmektedir. Sesbilgisel gelişim için sesin işitilmesi kadar dinlenmesinin de önemi büyüktür. Çocuklarda dinleme becerisi Fark etme, Ayırt etme, Tanımlama ve Anlamlandırma olarak dört aşamada gerçekleşir. Fark etme aşamasında çocuk sesi işitir, sese dönüt verir, ayırt etme aşamasında ise çocuk işittiği seslerin birbirinden farklı sesler mi aynı sesler mi olduğunu ayırt eder. Tanımlama aşamasında çocuk konuşma sesleri ile çevre seslerini birbirinden ayırır, basit sözcükleri ya da cümleleri tekrarlamaya çalışır, anlama aşamasında ise işittiği sesleri, sözcükleri, cümleleri, çevre seslerini algılar ve anlamlandırır. Sesbilgisel gelişim için önemli olan tanımlama aşamasıdır. Çocuklar dillerine ait seslerin özelliklerini, benzerlik ve farklılıklarını bu aşamada algılayıp, ayırt etmeye başlarlar. İşitme yetersizliği bulunan çocuklar yetersizliğin derecesi, çevresinde bulunan ortamın gürültü derecesi ve dinleme becerilerinin yetersizliğinden dolayı sesbirimler arasındaki farkı algılayıp, ayırt etmede zorluk yaşarlar. Konuşmanın algılanması ve üretilmesi işitmeye bağlıdır ve üretilen konuşma seslerinin büyük çoğunluğunun frekansı 500-4000 Hz arasındadır. İşitme yetersizliği bulunan birçok çocuk yüksek frekanslı sesleri duyamaz. Bu sesler /s/, /f/, /z/ ve /k/ sesleridir. Erken dönemde işitme cihazı ve koklear implant kullanımı işitme yetersizliği bulunan çocukların sesleri duymalarına olanak sağlar. Ancak bu cihazlar tek başına işitme yetersizliğini ortadan kaldırmaz. Uygun eğitimler ve çocuğa doğal ortamda sağlanan dil girdileri ile birlikte kullanılan cihazlar çocuğun dil edinime yardımcı olur, bir yaşından önce koklear implant ve işitme cihazı kullanmaya başlayan çocukların edindikleri ünsüz sesbirim sayısının önemli ölçüde arttığını, genel olarak konuşmadaki hatalarının azaldığını belirtmiştir.

Dünya üzerindeki insanların büyük çoğunluğu sözel veya sözel olmayan dil ile birbirleriyle zorlanmadan, kolaylıkla iletişim kurarken bütün nüfusun yaklaşık %5’inde ise dil ve konuşma bozukluklarına rastlanmaktadır.

Dil bozukluğu, dilin Anlambilgisi (içerik), Sesbilgisi (fonoloji), Biçimbilgisi (morfoloji), Sözdizimi (sentaks), Kullanımbilgisi (pragmatik) bileşenlerinden birinde, birkaçında ya da hepsinde meydana gelen bozukluklar sonucunda
konuşma veya yazı dilinin anlaşılması veya kullanılmasında gözlenen bozukluklara verilen addır.

Sadece 3. şık dil bozukluğunda dikkat edilmesi gereken özelliklerden değildir.Oyun oynarken yaşıtlarına katılmıyorsa dil bozukluğundan şüphelenilebilir.

İşitme yetersizliği olan çocuklarda koklear implant kullanımı, işitme cihazı kullanımı, implant kullanımının başladığı yaş, cihazlandırıldığı yaş, ailenin çocuğun iletişim yöntemleri ile ilgili aldığı karar (implant
kullanımı, cihaz kullanımı, sözel dil kullanımı, işaret dili kullanımı), ailenin kültürü, aile bireylerinin
eğitim seviyesi, işitme yetersizliğine eşlik eden başka bir bozukluğun olup olmaması gibi birçok faktör dil
gelişimini etkilemektedir.

Zihinsel yetersizliği olan çocuklar yaşıtlarına göre bilişsel olarak yavaş gelişim gösterirler. Zihinsel yetersizliği olan çocuklar dilin bütün bileşenlerinde bozukluk yaşamaktadırlar. Dilin anlaşılması, üretilmesi ve konuşma yaşıtlarına göre yavaş ilerler. Dilin bütün bileşenlerinde bozukluk görülür ancak her bileşendeki bozukluk şiddeti aynı değildir. Zihinsel yetersizlik çok geniş bir yelpaze olduğu için her çocuğun dil bileşenlerinde gösterdiği bozukluk farklı olmaktadır. Dil bozukluğunda görülen özellikler çocuğun zihinsel yaşı ile, kronolojik yaşı arasındaki farka göre değişkenlik göstermektedir (Silverman, 2003).

Özgül Dil Bozukluğu (ÖDB)
Herhangi bir nörolojik bozukluk, işitme kaybı, motor bozukluk, zihinsel yetersizlik ve sosyal duygusal gelişim bozukluğu olmamasına rağmen, dil gelişiminde sınırlılık bulunan gelişimsel bir bozukluktur. Birçok farklı tipi vardır ve oldukça heterojen bir gruptur (Gilliam ve Kamhi, 2010).

Anlam Bilgisi Bozuklukları

Bazı çocukların ise çok geniş sözcük dağarcıkları bulunmasına rağmen konuşma sırasında doğru sözcüğü seçmede ve sözcükleri ifade etmede sorunları olabilir. Söylemek istedikleri sözcüğü bulamazlar ve “dilimin ucunda, şimdi söyleyeceğim, şey,
ımmmmm” gibi anlamlı ya da anlamsız sözcüklerle konuşmayı bölerler. Anlatmak istedikleri konu etrafında dolaşır, bir türlü sözcüğü söyleyemezler,
kendilerini ifade edemezler. (Paul, 2001).

Sesbilgisel gelişim için önemli olan tanımlama aşamasıdır. Çocuklar dillerine ait seslerin özelliklerini, benzerlik ve farklılıklarını bu aşamada algılayıp, ayırt etmeye başlarlar.

Biçimbilgisi bozukluğu bulunan çocuklarda gözlenen özellikler
• Bağımsız morfemleri edinmede zorluk, gecikme
• bağımlı morfemleri yani dile ait ekleri edinmede zorluk
• Ekleri kullanmada zorluk, kullanmama
• Geçmiş zaman şimdiki zaman, gelecek zaman eklerini kullanmada zorluk (Paul, 2001).

Otizmli çocuklarda görülen kullanımbilgisi bozukluklarının özellikleri
• İletişimi başlatmada güçlük,
• Konuşmayı başlatmada ve sürdürmede güçlük,
• Göz kontağı kurmada ya da sürdürmede
zorluk,
• Konuşmada sıra alma becerisinde yetersizlik,
• Mecazları, ironileri, şakaları anlamada zorluk,
• Soru sormada zorluk,
• Varsayımlarda bulunamama,
• Konuşmaların çoğunun kısa bölümlerden
oluşması,
• Sıklıkla monologların gözlenmesi

İfade edici dil, bir dil sürecidir ve dilin üretim boyutuyla ilgilidir. Doğru cevap A'dır.