İLETİŞİM VE ALTERNATİF İLETİŞİM SİSTEMLERİ

Dil bozuklukları, alanyazında dil süreçlerine ya da dilin bileşenlerine göre sınıflandırılabilmektedir.

Dil süreçleri

Dil bileşenleri

Doğru cevap A’dır.

Gelişimsel dil bozuklukları doğum öncesi nedenler (çocuklarda beyin hasarı oluşması serebral palsi-beyin felci durumlarının dışında dil bozukluklarının oluşmasında az bir öneme sahiptir), genetik faktörler (Down sendromu, Fragile-X sendromu gibi) ve çevresel etmenler (çevre ve aileden verilen uyaran eksiklik­leri) sonucunda ortaya çıkabildiği gibi birçok farklı bozuklukla birlikte de ortaya çıkabilir. Bu bozukluklar İşitme Yetersizliği, Zihinsel Yetersizlik, Otizm Spektrum Bozukluğu Özgül Dil Bozukluğu ve Motor Bo­zukluklar (Gelişimsel Apraksi ve Serebral Palsi)dır.  Doğru cevap B’dir.

Anlambilgisi, dilde sözcüklerin ve cümlele­rin anlamlarını yöneten kurallar sistemidir. Kısa­ca “ne demek istiyorsun” cümlesinin karşılığıdır.  Doğru cevap C’dir.

Çocuklarda dinleme becerisi Fark etme, Ayırt etme, Tanımlama ve Anlamlandırma olarak dört aşamada gerçekleşir. Fark etme aşamasında çocuk sesi işitir, sese dönüt verir, ayırt etme aşamasında ise çocuk işittiği seslerin birbirinden farklı sesler mi aynı sesler mi olduğunu ayırt eder. Tanımlama aşamasında çocuk konuşma sesleri ile çevre seslerini birbirinden ayırır, basit sözcükleri ya da cümleleri tekrarlamaya çalışır, anlama aşamasında ise işittiği sesleri, sözcükleri, cümleleri, çevre seslerini algılar ve anlamlandırır. Doğru cevap D’dir.

Sesbilgisel gelişim için önemli olan tanımlama aşamasıdır. Çocuklar dillerine ait seslerin özelliklerini, benzerlik ve farklılıklarını bu aşamada algılayıp, ayırt etmeye başlarlar. Doğru cevap E’dir.

Konuşmanın algılanması ve üretilmesi işitmeye bağlıdır ve üretilen konuşma seslerinin büyük çoğunluğunun frekansı 500-4000 Hz arasındadır. Doğru cevap E’dir.

Dil bileşenleri şunlardır:

Doğru cevap E’dir.

Anaokulu öncesi çocuklarda dil bozukluğu için dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

Doğru cevap B’dir.

Anlambilgisi bozukluğu bulunan çocuklarda gözlenen özellikler şunlardır:

Doğru cevap C’dir.

Kullanımbilgisi bozukluğu bulunan çocuk­ların özellikleri şunlardır:

Doğru cevap E’dir.

Anaokulu öncesi çocuklarda dil bozukluğu için dikkat edilmesi gereken noktalar:

3 yaşına gelmişse ve hala sözcük üretimi yoksa
Sınırlı sayıda sözcük üretiyor ve/veya sınırlı sayıda anladığı sözcük varsa
Yeni sözcükleri edinmede, öğrenmede zorluk yaşıyorsa
Konuşulanları anlamada sözel ve görsel ipucuna ihtiyaç duyuyorsa
Sosyal etkileşimde bulunmuyorsa ya da sınırlı sosyal iletişimi bulunuyorsa
Oyun oynarken yaşıtlarına katılmıyorsa
Konuşması aileden olmayan bireyler tarafından anlaşılmıyorsa
Sürekli aynı sözcükleri tekrarlıyorsa (ekolali), başkalarının seslemelerini taklit etme becerisi yoksa
Yaşıtlarıyla iletişim kurmuyor, konuşmuyorsa

Gelişimsel dil bozuklukları doğum öncesi nedenler (çocuklarda beyin hasarı oluşması serebral palsibeyin felci durumlarının dışında dil bozukluklarının oluşmasında az bir öneme sahiptir), genetik faktörler
(Down sendromu, Fragile-X sendromu gibi) ve çevresel etmenler (çevre ve aileden verilen uyaran eksiklikleri) sonucunda ortaya çıkabildiği gibi birçok farklı bozuklukla birlikte de ortaya çıkabilir. Bu bozukluklar
İşitme Yetersizliği, Zihinsel Yetersizlik, Otizm Spektrum Bozukluğu Özgül Dil Bozukluğu ve Motor Bozukluklar (Gelişimsel Apraksi ve Serebral Palsi)dır (Hall, 1997).

Özgül Dil Bozukluğu (ÖDB)
Herhangi bir nörolojik bozukluk, işitme kaybı, motor bozukluk, zihinsel yetersizlik ve sosyal duygusal gelişim bozukluğu olmamasına rağmen, dil gelişiminde sınırlılık bulunan gelişimsel bir bozukluktur. Birçok farklı tipi vardır ve oldukça heterojen bir gruptur.

Serebral palsi, anne karnında gelişmekte olan bebeğin beyninde oluşan, ilerleyici olmayan ve doğumdan sonra bebekte hareket kısıtlılığına neden olan bir grup kalıcı hareket (motor) bozukluğudur (Bax, ve ark.,2005). Serebral palsili (Beyin felçli) çocuklarda kaslarda görülen, zayıflık, aşırı kasılma (spastisite), kasların birbirleriyle uyumlu çalışamaması (koordinasyon) gibi durumlar bu çocukların konuşmada yer alan organlarını etkiler ve konuşma bozukluklarının ortaya çıkmasına neden olur. Ancak çocuklardaki motor yetersizlikler bazı serebral palsili çocuklarda dilin bazı alanlarında gecikmeye neden olmaktadır.

Anlambilgisi bozukluğu bulunan çocuklarda gözlenen özellikler:
• Sınırlı sözcük dağarcığı
• Sözel yönergeleri takip etmede güçlük
• Kendini ifade etmede sınırlı sayıda sözcük kullanımı
• Deneyimlerine dayanarak soru sorma ve soruları cevaplamada güçlük

• Aynı kategori içerisinde yer alan sözcükleri anlamada, ayırt etmede güçlük (serçe, güvercin, ağaçkakan hepsini “kuş” olarak adlandırma)
• Eş anlamlı sözcükleri anlamada, kullanmada güçlük (beyaz sözcüğünün anlamını edindiyse bir cümle içerisinde “beyaz” yerine “ak” sözcüğü kullanıldığında cümleyi anlamama)
• Mecazi anlamlar içeren cümleleri özellikle deyimler ve atasözlerini anlamada güçlük
• Konuşmaları takip etmede ve konuşmaya katılımda zorluk
• Konuşmada doğru sözcüğü bulmada zorluk buna bağlı olarak sürekli şey, ımmmm, hmmmm gibi anlamlı, anlamsız sözcük kullanımları
• Konuşma sırasında kendi özgün fikirlerini ifade etmede zorluk (Paul, 2001).

Sesbilgisi, bir dilde yer alan sesleri, dağılımlarını, sınırlılıklarını, işlevlerini ve düzenlenişlerini sağlayan kurallar sistemidir. Örneğin “bir” sözcüğünde toplam 3 sesbirim (fonem) (b-i-r) bulunmaktadır. Fonem, bir dilde kendi başına anlamı olmadığı halde anlam aktarma ve anlam değiştirme özelliği bulunan en küçük birimdir.

Özgül Dil Bozukluğu olan çocuklar yaşıtlarıyla aynı ses bilgisel gelişim evresini gösterirler, ancak gelişimleri anlambilgisinde olduğu gibi geriden gelmektedir. Sesbilgisel hataları sıktır ve basitleştirme işlemleri yaparlar. Yani konuşmaları yaşlarına uygun değildir, daha küçük yaş çocuklarının gerçekleştirdikleri sesbilgisel özellikler konuşmalarında yer alır (bebeksi konuşma) (Topbaş ve ark., 2013) Ünsüz-ünlü-ünsüz hece kullanımlarını çok heceli sözcüklerde yaşıtlarından daha geç kullanmaya başlarlar (Rescorla ve Lee, 2001).

Biçimbilgisi bozukluğu bulunan çocuklarda gözlenen özellikler:

• Bağımsız morfemleri edinmede zorluk, gecikme

• bağımlı morfemleri yani dile ait ekleri edinmede zorluk

• Ekleri kullanmada zorluk, kullanmama

• Geçmiş zaman şimdiki zaman, gelecek zaman eklerini kullanmada zorluk (Paul, 2001).

Otizmli çocuklarda görülen kullanımbilgisi bozukluklarının özellikleri

• İletişimi başlatmada güçlük,

• Konuşmayı başlatmada ve sürdürmede güçlük,

• Göz kontağı kurmada ya da sürdürmede zorluk,

• Konuşmada sıra alma becerisinde yetersizlik,

• Mecazları, ironileri, şakaları anlamada zorluk,

• Soru sormada zorluk,

• Varsayımlarda bulunamama,

• Konuşmaların çoğunun kısa bölümlerden oluşması,

• Sıklıkla monologların gözlenmesi,

• Jest-mimik, el-kol hareketleri, dokunma gibi sözel olmayan dilin kullanımında yetersizlik, sınırlı kullanımı, anlamada yetersizlik.

“Dil, belirli bir bağlam içinde belli bir amaç ya da kullanım için içerik ya da anlamın bir dilbilimsel biçim ile kodlanması veya simgelenmesidir. Dil, iletişimi gerçekleştirmek amacı ile evren hakkındaki düşüncelerin, uzlaşılmış nedensiz göstergelerle dizgelendiği bir koddur”. Tanımdan da anlaşılacağı üzere dil, çocukların, yetişkinlerin birbirleri ile olan iletişimlerini sağlayan, isteklerini, duygularını, bilgilerini, sevgi, mutluluk, hüzün ya da acılarını paylaşmaları için gerekli olan araçtır.